بر این اساس همزمان با تشکیل اولین مجلس شورای ملی در ایران - که پس انقلاب مشروطیت در سال 1285، یعنی چیزی حدود 110 سال پیش در ساختمان پارلمان مشروطیت در باغ بهارستان تشکیل شد - اولین کتابخانه مجلس هم به‌وجود آمد. از آنجا که نمایندگان آن مجلس غالبا از علمای زمان تشکیل شده بود، کتاب‌های موجود نزد این نمایندگان، کتابخانه آن مجلس را تشکیل می‌داد.
آنگونه که در تاریخچه کتابخانه مجلس آمده، با افزایش منابع این کتابخانه، طرح تأسیس کتابخانه مجلس در سال 1287 خورشیدی توسط نماینده وقت زرتشتیان، ارباب کیخسرو به مجلس شورای ملی ارائه و تصویب شد و در دو اتاق تو در تو در مجاورت صحن پارلمان، کنار حوضخانه استقرار یافت.
سرانجام در سال 1302 در قسمت جنوبی باغ بهارستان ساختمانی وجود داشته که پس از بازسازی به عنوان اولین ساختمان مجزای کتابخانه مجلس آغاز به‌کار کرد، در حالی که تنها حدود 50 متر با صحن مجلس فاصله داشت و به همین دلیل مورد مراجعه بسیار نمایندگان مجلس بود. بعدها در سال 1342 ساختمان جدید و فعلی کتابخانه مجلس ساخته شد که فاصله این ساختمان با صحن مجلس در حدود 80 تا 100 متر بود و باز هم به دلیل در دسترس بودن، محل مراجعه نمایندگان بود و به هیچ شکل کارکرد عمومی نداشت.
اما بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، مجلس به محل قدیم مجلس سنا در خیابان امام خمینی(ره) منتقل شد و به این صورت فاصله مجلس تا کتابخانه مجلس به چیزی حدود پنج کیلومتر افزایش یافت و از آنجا که نمایندگان همواره باید به مرکزی برای دریافت اطلاعات موردنیاز خود دسترسی داشته باشند، به دلیل مسافت ایجاد شده، ناچار به کتابخانه مجلس سنا که تنها 25 متر با صحن مجلس فاصله داشت، مراجعه می‌کردند، به‌طوری‌که این کتابخانه حتی به محلی برای نشست و برخاست و جلسات بسیاری از نمایندگان در اوایل پیروزی انقلاب تبدیل شد.
به این‌صورت کم‌کم پای نمایندگان مجلس از کتابخانه مجلس شورای اسلامی بریده شده و این کتابخانه به ارائه خدمات به عموم مردم مشغول شد و آنقدر این شرایط ادامه پیدا کرد که آهسته آهسته مأموریت و وظیفه اصلی کتابخانه مجلس به فراموشی سپرده شده و حضور نمایندگان در آن بسیار کمرنگ گردید. به طوری که بنا بر گزارش‌هایی که در میان مسئولان میز مراجعه آن زمان رد و بدل می‌شد، آمار مراجعه به کتابخانه مجلس تنها به 12 مراجعه‌کننده در سال رسیده بود!
اما در سال 1383 همزمان با انتقال مجلس از خیابان امام خمینی(ره) به بهارستان، کتابخانه مجلس سنا نیز به این مکان منتقل شد و با عنوان کتابخانه مجلس شماره 2 در همان ساختمان اولیه ساخت 1302 مستقر و این امید به‌وجود آمد که کتابخانه مجلس با دو ساختمان بتواند مأموریت اصلی خود را بازیابد. اما وقتی مجلس به سمت میدان بهارستان منتقل شد، به مکان قبلی خود بازنگشت و در ساختمان هرمی جدیدالاحداث استقرار یافت؛ به این ترتیب باز هم فاصله صحن مجلس با کتابخانه، چیزی حدود یک کیلومتر بود.
