به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) سال 96 در حالی گذشت که جامعه علوم انسانی کشور در سوگ از دست دادن برخی از چهره‌ها برجسته‌اش در حوزه تالیف و ترجمه نشست. در آخرين آدينه سال جاري يادي بكنيم از چهره‌هاي فرهيخته‌اي كه آن‌ها را امسال از دست داديم.

بازمانده لهستانی تبار از جنگ جهانی دوم در ایران
هلن استلماخ (آمنه نیکپور)؛ زاده ۱۳۱۰ شهر کراکوف لهستان؛ مرگ ۵ اردیبهشت سال ۱۳۹۶ تنها بازمانده لهستانی تبار از جنگ جهانی دوم در ایران بود او پس از گذراندن یک دوره بیماری سخت صبح روز سه شنبه ۵ اردیبهشت در بیمارستان مصطفی خمینی در تهران درگذشت؛ و طبق وصیت خود در کنار مزار مادرس امیلیا در گورستان دولاب و در جوار هموطنان لهستانی خود دفن شد.
 
مبدع نظریه تعادلات سه جزیی و رابطه جرم و انرژی و اطلاعات
محسن قانع بصیری، محقق، نظریه پرداز، متفکر و نویسنده معاصر 23 اردیبهشت در سن 68 سالگی درگذشت.  از وی آثار متعدد و متنوعی به یادگار مانده است که هرکدام در نوبه خود حایز اهمیت بالایی هستند. از آن جمله می‌توان به «تاریخ تحلیلی صنعت در ایران» که حاصل تأملات و تحقیقات 10 ساله وی و تحفص و خوانش و فیش برداری از دست کم 400 منبع معتبر صورت گرفت، اشاره کرد. جهان انسانی، انسان جهانی، از اطلاعات تا آگاهی، مارکس و تکنولوژی، پرسشی از هایدگر: تکنولوژی چیست؟، ترجمه کتاب سیری در اقتصاد معاصر به همراه برادرشان عباس قانع بصیری، غربزدگی بسته نوستالژیک تاریخی و دو کتاب در حال تألیف در زمینه عرصه‌ها و آفاق جدید دموکراسی و همچنین علوم ارتباطی نوین را می‌توان از مهمترین کارهای نامبرده نام برد.
 
وی همچنین در عرصه روزنامه‌نگاری در نوع خود صاحب سبک بود و شاگردان زیادی را در این حوزه پرورش داد. ماهنامه کیمیا، نخستین نشریه تخصصی پتروشیمی بود و سپس سردبیری ماهنامه مدیریت و مجله آریانا گردشگر از جمله نشریاتی بودند که وی سردبیری آنها را به عهده داشت. در آخرین بخش از تجمیع آثار نامبرده، قریب به 700 عنوان مقاله از وی در این مجلات و سایر مجله‌ها و روزنامه‌ها گردآوری شده است.
 
علاوه بر این نظریه تعادلات سه جزیی و رابطه جرم و انرژی و اطلاعات، مهمترین نظریه طرح شده از سوی وی است که بحث درباره نظریه ارتباط معکوس مقادیر جرم و انرژی و نسبت اطلاعات است و این فرضیه که بین دانش و آگاهی با مصرف جرم و انرژی در سیستم‌ها، رابطه‌ای از نوع معکوس است. وی با توسل به این موضوع بسیاری از قواعد اجتماعی، هنری و سیاسی و تاریخی را مورد بازخوانی مجدد قرارداده بود. از آخرین فعالیت مشترک میان قانع‌بصیری و محمد میلانی می‌توان به تحقیق و ارایه مقاله و مدخل و همکاری با دانشنامه فرهنگ معاصر ایران می‌توانم اشاره کرد.

