ناهید عبقری، مولوی‌پژوه و نویسنده کتاب «شرح مثنوی معنوی» به خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، گفت: «مثنوی معنوی» كه منظومه‌ای عظیم است، در واقع کتاب تعليمی دانشگاه عرفان مولاناست در مقام یک انسان كاملا متعالی كه برای آگاه كردن ابنای بشر و هدايت آن در جهت خودشناسی و در واقع هستی‌شناسی، در قالب حدود ٢٧٠-٢٦٠ قصه کوتاه و بلند سروده شده و مشتمل بر بيست و پنج هزار و ششصد و اندی بیت است. مولانا به علوم زمان خود احاطه داشت و با اشراف به معانی باطنی و ظاهری پديده‌ها سخن می‌گفت، همچنين جامع علوم قرآنی و احادیث نيز بود، از اين رو مشاهده می‌كنيم كه «قرآن» و «احاديث» دو چشمه منورند كه در مثنوی حضوری نيرومند و تابناك دارند.

وی ادامه داد: مثنوی برای کسانی که با كلام و روش تعليمی مولانا خو گرفته‌اند، کتاب بسیار دل‌انگيز و جان‌پروری است اما برای کسانی که در آغاز درك معانی‌اند، بسيار دشوار است و به سختی می‌توانند با آن ارتباط برقرار کنند؛ بنابراین خواندن و فهمیدن «مثنوی معنوی» برای کسی که با آن آشنایی ندارد، بدون داشتن معلم و راهنما کار بسیار سخت و شايد غيرممكنی به نظر می‌رسد، به همين دلیل تاكنون حدود يك‌صد و هشتاد شرح بر «مثنوی معنوی» به زبان‌های مختلف نوشته و منتشر شده که به مخاطبان کمک ‌کند تا انديشه‌های تعليمی مولانا را بهتر درک کنند و فکر می‌کنم که کتاب حاضر، صد و هشتاد و یکمین شرح بر مثنوی باشد، البته نمی‌توانم این مطلب را با اطمینان بگویم چراکه ممكن است شرحی بر مثنوی در کشوری منتشر شده باشد که ماهنوز از آن مطلع نشده باشيم. در هر حال نكته مهم اين است كه فهم مثنوی مولانا نیاز به معلم و راهنما دارد، استادی كه خود به درجاتی از آگاهی معنوی رسيده باشد.

خواندن مثنوی بدون معلم و راهنما کار دشواری است

این مولوی‌پژوه با اشاره به دلایل نگارش این کتاب اظهار کرد:‌ همان‌طور که در قسمت قبل توضیح دادم خواندن مثنوی بدون داشتن استاد و راهنما کاری بسیار دشوار و تقريبا غيرممكن است. به همين دلیل در اين کتاب‌ كوشش شده است كه شرح تك‌تك ابيات به ساده‌ترين وجه ممكن بيايد و هرجا در ابيات اشار‌ه قرآنی يا اشاره به اخبار يا احاديث بوده، سعی شده ارتباط معنای بيت با اشاره مورد نظر تبيين شود و در پی‌نوشت‌ها هم اشارات قرآنی و احاديث را آورده‌ايم تا خوانندگان از مراجعه به منابع متعدد معاف شوند.

وی افزود:‌ مولانا ١٤ سال پايانی عمر بابركتش را با يك فترت دوساله، صرف سرودن منظومه عظيم مثنوی معنوی کرد. در اين كتاب تعليمی كه در يك نگاه سطحی ممكن است مطالب گسيخته به نظر برسند، در نگاه افراد آگاه، یک رشته يا يك پیوند نهانی در سراسر شش دفتر مثنوی مشاهده می‌شود، كه چيزی جز سخن همواره و هميشه مولانا كه در آغاز مثنوی گفته است، نيست؛ يعنی «شرح جدايی»، اينكه ما همان «نی» هستيم و از «نيستانِ وجود» دور و مهجوريم و سعی و جهد مولانا براين بوده است كه به انسان تفهيم كند كه تو اين قالب جسمانی نيستی، تو اين ظاهری كه می‌بينی نيستی، اين‌ها بخش مادی وجود توست، بخشی كه برای حضور در زندگی زميني به ناچار از آن برخوردار شده‌ای و اين بخش زميني و مربوط به عالم ماده است، حقيقتِ تو بخش ناپيدای وجود توست، بخشی كه به آن، «جان» يا «نفس ناطقه» می‌گويند و از قابليت عظيمی برخوردار است. می‌تواند به سوی نور اوج بگيرد و بشود نور محض، و می‌تواند به سوی ماده سقوط كند و بشود ماده محض. در اين راستا و برای درك اين مفاهيم، مولانا راهكارهای عملی دلنشينی را پيشنهاد و بر چگونگی سازوكار آن تاكيد می‌كند.