این در شرایطی است که نمایندگان مجلس به علت مشغله بسیار و فاصله ایجاد شده با کتابخانه نمی‌توانستند در آنجا حضور پیدا کنند و همچنین در آن دوران کتابخانه مجلس دیگر به یک کتابخانه عمومی تبدیل شده بود که نمایندگان عملا نمی‌توانستند از آن استفاده کنند.
با بررسی سیر جابجایی مجلس و کتابخانه آن، متوجه خواهیم شد که براساس شرایط ویژه نمایندگان و نیاز فوری و آنی آنها به دسترسی به اطلاعات علمی و پژوهشی، تنها کتابخانه‌هایی که در دسترس و فاصله کمی با صحن مجلس قرار دارند، مورد استفاده نمایندگان قرار می‌گیرد.
بر این اساس از اواخر دهه 70 و زمانی که مجلس در محل مجلس سنای سابق مستقر بود، با پیشنهاد مدیران وقت کتابخانه مجلس چند بار تلاش شد تا دفتر و یا کتابخانه کوچکی برای ارائه چنین مدارک و آثاری به نمایندگان در نزدیکی صحن ایجاد شود که در نهایت در سال 1384، در زمان ریاست غلامعلی حداد عادل بر مجلس هفتم و پس از سفر ایشان به کشور هند و بازدید از مجلس و کتابخانه مجلس این کشور، «کتابخانه ویژه نمایندگان» در فضایی حدود 80 تا 100 مترمربع در نزدیکی صحن مجلس شورای اسلامی راه‌اندازی شد.
همچنین معصومه سلیمی، مسئول دفتر یکی از نمایندگان دوره نهم مجلس که از مراجعه‌‌کنندگان دائمی کتابخانه ویژه نمایندگان بوده، درباره ویژگی‌های این کتابخانه می‌گوید: «از آنجا که مجلس جایگاه نخبگان رسمی برای تصمیم‌گیری در حوزه‌های مختلف کشور است، نیاز به کتابخانه‌ای در دسترس که بتواند در اولین فرصت اطلاعات و منابع موردنیاز نمایندگان را از هر کتابخانه و مرکز دیگری تهیه و در اختیار آنها بگذارد، بسیار مهم و ضروری است؛ خدمات ویژه‌ای که در هیچ کتابخانه و مرکز دیگری ارائه نمی‌شود. بر این اساس می‌توان گفت که پس از تشکیل این کتابخانه، مسیر برای ارائه خدمات به نمایندگان هموار شد، به‌طوری‌که بارها پیش می‌آمد که ضمن بحث‌های شدید داخل صحن برخی نمایندگان از صحن خارج می‌شدند و به کتابخانه نمایندگان مراجعه و با کتابی به داخل صحن می‌رفتند.»
رفته رفته طی 11 سال فعالیت این کتابخانه و با مراجعه مستمر نمایندگان و شناخت نیازهای اطلاعاتی و مطالعاتی آنها، سازوکاری در این کتابخانه فراهم شد تا نمایندگان اطلاعات موردنیاز در موضوعات مختلف در نطق پیش از دستور، سفرهای خارجی، سخنرانی در حوزه انتخابیه، اظهارنظر در کمیسیون، سوال و استیضاح، نطق داخل مجلس و حتی بحث‌های شدید داخل صحن را در کمترین زمان به‌صورت اورژانسی و آنی از کتابدار این کتابخانه دریافت کنند.
ایرج ندیمی، نماینده دور نهم مجلس شورای نیز درباره اهمیت فعالیت «کتابخانه ویژه نمایندگان» می‌گوید: «طبیعتا هرچه مراجع دسترسی به اطلاعات برای نمایندگان بیشتر و بهتر باشد، امکان رقم خوردن آینده بهتری برای کشور وجود دارد و اگر حضور این کتابخانه و مراجعه نمایندگان به منابع آن، در تصمیم‌گیری برای مملکت مؤثر باشد، تداوم فعالیت آن بسیار ارزشمند خواهد بود.»
