به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) نشست «معرفی و بررسی کتاب زیارت‌های پیاده در جهان معاصر» دوشنبه 29 شهریور 1400 به کوشش «خانه کتاب و ادبیات ایران» و با سخنرانی محمدرضا پویافر نویسنده و عضو هئیت علمی دانشگاه علوم انتظامی امین، جبار رحمانی منتقد و عضو هئیت علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی، محسن صبوریان منتقد و عضو هئیت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، مهشید رضایی نویسنده همکار پویافر و دانشجوي دکتراي تاریخ ایران معاصر دانشگاه الزهرا، به دبیری محمد نصراوی دانشجوی دکترای رشته سیاست‌گذاری فرهنگی برگزار شد.
پویافر در ابتدای این نشست درباره کتاب توضیح داد و گفت: ایده نگارش کتاب در یکی از پیاده‌روی‌هایی اربعین که با جمعی از دوستان در آن حضور داشتم ایجاد شد. از آنجایی که در حوزه زیارت به طور کلی ادبیات علمی زیادی وجود ندارد بویژه اینکه آن ادبیات علمی به صورت تطبیقی و مقایسه‌ای با زیارت‌های مختلف در جهان نیز باشد، شروع به نگارش کتاب در این حوزه کردم که با دشواری‌های زیادی هم روبه‌رو شدم.
او ادامه داد: این کتاب به بررسی و مطالعه 7 آیین پیاده‌روی زیارتی در جهان پرداخته است که این پیاده‌روی‌ها را در ابعاد مختلف مثل ویژگی‌های جمعیتی، اهمیت فرهنگی آنها، اهمیت مقصد از نظر زائران و ... بررسی و همچنین آنها را از نظر قدمت اولویت‌بندی کرده است. پیاده‌روی «کامینو د سانتیاگو» به مقصد شهر «سانتیاگو دِ کمپوستلا» در شمال غربی اسپانیا ، پیاده‌روی «فاطیما» که این زیارت بمناسبت صد سالگی تجلی مریم مقدس در دشتهای نزدیک شهری کوچک در شمال انجام می‌شود، پیاده روی گوادالوپ در مکزیک، و... در این کتاب بررسی و مطالعه شده است که همگی آیینی شبیه پیاده‌روی اربعین هستند.
پویافر افزود: برای هر فصل از کتاب که به یکی از این پیاده‌روی‌ها اختصاص یافته، ابتدا یک مقدمه به نگارش درآمده و سپس به ویژگی‌های زائران، نمادهای زیارتی اعم از پوشش لباس‌ها و لوازم آنها و دیگر ویژگی‌های این آیین‌ها پرداخته شده است تا محققان منبع اولیه نسبتا مناسبی در اختیار داشته باشند. در انتهای هر فصل نیز کدهای کیو آر برای مخاطبان قرار داده شده است که با اسکن آن کدها می‌توانند عکس و فیلم‌های مرتبط با آن آیین را مشاهده کنند و بدین ترتیب کتاب را از یک متن صرفا استاتیک به یک متن پویا تبدیل کرده‌ایم.
او همچنین بیان کرد: بعد از انجام تحقیقات برای نگارش این کتاب متوجه شدم که پیاده‌روی اربعین تنها اجتماع زیارتی بزرگ در جهان نیست بلکه کومبه میلا در هند هم یکی از بزرگ‌ترین مراسم زیارتی جهان محسوب می‌شود که شیوع ویروس کرونای دلتا از برگزاری همین مراسم در زمستان 2020 شروع شد. کومبه میلا هر پنج سال یک بار به چنین رقم جمعیتی می‌رسد و در نتیجه پرجمعیت آیین زیارتی که هر ساله برگزار می‌شود پیاده روی اربعین در کنار پیاده روی گوادالوپ در مکزیک است. از سوی دیگر ویژگی دیگر اربعین تراکم بالا و شگفت انگیز خدمات خیر دینی در بستر پیاده روی اربعین است که این پیاده روی زیارتی را از سایر آیین‌های مشابه متمایز می‌کند.
به گفته پویافر، فصل 9 این کتاب به چگونگی برگزاری این پیاده‌روی‌های آیینی در شرایط خاص کرونا می‌پردازد. همچنین بررسی مقایسه‌ای وجوه افتراق و اشتراک این پیاده‌روی‌ها، وجود مقصد مقدس در همه آنها، اینکه آیا این مقصد مقدس مدفن شخصی مقدس است یا خیر؟ با نگاهی اجتماعی که رویکردی جامعه‌شناسی دارد، به نگارش درآمده است. همچنین این کتاب نگاهی نظری به این موضوع دارد که با توجه به افزایش میل به سکولاریسم در دنیا، چطور میل به زیارت نیز رو به افزایش است؟
در ادامه این نشست جبار رحمانی منتقد و عضو هئیت علمی پژوهشکده مطالعات اجتماعی و فرهنگی سوال محمد نصراوی درباره جایگاه این کتاب در ادبیات جامعه شناسی زیارت را پاسخ گفت و تصریح کرد: جامعه‌شناسی ما در حوزه‌های زیارتی تقریبا تهی است و با توجه به اهمیت زیارت در جامعه ایرانی، ما نسبت به دیگر جوامع در این حوزه کمبود ادبیات داریم که باید برای غنای آن تلاش کنیم. این کتاب باتوجه به اهمیت زیارت و مطالعات علمی آن، بسیار حائز اهمیت است چراکه در آن یک مطالعه میان‌فرهنگی و تطبیقی صورت گرفته است و از ویژگی‌های بسیار خوب کتاب استفاده از ابزارهای هوش مصنوعی در تولید داده است که آن را تبدیل به یک کتاب چندرسانه‌ای کرده است.
