خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) کتابخانه‌های تخصصی در سراسر دنیا به لحاظ ارائه خدمات خاصی که به مراجعه کنندگانشان می‌دهند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. مراجعه‌کنندگان این کتابخانه‌ها پژوهشگران هستند که درباره موضوع خاصی مطالعه می‌کنند و یا نیازمند به منابع اطلاعاتی منحصر‌به‌فردتری هستند.

گیتی حیدری رییس کمیته کتابخانه‌های تخصصی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی معتقد است عمده‌ترین وجه تمایز کتابخانه‌های تخصصی با انواع دیگر کتابخانه‌ها در شکل، اندازه، ترکیب و نقش متفاوت آن‌ها است که عمدتا به نقش سازمان متبوعه‌شان بستگی دارد. این کتابخانه‌ها دارای منابع مالی مستقل و تابع قوانین سازمان‌هاشان هستند. با وی درباره ساز و کار این کتابخانه‌ها در ایران و کمیته کتابخانه‌های تخصصی و روند اجرای برنامه‌های این کمیته گفت‌و‌گو کردیم.
 
با خبر شدیم که اخیرا کمیته کتابخانه‌های تخصصی بعنوان یکی از کمیته‌های تخصصی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی آغاز به کار کرده است. ساز و کار این کمیته چیست و اساسا چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

باید اذعان کنیم که بزرگترین دغدغه کتابخانه‌های تخصصی علاوه بر مشکلات عدیده‌ای از قبیل بودجه ناکافی، فضای نامناسب، کمبود نیروی انسانی کارآمد، بهره‌گیری از مدیران غیر متخصص، کم‌توجهی مدیران ارشد سازمان‌ها به کتابخانه و عناوین شغلی نامناسب، ساختار تشکیلاتی معیوب و ضعف مهارتی کتابداران در برخی زمینه‌ها به دلیل سیستم ضعیف آموزشی و نبود یک نهاد فراسازمانی بعنوان حامی این کتابخانه‌ها در کشور است. چراکه این کتابخانه‌ها نیز همانند سایر انواع کتابخانه‌ها نیاز به توجه دارند تا از یک سو پی‌گیر مطالبات صنفی، آموزشی و از سوی دیگر مرجعی داشته باشند تا برای ایجاد هماهنگی و یکدستی در فعالیت‌های آن‌ها و نیز سازماندهی و رتبه‌بندی و ارزیابی و پایش آن‌ها نقش داشته باشد.

درحال حاضر انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران و کمیته کتابخانه‌های تخصصی می‌توانند این نقش را تا حدی ایفا کنند. نظامنامه این کمیته در دست تهیه است که در آن اهداف و شرح وظایف بطور دقیق تعریف خواهد شد. اما با توجه به تغییر در ماموریت سازمان‌ها و پیشرفت تکنولوژی و کاربرد آن در کتابخانه‌ها و تغییر فرمت اطلاعات و ارتقا سطح دانش کاربران و تغییر در نیازهای اطلاعاتی آنها، نیاز است تا اقداماتی در جهت بهبود شرایط این کتابخانه‌ها صورت گیرد که مسلما در شرح وظایف به این اقدامات اشاره خواهیم کرد.
 
اهدافی که کمیته تلاش می‌کند به آن‌ها دست‌یابد عبارتند از «برای پویاسازی کتابخانه‌های تخصصی و ایجاد رفتار علمی تلاش کند»، «استانداردهای کتابخانه‌های تخصصی را مورد بازنگری قرار دهد»، «تعریف جدیدی از کتابخانه‌های تخصصی ارائه دهد و به تشریح  اهداف و شرح وظایف و ساختار تشکیلاتی آنها بپردازد»، «در زمینه‌های مختلف حوزه فعالیت این کتابخانه‌ها اطلاع‌رسانی کند»، «کارگاه‌ها و نشست‌های  تخصصی در حوزه‌های مختلف موضوعی  را به کمیته آموزش انجمن برای برگزاری پیشنهاد دهد»، «کتابخانه‌ها را جهت گسترش دانش و اطلاعات به همکاری دعوت کند»، «دروس مور نیاز کتابداران برای کسب مهارت های لازم را شناسایی کند و برای  تدریس در دوره های آموزشی از طریق انجمن و با همکاری کمیته مطالعات صنفی پیشنهاد دهد»، «راهکارهای مناسب برای بهبود کیفیت ارائه خدمات و جذب مراجعان به کتابخانه ارائه دهد»، «طرح‌های مطالعاتی، اجرایی و تحقیقاتی مرتبط با کنابخانه‌های تخصصی را شناسایی، تعریف و به کمیته پژوهش انجمن  پیشنهاد دهد»، «علل بروز مشکلات حرفه‌ای را مورد برسی قرار دهد و راهکارهای مناسب برای حل آنها  پیشنهاد دهد»، «با سایر کمیته های انجمن همکاری کند» و مهمتر از همه «با انجمن کتابخانه‌های تخصصی SLA ارتباط بر قرار و همکاری کند» است.
 