روبرت بگلریان، نماینده ارامنه جنوب کشور در دوره‌های هفتم، هشتم و نهم مجلس نیز در این‌باره می‌گوید: «کتابخانه نمایندگان را از حیث کتاب‌های مرجع و قوانین بسیار غنی و وجود چنین کتابخانه‌ای در صحن مجلس را بسیار مفید می‌دانم؛ بسیاری از نمایندگان بدون مراجعه به کتابخانه وارد صحن نمی‌شدند و الزام داشتند که درباره موضوع روز مجلس مطالعه کنند و کتاب‌ها و منابع مورد نظر خود را به همراه خود به داخل صحن ببرند و اغلب نمایندگان استفاده از این کتابخانه را به کتابخانه مجلس ترجیح دادند.»
اما این کتابخانه پس از حدود 11 سال ارائه خدمات اطلاعاتی و پژوهشی به نمایندگان، در فاصله تعطیلی مجلس دهم و شکل‌گیری مجلس یازدهم و در سکوت خبری، به دلیل آنچه که «بریدن پای نمایندگان از کتابخانه مجلس» عنوان می‌شود، جمع‌آوری شده و اکنون ادامه فعالیت و یا تعطیلی همیشگی آن در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. این در حالی است که اصلا پیش‌بینی ارائه چنین خدماتی، آنگونه که در کتابخانه ویژه نمایندگان وجود داشته، در کتابخانه مرکزی مجلس پیش‌بینی نشده است؛ همانطور که اگر دانشجویی برای تهیه پایان‌نامه خود در کتابخانه مجلس خدمات مناسبی دریافت می‌کند، این خدمات در کتابخانه ویژه نمایندگان وجود ندارد.
جمع‌آوری «کتابخانه ویژه نمایندگان» با واکنش‌های متفاوتی از سوی نمایندگان فعلی و ادوار مجلس شورای اسلامی همراه شد؛ علیرضا محجوب، نماینده مردم تهران در مجلس دهم در واکنش به این اتفاق می‌گوید: «ما در مجلس سعی می‌کنیم مردم را به مطالعه، کتاب و کتابخوانی تشویق کنیم، اما وقتی در داخل مجلس کتابخانه را تعطیل می‌کنند، از مردم چه انتظاری می‌توانیم داشته باشیم؟ این در حالی است که ما حتی انتظار داشتیم کتابخانه را به صحن مجلس ببرند و در آنجا برپا کنند!»
محمد محمدرضایی، نماینده مردم بیجار در مجلس ششم نیز با اظهار تأسف از تعطیلی کتابخانه ویژه نمایندگان، درباره دلایل آن می‌گوید: «این تصور که اگر این کتابخانه در صحن تعطیل شود، نمایندگان به کتابخانه اصلی باز می‌گردند، ناشی از این است که نمی‌دانیم یک نماینده چه ویژگی‌ها، چه گرفتاری‌ها، چه نیازهایی دارد و رفتن نمایندگان از صحن مجلس تا کتابخانه اصلی که حداقل 30 دقیقه زمان آنها را خواهد گرفت، با برنامه‌ها و شرایط سخت آنها سازگار نیست»؛ انتقادی که مجتبی رحماندوست، نماینده دور نهم مجلس شورای اسلامی نیز به آن اشاره کرد و گفت: «اگر منظور از جمع‌آوری این کتابخانه، هدایت نمایندگان به کتابخانه اصلی مجلس باشد، باید بگویم که تنها نامی از «مجلس» بر این کتابخانه مانده است و نمایندگان به آن کتابخانه مراجعه نمی‌کنند. بر این اساس معتقدم که کتابخانه مجلس نمی‌تواند بار «کتابخانه ویژه نمایندگان» را بر دوش بکشد.»