او ادامه داد: البته نقدهایی به ویرایش کتاب یا در واقع شکل فرمی آن وارد است که بخشی از آن به مولف و بخشی دیگر به ویراستار مربوط است که باید در جهت رفع این ایرادات تلاشی صورت گیرد. در مورد بخش محتوایی نیز می‌توان به اشکالاتی از جمله طبقه‌بندی نشدن اطلاعات مربوط به هر آیین، مشخص نبودن رویکرد جامعه‌شناسانه آن، نداشتن چارچوب نظری مشخص برای مخاطبان خاص، و کمرنگ بودن تحلیل‌های تئوریک اشاره کرد.
رحمانی همچنین وجود یک سنتز نظری قوی برای این پژوهش را لازم دانست و بیان کرد: لازم است داده‌های میان‌فرهنگی، هم از نظر مفهوم جامعه‌شناسی دین و هم از نظر مفهوم مطالعات زیارتی دقیق‌تر بررسی شوند.
در ادامه محسن صبوریان منتقد و عضو هئیت علمی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران جایگاه این کتاب در حوزه جامعه‌شناسی را تشریح و اظهار کرد: به نظر می‌رسد رویکرد کتاب به شکل یک رویکرد پژوهشی که واجد یک تز پژوهشی باشد نیست زیرا ایده نظری‌ای در کار وجود نداشت و بخش تئوری آن خیلی قوی نبود. همچنین یک معرفی روان از هر یک از این پیاده‌روی‌ها که برای مخاطبان خیلی آشنا نیستند، صورت نگرفته‌است اما از این لحاظ که ابعاد مختلف جغرافیای انسانی، فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و ... را در کنار هم دارد، برای محققان دارای ارزش است.
وی ادامه داد: در سطح خرد اگر هر فصل از کتاب به سوالات مشخصی درباره این آیین‌ها پاسخ می‌داد و داده‌ها به شکل جدول به مخاطبان ارائه می‌شد، و در سطح کلان اگر وجوه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بین‌المللی و ... دسته‌بندی و طبقه‌بندی می‌شد به خواننده کمک می‌کرد بتواند یک مطالعه تطبیقی انجام دهد. همچنین علاوه بر اینکه داده‌های انسان‌شناسی از عکس‌ها بدست نمی‌آوریم، بهتر بود عکس‌های به‌کار رفته در کتاب منبع‌گذاری می‌شد که مخاطب متوجه شود این عکس‌ها آرشیوی است یا مولف خودش آنها را تهیه کرده است.
در ادامه این نشست محمد نصراوی از مهشید رضایی درباره اینکه سوال پژوهشی به کار رفته در کتاب چیست؟ و این کتاب چه خلاء پژوهشی‌ای را در ادبیات زیارت پر کرده است پرسش کرد و رضایی اظهار کرد: این کتاب آیین‌های پیاده‌روی‌ای که شبیه پیاده‌روی اربعین است معرفی کرده است و این آیین‌ها چه به لحاظ جمعیت و چه به لحاظ شکل برگزاری مناسک، مطالعه، بررسی و مقایسه شده است. تعداد زیادی از مردم ما تصور می‌کنند پیاده‌روی اربعین یک مراسم سیاسی است و اجتماعی، فرهنگی و مذهبی نیست. بنابراین یکی از دلایلی که نگارش این کتاب را حائز اهمیت کرده است و گپ موجود در این حوزه را پر کرده این بود که با مطالعه این کتاب مردم متوجه می‌شوند که این مناسک و آیین‌ها در نقاط مختلف دنیا نیز وجود دارد و سیاسی محسوب نمی‌شود.
وی تصریح کرد: این کتاب فقط برای مخاطب فرهیخته و دانشگاهی نوشته نشده بلکه برای هر مخاطبی که به مباحث این حوزه علاقه‌مند باشد قابل استفاده است بنابراین از مباحث نظری پیچیده در کتاب چشم پوشی شده است. در انتهای این نشست مولف کتاب براین نکته تاکید کرد که این کتاب در واقع بیشتر یک مردم‌نگاری است که بیشتر بر مسیر تاکید دارد تا مقصد.
سه‌شنبه ۳۰ شهریور ۱۴۰۰ - ۰۸:۳۴
نظر شما