در ابتدای این مراسم نیک‌سرشت درباره موضوع پژوهش خود که درباره تیمائوس نوشته افلاطون درباره کیهان‌شناسی بود، گفت: پژوهش من درباره کتابی است که در تاریخ و فلسفه علم جایگاه ویژه‌ای دارد. به عقیده من کیهان‌شناسی باید بازبینی منسجم و هارمونیک از جهان باشد. در این پژوهش به این موضوع اشاره دقیق شده است که تیمانوس نوشته افلاطون یک کتاب کیهان‌شناسی است. افلاطون در این اثر تلاش می‌کند از جهان؛ مدلی به زبان ریاضیات و هندسه ارائه دهد.
وی ادامه داد: همانگونه که ذکر شد در این اثر افلاطون تلاش می‌کند برای اولین بار در تاریخ فلسفه و علم جهان را نه با زبان عادی بلکه با زبان ریاضیات بیان کند. تمام حرکات و اجرام آسمانی مربوط به یک شکل هندسی منفرد یعنی دایره است و با سه بخش ریاضیات یعنی حساب، هندسه و هارمونی تبیین می‌شود. علاوه‌بر این جهان نه تنها از چهار عنصر بلکه متناظر با یک چندوجهی منتظم ساخته شده است.
وی افزود: به دلایل زیادی در تمدن اسلامی به کتاب تیمائوس توجه زیادی نشده است؛ در حالی که در قرن بیستم در سراسر دنیا حداقل پنج ترجمه از آن موجود است. یک ترجمه هم به زبان فارسی داریم که مرحوم لطفی انجام داده است. اینکه افلاطون کیست و تیمائوس چه تاثیری بر کیهان‌شناسی داشته است باید بگویم رویکرد جدیدی در تاریخ کیهان‌شناسی به حساب می‌آید که در قرن پنج قبل از میلاد نوشته شده است. افلاطون در این کتاب به دو پرسش پاسخ می‌دهد؛ ابتدا اینکه چگونه دنیای محسوس را می‌توان شناخت؛ به این معنا که چگونه پارامتری که در حال تغییر است را می‌توان شناخت و پرسش دوم این است که چگونه این دنیای محسوس را می‌توان بیان کرد؟ در حقیقت این پرسش‌هایی است که از زمان تالس هم مطرح شده است.
وی با اشاره به سیر زندگی افلاطون گفت: افلاطون به احتمال قوی در یک خانواده متشخص آتنی متولد شده است. اینکه افلاطون در بست تحت آموزش سقراط بوده است دیدگاه قطعی نیست؛ بلکه وی در ابتدا علاقه داشته است با توجه به توصیه و حمایت خانواده به دنیای سیاست وارد شود. افلاطون در کتابش بیان می‌کند که دنیای محسوس بهترین دنیای ممکن است وی برای ساختن جهان دو علت عمودی و افقی را فرض می‌کند.
این پژوهشگر تاریخ علم خاطرنشان کرد: در واقع می‌توان گفت افلاطون این سنتز را ایجاد کرد که ما بتوانیم با کمک ریاضیات یک تعریف از طبیعت ارائه دهیم.
در ادامه قلندری با اشاره به مقایسه ساختار آثار متقدم با آثار کلاسیک هیئت گفت: میان پژوهشگران آثار هیئت دوره اسلامی این اتفاق‌نظر وجود دارد که آثار کلاسیک علم هیئت که تقریبا قالب و صورت مشابهی هم با یکدیگر دارند، از میانه قرن ششم و به ویژه در قرن هفتم نوشته شده‌اند. یک پرسش در بررسی آثار هیئت وجود دارد و آن اینکه به جز پیشینه یونانی آن‌ها یعنی کتاب الاقتصاص بطلمیوس، چه آثاری را در دوره اسلامی می‌توان آغازگر سنت هیئت‌نویسی دانست؟ درواقع این سهم را می‌توان میان زیج‌ها (مجموعه آثاری که به توضیح علم هیئت می‌پردازند)، آثار احکامی و آثار متقدم هیئت تقسیم کرد.
وی افزود: وقتی به دنبال پیوند میان آثار در این دوره می‌گردید به موضوع یافتن فاصله‌ها و اندازه‌های اجرام سماوی می‌رسیم. در کل نوشته شدن آثار هیئت از قرن سوم شروع شد و در این پژوهش به این پرسش پاسخ داده شده است که چرا آثار هیئت با ترتیبی که ما می‌شناسیم متفاوت است؟ همان گونه که گفته شده است آثار به سه دسته تقسیم شده‌اند زیج‌ها، آثار احکامی و آثاری که متقدم هیئت نام دارند. دسته سوم شبیه کتاب‌های هیئت در زمان‌های بعدی هستند؛ اما یک شرط اساسی را ندارند و آن هم موضوعی است که در کتاب‌های هئیت قرن ششم اشتباه بوده است؛ اینکه همه افرادی که آن زمان درباره هیئت مطالعه می‌کردند تصور کروی از افلاک نداشتند و روی دایره کار کرده‌اند.
قلندری گفت: به طور خلاصه اگر ترتیب دو عنوان اصلی اوضاع آسمان و اوضاع زمین را برای آثار هیئات در نظر بگیریم، می‌توان نتیجه گرفت که این ترتیب در آثار سده سوم تا پنجم به مرور شکلی به خود گرفته است که با ترتیب آثار هیئت مشابه است. در پژوهش خود قالب برخی از آثاری را که می‌توان آن‌ها را در زمره آثار متقدم هیئت به حساب آورد، با آثار کلاسیک مقایسه کرده‌ام.
این پژوهشگر ادامه داد: منابعی که در آن‌ها روشن‌تر می‌توان علم هیئت را خواند و مشاهده کرد، آثار احکامی است که می‌توان آن‌ها را به عنوان منبع برای آثاری درباره علم هیئت در نظر گرفت. با این حال یک تفاوت میان این کتاب‌ها و کتاب‌های هیئت وجود دارد و آن هم مقادیر ابعاد اجرام است. در نتجه باید بگوییم به نظر می‌رسد ایجاد یا تاسیس یک ژانر نوشتن مانند هیئت را باید در طول دوره اسلامی بدانیم که از قرن ششم آغاز شد و حداقل تا قرن یازدهم ادامه داشته است.
در ادامه این نشست گمینی درباره تجربه تصحیح انتقادی مفصل‌ترین کتاب هیئت به زبان فارسی در تمدن اسلامی گفت: کتاب اختیارات مظفری تنها اثر جامع در هیئت به زبان فارسی به جا مانده از دوره اسلامی محسوب می‌شود. آثار هیئت دیگر به زبان فارسی همه آثار مختصری از علم هیئت هستند. بررسی دقیق کتاب اختیارات نشان می‌دهد که نمی‌توان آن را صرفا ترجمه دانست چراکه ترتیب و ذکر بسیاری از مطالب آن کاملا متفاوت است.
وی افزود: در تصحیح این اثر ابتدا از سه نسخه اقدم استفاده شده و در مرحله بعد به تمام موارد اختلاف این سه نسخه دیگر مراجعه شده است. در این تصحیح رسم‌الخط امروزی و موارد تغییر رسم‌الخط ذکر شده است. می‌توان گفت کتاب اختیارات حداقل دو ویرایش دارد و لغات و اصطلاحات نامانوس بر اساس دهخدا اعراب‌گذاری و معنا شده‌اند.
نظر شما