به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در فارس، سی‌وچهارمین نشست از سلسله نشست‌های «بر خوان سعدی» توسط انجمن فرهنگ و ادب شیراز و با همکاری مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس و مرکز سعدی‌شناسی در سرای سخن این مرکز در شیراز برگزار شد.
در این نشست فرح نیازکار، اطلس اثنی‌عشری و مرتضی جعفری، استاد دانشگاه و سعدی‌پژوه، ضمن خوانش باب دهم از بوستان سعدی «در مناجات کتاب و ختم آن»، به ارائه سخنانی پیرامون این موضوع پرداختند.
مفهوم دعا
نیازکار در بخشی از سخنان خود پیرامون مکالمه با خداوند و مفهوم دعا گفت: باید یادآور شد که پیش از هر چیز، دعا یک شیوه رویارویی بشر با مشکلات هستی است و در گام دوم؛ روش ارتباط با خدایی است متعالی و قدسی؛ تجربه‌ای معنوی برای کسب معرفت.
این پژوهشگر حوزه ادبیات و عرفان افزود: درواقع مهم‌ترین نکته‌ای که در دعا کردن وجود دارد، توسعه رابطه آدمی با خداوند است. ما هنگامی‌که با خدا سخن می‌گوییم، وارد همین دیالوگ و ارتباط زبانی می‌شویم؛ یعنی علاوه بر رابطه علّی ـ معلولی و خالقی ـ مخلوقی، رابطه دیگری با خداوند برقرار می‌کنیم و خداوند را به نحوی مطبوع‌تر و دل‌پذیرتر در عقل و ضمیر و وجدان خود می‌یابیم، با او احساس نزدیکی می‌کنیم و از طریق زبان که انسانی‌ترین و اعتباری‌ترین ساخته‌ها و دستاوردهای خود ماست، خود را به او پیوند می‌دهیم و او را ثنا می‌گوییم، احوال انسانی خود را با زبان انسانی خود، با و در میان می‌نهیم. آنگاه پاسخ او را می‌شنویم و از این طریق او را کشف می‌کنیم و هر چه در این دیالوگ، ژرف‌تر و پیش‌تر می‌رویم، او را بهتر کشف می‌کنیم.
دعا راه خداشناسی است
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: درست است که خداوند در همه پدیده‌ها تجلّی کرده و همه‌چیز مظهر اوست، اما در کلام خود و در جواب‌های خود، بهتر از هر جای دیگری می‌تواند برای ما تجلّی کند. به همین دلیل است که باید دعا کرد و او خود اذن به دعا و وعده اجابت دعا را نیز به ما داده است.
او در ادامه افزود: دعا کردن نه‌تنها راه روا شدن حاجات، که راه آشنا شدن با قاضی‌الحاجات است؛ راه خداشناسی است، با خداوندی که می‌توان با او مصاحب و معاشرت و گفت‌وگو کرد.
به گفته نیازکار، ازاین‌روست که برخی آیه «کل یوم هو فی شأن» را گاه بر این ارتباط پیوسته و فعالانه و نه منفعلانه حمل کرده‌اند. «بی‌شک متصرف بودن خداوند در جهان و دیدن دست او و نظارت و کارگردانی او، راهی نزدیک‌تر هم دارد و آن پیوند دادن خود با اوست از طریق اجابت و استجابت.»
این سعدی‌پژوه در ادامه افزود: حتی به قرآن هم که بنگریم؛ قرآن روایت سخن گفتن دوسویه پیامبران و خدا یا فرشتگان و خداست. مثلاً هنگامی‌که زکرّیا از خداوند طلب فرزند کرد و خداوند به او بشارت فرزند داد، آن‌هم در هنگام پیری زکرّیا و نازایی همسرش؛ زکریا بسیار متعجب شد و از خداوند نشانه خواست و خداوند هم به او فرمود که نشانه اجابت دعوت تو اینکه تو دچار وهم و خیال نشده‌ای.
به گفته فرح نیازکار، درواقع مکالمات خداوند و رسولان در قرآن از بخش‌های بسیار خواندنی این کتاب مبارک است و در مورد پیامبر اسلام (ص) نیز این مکالمه امری مستمر بوده؛ چراکه قرآن به‌یک‌باره بر ایشان نازل نشده است.
سعدی معتقد است محبت و رحمت خدا، بر خوف از او پیشی می‌گیرد
نیازکار در خصوص ربط علّی و معلولی میان پدیده‌ها گفت: ارتباط علّی و معلولی، صمیمیت و دوستی نمی‌آورد. آن ارتباط زبانی با مخاطب است که بنده و خدا را با هم صمیمی می‌کند. آدمی برای آنکه آرامش قلبی بیابد و خود را با خدای خود نزدیک حس کند، باید بر دعا استمرار ورزد.
به اعتقاد نیازکار، دعا تنها برای این نیست که پاسخ بشنویم، هرکس از طریق دلش روزنی را به‌سوی خدا گشاده می‌بیند و گمان می‌کند روزن اختصاصی اوست و حق هم همین است. «درواقع به تعداد دل‌هایی که خداوند آفریده، راه ارتباط را هم آفریده است. هر دلی، زبانی برای گفتن و شیوه‌ای برای گفتگو با خداوند دارد. چنانکه حافظ اشاره می‌کند: راه خلوتگه خاصم بنما تا پس‌ازاین/ می‌خورم با تو و دیگر غم دنیا نخورم؛ رحمت خداوند در چهره عامش بر همه مخلوقات جاری و شامل است، ولی در چهره خاصش از مجاری و در مواقع ویژه‌ای به دست می‌آید و این مجاری و مواقع ویژه فقط برای کسانی که به عالم بالا راهی دارند، آشکار می‌شود و تنها در اثر تعلیم آن‌هاست که دیگران هم می‌توانند به آن مواقع راه یابند و بهره ببرند.»
وی در پایان سخنان خود با اشاره به اینکه خواندن خدا برای ما ابزاری برای زندگی نیست، بلکه ابزار بندگی است، گفت: سعدی در باب دهم از بوستان سعدی «در مناجات کتاب و ختم آن»، نیز با همین رویکرد به مناجات می‌پردازد. سعدی در این باب گوهر دیانت را مبتنی بر دو امر می‌داند؛ یکی محبت به خدا و دیگری خوف از او که هر دو این‌ها نیز ثمره معرفت‌اند، اما از دیدگاه وی، محبت و رحمت خدا بر خوف از او پیشی می‌گیرد و از همین روست که می‌سراید: بضاعت نیاوردم الا امید/ خدایا ز عفوم مکن ناامید».
در ادامه این نشست، مرتضی جعفری به تبیین مفهمو دعا و توکل پرداخت و اطلس اثنی‌عشری نیز ضمن ارائه توضیحاتی، به متن‌خوانی ابیات باب دهم از بوستان سعدی پرداخت.
چهارشنبه ۱ خرداد ۱۳۹۸ - ۰۹:۳۵
نظر شما