استاد نگارگری و باستان شناس
پیکر مرحوم علی اکبر مختار تجویدی استاد نگارگری و باستان شناس 20 خرداد از خانه هنرمندان به بهشت زهرا تشییع و در خانه ابدی آرامید. او محقق نام آشنای معاصر ایرانی با تسلط کامل به سه زبان عربی، انگلیسی و فرانسه، مطالعات گسترده ای در زمینه حکمت و فلسفه هنر داشتند. یکی از کتابهای این مرحوم «نقاشی ایرانی از کهن‌ترین روزگار تا دوران صفوی» است که گرچه 44 سال از تألیف آن می‌گذرد اما تاکنون کتابی با چنین دقت علمی و شناخت نظری در این حوزه تألیف نشده است.  این کتاب در سال 1386 با عنوان «نگاهی به هنر نقاشی ایران از آغاز تا سده دهم هجری » توسط انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تجدید چاپ و توزیع شد. وی گرچه در رشته باستان شناسی تحصیلات دانشگاهی خود را طی کرد اما همواره علاقه داشت تا در جایگاه هنرمند نقاش و نگارگر و محقق در زمینه هنر شناخته شوند. کتاب 'دانستنی های نوین درباره هنر و باستان شناسی عصر هخامنشی' نمونه ای دیگر از تحقیقات او و همکاری با گریشمن، باستان شناس مشهور فرانسوی است.
 
فعال حوزه کتاب و عضو شورای سیاستگذاری بیست و چهارمین دوره هفته کتاب
منصور اعتصامی، 14 تیر از اهالی قلم فرهیخته و  عضو شورای سیاستگذاری بیست و چهارمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران درگذشت. تلاش مجدانه آن مرحوم در برگزاری جایزه کتاب سال تامین اجتماعی و حمایت از انجمن‌های کتابخوانی نشان از دغدغه‏‌های عمیق وی نسبت به فرهنگ ایران اسلامی دارد.
 
محقق و مولف فعال در تاریخ هنر
جواد گل‌محمدی دکترای تاریخ هنر داشت. بیست و یک مردادماه در لندن درگذشت. همسر وی ونسا مارتین، تاریخ‌نگار معاصر است. جواد گل‎محمدی اهل قلم هم بود. او در پيش از انقلاب مقالاتی چون «ويژگی‌های نقاشی مكتب صفوی»، «فلسفه و تاريخ هنر» و «ارتش و فن جنگ در اواخرقرن دوازدهم» نگاشته بود. پايان‎نامه دكترای او در مدرسه مطالعات شرقی و آفريقايی دانشگاه لندن درباره «ساختمان‎های چوبی مذهبی و حكاكی‎های چوبی در ايران مركزی» بود. مقالاتی هم درباره هنر ايرانی در دانشنامه اسلاميكا نوشته بود.
 
شاعر و نویسنده کرمانی 
جلیل مظهری، نویسنده و روزنامه‌نگار کرمانی روز 31 مردادماه به علت عارضه قلبی در سن ۷۶ سالگی دار فانی را وداع گفت. جلیل مظهری که از اوایل دهه ۴۰ به همکاری با روزنامه‌ها روی آورد، به مدت ۱۰سال سردبیر هفته‌نامه‌های «توتیا» و «صبح کرمان» بود و با بسیاری از روزنامه‌های استانی همکاری داشت و در چند سال اخیر نیز هفته‌نامه «صبح کرمان» را منتشر می‌کرد.
 
از این شاعر و نویسنده کرمانی که بیش از ۳۰ سال سابقه نوشتن مطالب فرهنگی و انتقادی در نشریات سراسری را در کارنامه دارد ،۱۳ اثر در حوزه شعر و نثر و نظم برجا مانده است که کتاب‌های «از خاک تا افلاک»، «مدعیان مهدویت» ،«تاریخ کرمان»، «از قاجار تا انقلاب» و «شرحی بر بلبل‌نامه» از مهمترین این آثار است.
 
