داود ملکی‌صیدآبادی؛ فعال حوزه نشر در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، با اشاره به نقش عوامل مختلف در رونق و توسعه کتابسازی عنوان کرد: در گام نخست به نظر من نقش مدیریتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان متولی این موضوع بسیار مهم است زیرا تجربه نشان داده که رفتار سلیقه‌ای در صدور مجوز کتاب و عدم انتشار آثار مهم و تاثیرگذار می‌تواند یکی از این عوامل به شمار آید.
 
وی ادامه داد: از سوی دیگر خلا قوانین بازدارنده یعنی قوانینی که با آن‌ها بتوان صریح تعیین تکلیف کرد و وجود نداشتن مرجع قانونی برای رسیدگی به پرونده‌های مرتبط با موضوع کتابسازی و جلوگیری از سردرگرمی ناشران و نویسندگان را نیز می‌توان به عنوان یکی دیگر از این عوامل نام برد.
   
ملکی با بیان اینکه کتابسازی معلول یک اشتباه بزرگ در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، گفت: سهولت در اخذ پروانه و اینکه هر فردی می‌تواند به راحتی ناشر شود یکی از عوامل ایجاد کتابسازی است.
 
وی درباره نقش ناشران غیرحرفه‌ای در کتابسازی، توضیح داد: بسیاری از افرادی که بدون سابقه فرهنگی به این حرفه روی می‌آورند برای اینکه مجوز خود را زنده نگه دارند دست به انتشار هر کتابی می‌زنند و معمولا در این میان، سراغ کتاب‌هایی می‌روند که پیش از این ترجمه شده باشند.
 
ملکی تاکید کرد: البته باید عنوان کنم که این ناشران عمر طولانی ندارند و بسیاری از آن‌ها به مرور زمان از چرخه صنعت نشر حذف می‌شوند. هرچند در این زمینه معتقدم که یکی از علل کتابسازی عدم توجه دستگاه‌های نظارتی بر فعالیت و محتوای کتاب این ناشران است.
 
کتابسازی همان سرقت ادبی است
مدیر انتشارات برزآفرین همچنین درباره تفاوت نداشتن کتابسازی و سرقت‌ادبی، گفت: بخشی از کتابسازی‌ها سرقت ادبی است که همه‌جای دنیا به عنوان یک ضداخلاق شناخته می‌شود، زیرا ناشران محتوای کتاب ناشر دیگر را با اندکی تغییر و عوض کردن نام مترجم و طرح روی جلد به راحتی منتشر می‌کند.
 
ملکی ادامه داد: از سوی دیگر باید به این موضوع دقت کنیم که عموما به دلیل بازار بیمار ایران و وضعیت نشر کشور از نظر اقتصادی و فرهنگی، بسیاری از ناشران برای اینکه خود را سرپا نگه دارند و فروش خوبی داشته باشند به سراغ کتابسازی می‌روند.
 
وی با بیان اینکه باید از سه بعد به وضعیت نابسامان نشر کشور نگاه کرد، توضیح داد: در صنعت نشر ابتدا تولید محتوا، دوم بازار فروش و سوم ابعاد نظارتی نقش مهمی دارند تا این چرخه به درستی حرکت کند و از مسیر اصلی خود منحرف نشود، زمانی که این سه بعد به درستی کار کند جایی برای اقداماتی مثل کتابسازی باقی نمی‌ماند.
 
ملکی همچنین از حضور دولت در بازار نشر به عنوان یک حضور معکوس نام برد و افزود: این حضور اکنون نقش مخالف به خود گرفته است، به جای اینکه دولت به موارد نظارتی بازار دقت کند، جلوی کپی‌رایت‌های غیرقانونی را بگیرد و از ناشران حمایت کند در بحث تولید محتوا اعمال نظر می‌کند.
 