آیا آمار دقیقی از این کتابخانه‌ها در دسترس قرار داد؟

در مجموع شابکا (شماره استاندارد بین المللی کتابخانه‌ها) 4 هزار و 942 کتابخانه را در خود جای داده که از این تعداد 448 مورد کتابخانه‌ها تخصصی-پژوهشی هستند که ثبت شده است. تقریبا 5 در صد از آمار کتابخانه‌های ثبت شده در سامانه آک(آمار ایرانداک) کتابخانه‌های تخصصی هستند. بنابراین آمار دقیقی از این کتابخانه‌ها در دست نیست. اما قریب به یقین با توجه به تعداد سازمان‌ها، موسسات، نهادهای موجود در کشور، می‌توان گفت که نسبت به سایر انواع کتابخانه‌ها از آمار بالایی برخوردارند.
 
در مصوبه تشکیل کمیته کتابخانه‌های تخصصی چه شرح وظایفی برای ایجاد انسجام کتابخانه‌ها در نظر گرفته شده است؟

این کمیته از سال 1388 بصورت غیررسمی در انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران فعالیت خود را آغاز کرد و در این سال‌ها فراز و نشیب‌هایی داشته که گاهی فعال و پرکار و گاهی نیمه‌فعال عمل کرده است. سال‌ها تلاش کرد تا با انجمن کتابخانه‌های تخصصی SLA ارتباط برقرار کند و تا آنجا پیش رفت که این انجمن موافقت کرد تا دفتر کشورهای فارسی زبان این انجمن در ایران مستقر شود اما به دلایلی این امر محقق نشد و فعالیت کمیته مسکوت ماند. سومین کنگره متخصصان علوم اطلاعات که در آبان ماه سال جاری برگزار شده بود، فضایی ایجاد کرد تا بار دیگر کمیته کتابخانه‌های تخصصی با هدف ایجاد بستری مناسب برای تبادل نظر و بیان دیدگاه‌ها و انتقال تجربه و دانش کتابداران و طرح مسائل و مشکلات و ارائه راهکارهای مناسب، در انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی فعالیت‌هایش را با ایجاد یک گروه مجازی و تشکیل جلسات حضوری توسعه دهد؛ به همین منظور برای نخستین بار نشستی تحت عنوان «باز تعریف نقش و جایگاه کتابخانه‌های  تخصصی در سازمان‌ها» برگزار شد که حاصل تلاش اعضای کمیته در گروه مجازی و  برگزاری چندین جلسه حضوری با حضوراستادان و حرفه‌مندان و متخصصان این حوزه بود.

 در این نشست وضعیت موجود کتابخانه‌ها، بیان مشکلات و علل بروز آن‌ها؛ ارائه راهکارهای موثر نظیر بازنگری در اهداف، وظایف، استانداردها، کارکردها و ساختار اجرایی و سازمانی این کتابخانه‌ها پرداخته شد؛ همچنین از مواردی که در این نشست به بحث گذاشته شد، تجهیز مدیران و کتابداران به مهارت‌های لازم برای فعالیت در کتابخانه‌های تخصصی و بهبود کیفیت ارائه خدمات، مدیریت اطلاعات و دانش برون و درون‌سازمانی و نقش انکار نشدنی کتابخانه‌های تخصصی در امر پژوهش، و نیز اشاعه خدمات نوین اطلاع‌رسانی و نقش آموزش و تبلیغات در تثبیت جایگاه  این کتابخانه‌ها  در رسیدن به یک وضعیت مطلوب بود.
 
کمیته کتابخانه‌های تخصصی چه برنامه‌هایی را در ابتدای کار در دست اجرا دارد؟

در گام اول کمیته تلاش کرد تا از سوی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی به رسمیت شناخته شود که خوشبختانه هیات مدیره انجمن در آذر ماه سال جاری مصوبه‌ای را به تصویب رساند که این کمیته بعنوان یکی از کمیته‌های تخصصی زیر نظر انجمن به فعالیتش ادامه دهد. گام بعدی تهیه نظامنامه و تعیین اهداف و شرح وظایف این کمیته است که در دست اقدام است.
 
محقق شدن بندهای مندرج در بیانیه ذکر شده، برای کمیته در اولویت قرار دارد. در نخستین گام  با ایجاد کارگروه استانداردسازی سعی می‌کنیم تا استاندارد‌های فعلی بر اساس تحولات و دگرگونی‌های شگرف در این حوزه، مورد بازنگری قرار گیرد. در گام بعدی با ایجاد کار گروه و ایجاد شبکه کتابخانه‌های تخصصی می‌خواهیم در روزآمدسازی فهرست کتابخانه‌های تخصصی، ایجاد شبکه کتابخانه‌های تخصصی و اشتراک منابع بین کتابخانه‌های هم موضوع به منظور توسعه مجموعه و صرفه‌جویی در هزینه‌ها اقدام کنیم. در نهایت با همکاری سایر کمیته‌های انجمن مطالبات و نیازهای کتابخانه‌های تخصصی را دنبال کنیم تا به راهکارهای مناسب برسیم.
 
در راستای اهداف کمیته کتابخانه‌های تخصصی با چه ارگان‌هایی قصد همکاری دارید؟

کمیته کتابخانه‌های تخصصی بعنوان یکی از کمیته‌های تخصصی انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران زیر نظر مستقیم انجمن فعالیت می‌کند و در جهت خط مشی انجمن قطعا در راه رسیدن به اهدافش نیازمند همکاری با نهاد‌ها یا سازمان‌هایی است که درراستای اهدافش راه‌گشا باشند و در حال حاضر انجمن هم با آن‌ها همکاری دارد نظیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی ایران، ایرانداک و هر سازمانی که خواهان همکاری متقابل باشد.