اولین فارغ‌التحصیل رشته دکتری تاریخ ایران باستان
نادر میر سعیدی مجدآبادی مدرس دانشگاه، پژوهشگر تاریخ ایران باستان، مترجم، و شاعر ایرانی بود که در سال ۱۳۳۵ خورشیدی متولد شد و در نهم شهریور سال ۱۳۹۶ بر اثر عارضه قلبی در تهران درگذشت. میرسعیدی در نگارش جلد نخست کتاب تاریخ ایران باستان (کتاب درسی برای دانشجویان دانشگاه تهران) با ژاله آموزگار و صادق ملک شهمیرزادی همکار بوده‌است او اولین فارغ‌التحصیل رشته دکتری تاریخ ایران باستان به سال ۱۳۷۷ در دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات بود. او بر زبان‌های باستانی همچون زبان پارسی باستان، خط ایلامی، زبان اوستایی و پهلوی آشنایی داشت و بر ادبیات فارسی و شیوه نگارش اشراف خوبی داشت. او چندان اهل سخنرانی و شرکت در مراسم نبود.
 
مترجم آثار کلاسیک فلسفه
بزرگ نادرزاده، روز پنجشنبه، شانزدهم شهریور، پس یک دوره بیماری در بیمارستان گاندی تهران درگذشت.وی مترجم آثاری چون حکمت یونانیان، آئین میترا، تأمل در مبانی دموکراسی، توکویل، رساله‎ای درباره انسان، قدرت سیاسی و دموکراسی در آمریکا بود.
 
نسخه پژوه و ایران شناس
جعفری‌مذهب متولد رشت و دارای مدرک کارشناسی تاریخ از دانشگاه تهران، کارشناسی ارشد از دانشگاه فردوسی مشهد و دکترای تاریخ از دانشگاه شهید بهشتی بود. وی 16 مهرماه سال 96 درگذشت. او در کارنامه کاری خود «تاريخ ايران در دوره مغولان و تيموريان»، «آسياي مركزی»، «اسناد فارسی»، «نسخه‌های خطی»، «نسخه‌شناسی» و «سكه‌شناسی» را ثبت کرده و کتاب «تاريخ‌شناسی» را تالیف کرده است.
 
جعفری‌مذهب در حوزه تاریخ فرهنگی و ایرانشناسی و به ویژه کتاب‌های حوزه تاریخ نشست‌های فراوانی را برگزار کرده است. ضمن اینکه برای بسیاری از پژوهشگران حوزه فرهنگ، ادب و تاریخ نیز نکوداشت و بزرگداشت‌هایی را ترتیب داده است.
 
مترجم برجسته آثار جامعه‌شناسی
شادروان منوچهر صبوری یکی از تاثیرگذارترین مولفان و مترجمان حوزه علوم اجتماعی در دهه‌های 60 تا اواسط دهه هشتاد بود و آثار ارزشمندی مانند جامعه شناسی (گیدنز)، جامعه شناسی سیاسی (باتومور)، بنیادهای نظریه اجتماعی (جیمز کلمن)، جامعه و سیاست: مقدمه ای بر جامعه شناسی سیاسی (مایکل راش)، ده پرسش از دیدگاه جامعه شناسی (شارون)، سیاست و جامعه شناسی و نظریه اجتماعی (گیدنز)، راه سوم؛ بازسازی سوسیال دموکراسی (گیدنز)، اندیشه های بنیادی در جامعه شناسی (کیویستو)، مقدمات جامعه شناسی (البرو) و نیز مولف کتابهای جامعه شناسی سیاسی، جامعه شناسی سازمان ها: بوروکراسی مدرن ایران، جامعه شناسی سازمان ها و ... را به جامعه علمی ارائه کرده است.

به پاس خدمات علمی شادروان صبوری، انجمن جامعه‌شناسی ایران با اعطای نشان علمی غلامحسین صدیقی از ایشان به عنوان مترجم برتر علوم اجتماعی تجلیل کرد.

پاورقی نویس مشهور دهه چهل و پنجاه 
رسول ارونقی کرمانی از پاورقی نویسان مشهور دهه چهل و پنجاه  5 آبان ماه در سن 87 سالگی درگذشت. رسول ارونقى كرمانى، از پاورقى نويسانى بود که در دهه ٣٠ كار خود را در ايران با روزنامه نگارى آغاز كرد و آثار او مخاطبان زیادی داشت. پاورقی های عامه پسند و عاشقانه او در مجله اطلاعات هفتگی منتشر می شد و مدتی نیز سردبیری این مجله را عهده دار بود.
غلامرضا علی بابایی، دیپلمات، نویسنده و مترجم  29 آبان‌ماه درگذشت. غلامرضا علی‌بابایی مولف کتاب‌های تاریخ نیروی هوایی ایران از پهلوی تا انقلاب، تاریخ ارتش ایران، فرهنگ روابط بین‌الملل، فرهنگ سیاسی آرش، گنج واژه علوم سیاسی و روابط بین‌الملل آرش، فرهنگ سیاسی آرش است.
 