وی یادآور شد: زمانی که یک نهاد قانونی جلوی تولید محتوای اثر خوب را می‌گیرد، بازار برای تولید اثر ضعیف باز می‌شود. نمونه این اتفاق را در صدا و سیما شاهد هستیم؛ زمانی که خط قرمزهای محدودکننده و سلیقه‌ای مانع ساخت یک سریال خوب می‌شود، راه برای ساخت سریال‌های ضعیف و کم‌محتوا باز می‌شود.
 
ملکی در این زمینه گفت: در این زمینه باید گفت که به مرور هم تولیدکننده و هم کارگردانان به سراغ تولید چنین آثاری می‌روند و ما شاهد برنامه‌سازی‌های ضعیف و سطحی هستیم که نمونه آن را می‌توان در برنامه تلویزیونی مشاهده کرد.
 
وی با بیان اینکه در حوزه کتاب هم چنین بحثی وجود دارد، گفت: زمانی که وزارت ارشاد نقش نظارتی خود را کنار بگذارد و نقش کنترل‌کننده تولید محتوا را برای خود در نظر گیرد، طبیعتا به نقش نظارتی کمتر می‌رسد و در این میان زمینه برای دست برای کپی‌رایت غیرقانونی و تولیدات آثار ناشران دیگر بیشتر می‌شود.
 
ملکی تاکید کرد: به همین دلیل معتقدم که مداخله‌های دولتی در این حوزه تاثیرگذار است و به جای اینکه از پخش‌های غیرقانونی جلوگیری کند، کانال‌های توزیع ایجاد کند و فرصت مساوی برای ناشران قدیمی و جدید به وجود آورد، خودشان هم به این ورطه دامن می‌زنند.
 
وی درباره آسیب کتابسازی‌ها به جامعه نیز گفت: در عین حال این ضربه‌ها به مخاطب هم منتقل می‌شود؛ زمانی که آثار کیفی خوبی در بازار وجود نداشته باشد، مخاطب به این باور می‌رسد که باید به وضعیت موجود عادت کند و دنبال کارهای معمولی باشد و زمانی که از آثار تالیفی کم‌کیقیت جوابی نمی‌گیرد، سراغ آثار ترجمه شده می‌شود.
 
ملکی گفت: در ایران بازار آثار ترجمه از آثار تالیف داغ‌تر است، در این میان از آنجایی قانون کپی‌رایت در کشور نداریم بسیاری از ناشران از برای انتشار به سراغ آثار تکراری می‌روند و اینگونه می‌شود که ما با تعدد ترجمه از یک یا چند کتاب معروف در بازار مواجهه می‌شویم.
 
وی با بیان اینکه در این میان سلسله سوءمدیریت‌هایی وجود دارد که موجب می‌شود همه این موضوعات به صورت پیوسته به هم مرتبط شوند، عنوان کرد: در این زمینه تمام اتفاقات، رخدادها، مدیریت‌ها و سوء‌مدیریت‌ها در روند اجتماعی تاثیر می‌گذارد، بنابراین این سلسله رخدادها در کنار سودجویی برخی افراد موجب می‌شود کتابسازی در میان ناشران رواج پیدا کند.
 
نبود کارشناسان متخصص
ملکی همچنین از نبود مرجع صحیح علمی برای بازبینی کتاب‌هایی که در یک عرصه با هم رقابت می‌کنند به عنوان از دلایل کتابسازی ناشران نام برد و گفت: زمانی که دنبال کتاب پزشکی هستید می‌بینیم که بسیاری از پزشکان یکسری کتاب تالیف می‌کنند اما اینکه کدام بهتر است هیچ مرجعی وجود ندارد.
 
وی در ادامه صحبت‌هایش افزود: به نظر من وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید در این زمینه جدی‌تر عمل کند و بر کتاب‌های تخصصی غیر از کتاب‌های ادبیات نیز نظارت شود زیرا اکنون شاهد هستیم که نظارت روی کتاب‌های علوم انسانی خیلی قوی‌تر از کتاب‌های فنی و تخصصی است.
 