به اذعان بسیاری از نمایندگان و پیشکسوتان حوزه کتابداری، کتابخانه مرکزی مجلس در حال حاضر این ساختار و زیرساخت را ندارد که بتواند برای نطق پیش از دستور یک نماینده مطلبی ارائه کند و یا اگر نمایندگان برای سخنرانی در حوزه انتخابیه خود نیاز به آماری داشته باشد، کتابدار بتواند بلافاصله این آمار را در اختیار بگذارد. این توان در کتابخانه مجلس تقویت نشده، اما در این 11سال، هر روز در کتابخانه ویژه نمایندگان تقویت شده است، به نحوی که براساس آمارهای دریافت شده از کتابداران این کتابخانه، مراجعات نمایندگان به این کتابخانه به طور میانگین 800 مراجعه و گاهی تا یک‌هزار و 500 مراجعه در سال نیز ثبت شده است.
اینکه قدرت گرفتن کتابخانه ویژه نمایندگان به ضرر چه کسی و یا چه کسانی تمام می‌شد، موضوعی بود که در اعتراضات و اظهارنظرها کمتر به آن پرداخته می‌شد و بیشتر تبعات این اقدام مورد اشاره منتقدان قرار می‌گرفت، تا اینکه غلامعلی حداد عادل، رئیس دور هفتم مجلس شورای اسلامی و موسس «کتابخانه ویژه نمایندگان»، طی اظهار نظری گفت: «دلیل تعطیلی این کتابخانه را باید از رئیس کتابخانه مجلس و همچنین معاون اجرایی رئیس مجلس پرسید!»
اظهارنظری که نوک پیکان انتقادات را به سمت محمدرضا مجیدی و علی افراشته هدایت کرد، بر همین اساس احتمال تعطیل شدن «کتابخانه ویژه نمایندگان» به دلیل تقویت «کتابخانه مجلس» قوت گرفت. اما با وجود اعتراضات و انتقادها پی در پی نمایندگان هیچ گاه پاسخی از سوی رئیس کتابخانه مجلس و همچنین معاون اجرایی رئیس مجلس درباره دلایل تعطیل شدن این کتابخانه ارائه نشد و پیگیری‌های خبرنگار «ایبنا» برای دریافت توضیحاتی در این‌باره بدون پاسخ ماند!
از سویی دیگر فارغ از مسافت موجود میان صحن مجلس و کتابخانه مجلس، نبود بسترهای لازم برای ارائه خدمات ویژه اطلاعاتی و پژوهشی به نمایندگان در کتابخانه مجلس (آن گونه که در کتابخانه ویژه نمایندگان جریان داشت)، موضوعی بود که حساسیت‌ها به تعطیلی «کتابخانه ویژه نمایندگان» را دوچندان می‌کرد؛ به‌طوری‌که استادان و پیشکسوتان حوزه کتابداری نیز با اذعان به این موضوع، شرایط کتابخانه مجلس را برای ارائه خدمات به نمایندگان نامناسب عنوان می‌کردند.
با توجه به اینکه در سال‌های اخیر شرایط به‌گونه‌ای پیش رفت که کتابخانه مجلس بیشتر به یک کتابخانه عمومی تبدیل شده که دغدغه‌ای برای خدمت‌رسانی به نمایندگان ندارد و اگر کارکنان و کتابداران کتابخانه مرکزی مجلس از امروز بخواهند خدمات موردنیاز نمایندگان را ارائه دهند، زمان بسیاری لازم است تا به فعالیت تخصصی امروز کتابخانه ویژه نمایندگان برسند.
به اذعان بسیاری از نمایندگان، این کتابخانه نقش مهمی در غنی‌سازی رای نمایندگان ملت در تصمیم‌گیری‌های بزرگ داشته است. با این وجود آیا کتابخانه‌ای که راه‌اندازی آن براساس تصمیم و خرد جمعی نمایندگان، مدیران کتابخانه مجلس و رئیس مجلس شورای اسلامی انجام شد، تصمیم برای جمع‌آوری و سرنوشت نا معلوم آن نیز براساس خرد جمعی صورت گرفته است؟
نظر شما