وی همچنین مترجم کتاب‌هایی چون سیری در تاریخ سیاسی ایران از هخامنشی تا کنون، تاریخ روابط آمریکا و شوروی: از انقلاب روسیه تا فروپاشی کمونیسم، نیکسون، کیسینجر و شاه: روابط ایالات متحده و ایران در جنگ سرد و... بوده است

پدر صنایع نوین ایران
رضا نیازمند، معمار توسعه صنعتی ایران 19 آذر در سن ۹۶ سالگی دار فانی را وداع گفت. وی کتاب‌هایی در حوزه تاریخ داشته است. او«بنیان‌گذار سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران»، «بنیان‌گذار سازمان مدیریت صنعتی»، «نخستین مدیرعامل شرکت ملی صنایع مس ایران» و «معاون وزیر اقتصاد ایران» بود؛ مردی که دوران طلایی صنعتی شدن کشور و راه‌اندازی کارخانه‌های متعدد به‌خصوص از سوی بخش‌خصوصی در دهه ۴۰ شمسی را به او نسبت می‌دهند. نیازمند در عرصه تاریخ نگاری نیز فعالیت داشت و کتاب ارزشمند «رضاشاه: از تولد تا سلطنت» نوشته اوست. از دیگر آثار او می‌توان به کتاب‌های «رضاشاه از سقوط تا مرگ»، «سقوط رژیم شاهنشاهی در ایران»، «شیعه در تاریخ ایران» و «تکنوکراسی و سیاستگذاری اقتصادی در ایران» نام برد.

 جامعه‌شناس، نویسنده و روزنامه نگار قدیمی
اردلان عطار پور، جامعه‌شناس، نویسنده و روزنامه نگار قدیمی، صبح هشتم بهمن ماه درگذشت. از مهم‌ترین کتاب‌های وی می‌توان به «مولای درز فلسفه»، «ادعای کسروی بر حافظ»، « هفت خط ز جام حافظ»و «درخت عقیم و داستان‌های دیگر» اشاره کرد.
 
 اقتصاددان برجسته ایرانی و استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی
فریدون تفضلی اقتصاددان برجسته ایرانی و استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی 23 بهمن در سن 77 سالگي در کانادا درگذشت. کتاب‌های «تاریخ عقاید اقتصادی، دانشگاه ملی ایران» و «اقتصاد کلان: نظریه‌ها و سیاست‌های اقتصادی» به‌عنوان منابع دانشگاهی بار‌ها تجدیدچاپ شده‌اند. «انقلاب کینزی از دیدگاه رشد و توسعه اقتصادی»، «تورم و تورم بسیار شدید و چند نمونه تاریخی» و ترجمه «راز » از دیگر آثار اوست.
 
سرمایه (چرا سرمایه‌داری در غرب موفق می‌شود و در جاهای دیگر شسکت می‌خورد)» نوشته هرناندو دوسوتو، «مبانی علم اقتصاد برای مدیریت بازرگانی» نوشته مشترک دیوید باروز و جان اسمیتین، «اندیشه‌های اقتصادی لودویگ فون میزس یک بازنگری اقتصادی» نوشته لورنس اس.هاس، «سرمایه‌داری، کمونیسم و همزیستی» جان کنت گالبرایت و استنیسلا ومنشیکوف و «اندیشه‌های سیاسی و اقتصادی» نوشته مشترک فریدریش فون هایک، ایمون باتلر از جمله آثار دکتر فریدون تفضلی است. همچنین کتاب «اندیشه‌های اقتصادی» نوشته مشترک میلتون فریدمن و ایمون باتلر، با ترجمه فریدون تفضلی، برنده کتاب سال جمهوری اسلامی شده است.