این مجموعه در میان آثاری که در سال‌های اخیر منتشر شده، اثری جامع است که تمام ابعاد زندگی حضرت فاطمه (س) را در دو بخش منظومه زندگی و رفتار فاطمی (شامل سیره عبادی و قرآنی، علمی، فرهنگی و هنری، سیره اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و…) و مجموعه گفتار و سخنان (تحلیل محتوا و شرحِ خطبه‌ها، دعاها، وصایا، زیارات و تعقیبات، اشعار و…) بررسی می‌کند.
عناوین فصل‌های آن به شرح زیر است:
فصل اول: بازخوانی و تحلیل محتوای خطبه حضرت فاطمه زهرا (س) در مسجد مدینه
فصل دوم: فدک، نماد مظلومیت و وسیله اعتراض سیاسی فاطمه (س)
فصل سوم: جریان‌شناسی سقیفه و چگونگی رویارویی حضرت زهرا (س) با آن
فصل چهارم: حوادث جان‌سوز حیات فاطمه (س) در عصر پسانبوی
فصل پنجم: سخنان فاطمه (س) در عیادت زنان مهاجر و انصار از وی
فصل ششم: زبان حال جان‌سوزان فاطمه (س) به روایت فضه
فصل هفتم: سخنان حضرت زهرا (س) در هنگام بیعت و عیادت ابوبکر و عمر
فصل هشتم: سیر معنایی و معنوی در حدیث کساء
فصل نهم: چستی لوحِ درخشنده و آسمانی
فصل دهم: دعاها و تعقیبات فاطمه (س)
فصل یازدهم: وصیت‌های حضرت فاطمه (س)
فصل دوازدهم: شرایط دشوار زندگی حضرت فاطمه (س)، مظلومیت، شهادت و خاک‌سپاری
فصل سیزدهم: زیارت‌های حضرت فاطمه (س)
فصل چهاردهم: صلوات، احترام و ارزشمندی معرفت به فاطمه (س)
فصل پانزدهم: تحمیدها و ستایش‌های حضرت فاطمه (س)
فصل شانزدهم: سخنان کوتاه حضرت زهرا (س)
فصل هفدهم: اشعار و مثل‌های منسوب به حضرت فاطمه (س)
فصل هیجدهم: حضرت فاطمه (س) از منظر علما، اندیشمندان و منابع غربی
فصل نوزدهم: گذری بر منزلت و کرامات فاطمه (س)
فصل بیستم: اسامی، القاب و کنیه‌های حضرت فاطمه (س)
فصل بیست ویکم: جلوه‌هایی از اشعار، مدایح و مرآثی فاطمی
مرتضی کرامتی، مدیر هنری و از ویراستاران این اثر است که درباره آن معتقد است: این کتاب با استفاده از منابع بسیار تلاش داشته تا زوایای پنهان شخصیت حضرت فاطمه (س) را برای مخاطبان معرفی کند. گفت‌وگوی ایبنا با این پژوهشگر و ویراستار در ادامه آمده است:
فرهنگنامه فاطمی یکی از آثار جامع درباره حضرت فاطمه (س) است. تالیف این اثر چگونه آغاز شد و چند سال زمان صرف نگارش آن شد؟
شخصیت حضرت فاطمه (س) با رویکردهای گوناگون، کتاب‌ها و مقالاتی نوشته شده است، اما همه آن‌ها، تنها گویای قطره‌ای از اقیانوس بی‌کران فضیلت‌های آن حضرت است. ایشان همچنان که مخفیه‌القبراند، «مجهول القدر» نیز هستند و هنوز هم بسیاری از زوایا و ظرفیت‌های وجودی ایشان ناشناخته مانده است. مرکز نشر هاجر این مهم را طی شش سال، با یک تیم تحقیقاتی در قالب «فرهنگنامه فاطمی» به صورت موضوعی و الفبایی تهیه و به نگارش در آورده است.
آثار زیادی درباره حضرت فاطمه (س) به نگارش درآمده است. تفاوت این فرهنگ با آثار مشابه چیست؟
فرهنگنامه فاطمی به واکاوی در زندگی و شخصیت تراز اسلام در میدان، عقیده، اندیشه، عرفان، اخلاق، سیاست، رفتار پرداخته است و بیش از هزار سیره و سخن را با استفاده از 1500 کتاب مرجع و تحقیقی فریقین (منابع و مآخذ تفکیکی) مورد توجه قرارداده است و در قالب 9 جلد منتشر شده است.
بخش اول این اثر در 21 محور شامل تولد و حیات زمینی، سیما و صفات و شخصیت (نام‌ها، لقب‌ها و کنیه‌ها)، ازدواج و سیره خانوادگی، سیره اعتقادی، اخلاقی و رفتاری، تربیت و پرورش فرزندان، سیره عبادی و قرآنی، علمی، فرهنگی و هنری، سیره اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و نظامی، اذکار و ادعیه، توسلات و نمازها، وصایا و توصیه‌ها، مظلومیت‌ها، مصیبت‌ها و شهادت و حیات آسمانی ساماندهی شده است.
بخش دوم این مجموعه با نام گنجینه گفتار نیز در بیست فصل شامل: بازخوانی گفتار فاطمی، تحلیل محتوا و شرح خطبه‌ها به ویژه خطبه ولایت (فدک) با نگاهی نو، دعاها، وصایا، زیارات و تعقیبات، سخنان کوتاه، نگاه دیگران به بانوی بانوان، منزلت‌شناسی، اشعار، مدایح و مراثی است.