ملکی درباره تبعات توسعه کتابسازی در سطح جامعه و افت سلیقه مخاطبان نیز توضیح داد: شما در سایر رشته‌ها وقتی سراغ کتابی می‌روید و سطح کتاب پایین است، به دنبا منابع ترجمه می‌روید و وقتی به کتاب خوبی دسترسی ندارید به سراغ متون اینترنتی می‌روید و همین موضوع موجب می‌شود بازار افت پیدا کند.
 
وی تاکید کرد: در این زمینه معتقدم که نقش نظارتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خیلی تعیین‌کننده است، اینکه کجا باید نظارت و نقش قانونی خود را ایفا کند و کجا باید آثاری منتشر شود که موجب تضارب آرا در میان مردم شود و سطح فرهنگ عمومی مردم ارتقا پیدا کند، نکته بسیار مهمی است که نباید از آن غافل شد.
 
وی با اشاره به سردرگمی مردم در هنگام خرید کتاب در مواجهه با آثار کتابسازی، گفت: در این زمینه مخاطب هم سردرگم می‌شود زیرا وقتی از کتابی با عنوان «پیرمرد و دریا» پنج ناشر اثر چاپ کرده‌ند او نمی‌داند کدام کتاب را خریداری کند و کدام اصل ترجمه روان و خوبی دارد و به همین دلیل بر این باورم که علاوه بر نظارت مفهومی نظارت بر این موضوعات نیز ضروری است.
 
ملکی با بیان اینکه وقتی آثار سطحی مثل کتابسازی رواج پیدا می‌کند، سلیقه مردم هم بعد از مدتی تنزل پیدا می‌کنند، گفت: در روان‌شناسی مفهومی به نام «درماندگی آموخته شده» وجود دارد، به این معنی که ما بعد از مدتی به وضعیت موجود عادت می‌کنیم و سلیقه‌ها در آثار مختلف مثل کتاب پایین می‌آید.
 
وی ادامه داد: به دنبال آن بعد از آن ناشران دیگر هم سراغ ادبیات عامه می‌روند یا در حوزه تخصصی نیز به دنبال متخصص حرفه‌ای نیستند بلکه می‌گویند با دانشجوی دکترا هم می‌توان کار کرد و نیازی نیست به سراغ یک استاد دانشگاهی برویم.
 
ملکی نتایج این سطحی‌نگری را به کل جامعه تعمیم داد و عنوان کرد: این سطحی‌نگری در همه ابعاد جامعه شکل می‌گیرد به طوری که می‌بینیم حتی خبرگزاری‌ها هم سطح شده‌اند و خبرنگاران به دنبال خبرهای خاص نیستند و مردم با همین خبرهای معمولی هم اقناع می‌شوند؛ به‌طوری که خبر قتل همسر دوم یک سیاستمدار از خبر یک اختلاس که حق عمومی دارد همه‌گیرتر می‌شود.
 
وی با بیان اینکه کتابسازی دربردارنده مباحث جامعه‌شناسی و اقتصادی است، گفت: به نظرم این عوامل باید با هم بررسی شود تا از وضعیت بازار تصویر روشن‌تری داشته باشیم، عواملی مثل گران شدن مواد اولیه کتاب و به دنبال آن قیمت پشت جلد کتاب از جمله موضوعات اجتماعی و اقتصادی است که آثار کتابسازی را رواج می‌دهد.
 
به گفته ملکی، از تابستان سال گذشته تقریبا قیمت‌ها بالا رفت تا قبل از گرانی‌ها کتاب 150 صفحه‌ای حدود 23 هزار تومان قیمت داشت و به نطر من قیمت بالایی داشت. همان زمان کتاب‌های قاچاق و آثار کتابسازی رونق بیشتری گرفت زیرا کتاب را با تخفیف 40 یا 50 درصدی به دست مخاطب می‌رساند. نباید فراموش کنیم که مخاطب به دنبال کتاب ارزان‌تر است و به نظرم ناشران باید این موضوع را در نظر بگیرند.