امتیازات این فرهنگنامه چیست و مداخل در آن چگونه مطرح شده‌اند؟
این فرهنگنامه به‌صورت مدخلی و الفبایی پایه‌ریزی شده و در کنار آن با بازنگری جدی تمام مداخل و دسته‌بندی آن‌ها به‌صورت موضوعی درآمده تا در سخنرانی‌ها و تحقیقات موضوعی کارکرد آسان و مناسب را داشته باشد. تمام ابعاد زندگی حضرت فاطمه (س) را در دو بخش: 1- منظومه زندگی و رفتار فاطمی 2- مجموعه گفتار و سخنان بررسی کرده و به برجسته‌ترین نکات در زندگی بانوی بانوان توجه شده است تا جامعیت فرهنگنامه مورد خدشه قرار نگیرد.
همچنین سعی شده به اصل مطالب و در حیطه فاطمی پرداخته شود و البته قابل استفاده محتوایی برای مبلغان و محققان و مدرسان باشد. لذا از توضیح و تحلیل پیرامون مداخل (جز در مواردی اندک که ضرورتی احساس می‌شد) پرهیز شده است و تفصیل این مسئله به خوانندگان سپرده‌شده تا از افزایش مجلدات پیشگیری شود.
فرهنگنامه دارای نمایه‌های مختلف مانند آیات، روایات، اماکن، اشعار، ابزار و وسایل، منابع و... هست که هر یک از نمایه‌ها می‌تواند دارای استفاده کاربردی بوده و سرعت و دقت در بهره‌برداری را افزایش دهد. همچنین مولفان از پرداختن مسائل حاشیه‌ای پرهیز کرده و بدون پیش‌داوری، تحقیر و یا توهین و با حفظ وحدت و درعین حال پاسداری از اصول و مبانی فرهنگ تشیع، تنها به ذکر وقایع تاریخی که نشانگر تقابل دو تفکر ولایت انتصابی و انتخابی پرداخته‌اند و هرگونه داوری، تجزیه و تحلیل و حقیقت‌یابی را به خوانندگان واگذار کرده‌اند.
خوانندگان چه نکات جدیدی از این اثر درباره زندگی، سیره و شخصیت حضرت فاطمه (س) کسب می‌کنند؟
همان‌گونه که در فهرست منابع به تفكیك تشیع و تسنن آمده، اكثر قریب به‌اتفاق منابع مورد بررسی قرار گرفته و نكات نو و دستاوردهای خاص و منحصربه‌فرد مؤلفان و پژوهشگران اخذشده و به فرهنگنامه فاطمی افزوده شده تا از نظر كمی و كیفی مستغنی و دربردارنده ره‌یافت‌های موردنیاز مولفان و سیره‌جویان فاطمی باشد.
ازآنجا که هدف فرهنگنامه تهیه دستمایه لازم برای مخاطبان است، سعی شده كه سرآغاز مباحث، از افق‌های دور و مقدمات بعید نباشد و تنها به مقدمه نزدیک و ذکر سررشته مطالب بسنده شود. بنابراین از ذكر همه ابعاد موضوع خودداری شده است؛ همچنین به منظور کوتاه کردن سخن و كاربردی شدن مجموعه و به انگیزه گزیده‌گویی تا آنجا كه ممكن بود مولفان از تقطیع در عبارت‌ها سود برده‌اند و تنها به اساس مطالب بسنده کرده‌اند. در برخی موارد از عبارات عربی چشم‌پوشی شده و جز در جاهایی كه نیازمند به شرح و تفصیل عبارات عربی بوده‌ایم؛ ناگزیر از توضیح و تبیین و آوردن بخش‌هایی به‌طور كامل شده‌ایم. در این صورت هم تا آنجا که مقدور بود به نقل مباحث ضروری بسنده شده و از توضیح و تحلیل پیرامون هر واقعه‌ای به انگیزه پیشگیری از به درازا کشیده شدن مطالب پرهیز شده است.
یکی از نکات فرهنگ‌ها، به خصوص فرهنگنامه‌هایی مشابه این موضوعات، توجه به جزئیات مداخل است. این ویژگی در این اثر چگونه است؟
این اثر بنا را بر کندوکاو بیان نكات ریز و تفصیلی مدخل‌ها ننهاده، چون موشكافی هر یك از آن‌ها، خود سبب حجیم شدن و یا خلق مجموعه‌ای جداگانه می‌شود. مقصود ما این بود كه مطالب اصلی هر مدخل به‌عنوان دستمایه برای مبلغان، مدرسان، پژوهشگران و مخاطبان، در اختیار آنان قرار گیرد و آن‌ها در صورت نیاز به‌تفصیل مطالب با مراجعه به منابع مورداشاره در هر مدخل به همان مصادر مراجعه کنند. روی‌هم‌رفته این فرهنگنامه در دو بخش سیره و سخن حضرت فاطمه (س) تدوین شده و در حقیقت نظام ساماندهی مدخل‌ها است.
«فرهنگنامه فاطمی» در 1000 نسخه از سوی نشر هاجر به چاپ رسیده است.
نظر شما