 

«شرح مثنوی معنوی» به نکات ریز و درشت مثنوی اشاره کرده است

عبقری همچنين در ارتباط با چگونگی و ويژگی‌های اين شرح تازه تولد يافته گفت: در ارتباط با اين امر بايد بگويم اگر در بیتی اشاره‌ای به قومی خاص شده، آن قوم را در پی‌نوشت بیت، مورد بررسی قرار داده‌ام یا اگر جایی از کلمه‌ای استفاده شده که برای مخاطب نا آشناست، معنی آن کلمه و کاربردهایش با توضیح كافی آمده است. البته هدف از صحبت‌های بیان شده این نیست که اين شرح مثنوی ،کامل‌ترین شرح مثنوی موجود است، بلكه به اين معناست كه درواقع من تلاش کرده‌ام تا كمبودهای نسخه‌های قبلی برطرف شود.

این پژوهشگر، با اشاره به مخاطبان این کتاب گفت:‌ من برای شرح برخی ابیات، ساعت‌ها وقت گذاشتم، مطالب تاریخی، باستانی و حتی مطالب تاريخيِ مربوط به سنگ نوشته‌ها و گروه‌های حفاری را برای تبيين قصص قرآن بررسی و از آن استفاده کردم تا قصه‌های قرآنی كه در مثنوی بدان اشاره شده، در حد دانش امروز، علمی و پژوهشی تقرير شود، البته این تحقيق‌ها بسيار وقت‌گير بود، بنابراین برای افرادی که به دنبال کتاب‌های پژوهشی در حوزه ادبیات کلاسیک می‌گردند، این مجموعه، اثر بسیار مناسبی است. به نظرم این شرح ویژگی‌هایی دارد که تمام قشرهای جامعه به خصوص جوانان می‌توانند با آن ارتباط خیلی خوبی داشته باشند.

وی ادامه داد: مولانا در مثنوی و در داستان‌های مختلف، به معجزات متعدد انبيا و خرق عادت اوليا مانند شق‌القمر پیامبر اکرم (ص)، شکافته شدن نیل توسط حضرت موسی «ع» و بسیاری از معجزات و داستان‌های قرآنی ديگر اشاره می‌كند، که شاید قبول این مطالب برای جوان امروزی که تنها با ديدگاه عقلانی، آن هم «عقل جزوی» و زنگارزدايی نشده به مسائل می‌نگرد، کمی سخت و حتی گاهی غیرقابل قبول باشد. من در این کتاب برای تبيين عقلانی این مسائل از منظر مبانی عرفان نظری بهره برده‌ام؛ بدين معنا كه برای خواننده در جايگاه مناسب و ضروري توضيح می‌دهيم كه هر دانشی، قوانين خاصی دارد و متناسب با آن قواعد در حيطه آن علم عمل می‌كنند، عرفان هم به دو شاخه عملی و نظری تقسيم می‌شود، كه عرفان نظری، از مبانی خاص خود برخودار است كه خواننده آگاه با اطلاع از آن‌ها بسياری از امور را بهتر درك مي‌كند و رمز و راز خرق عادت و معجزات را در می‌يابد.

مدیر انتشارات بانگ نی در توضیح چگونگی تقرير مطالب کتاب اظهار کرد: ما در عرفان عاشقانه، برتر از مولانا و در عرفان نظری، برتر از ابن عربی نداریم، در این کتاب سعی کردم عرفان عاشقانه مولانا را با تلفیقی از عرفان نظری ابن عربی، البته در پی نوشت‌ها بیان کنم تا خواننده با توجه به مبانی مطرح شده، بتواند معانی و مفاهيم را دريابد.

وی افزود: ما در این کتاب توضیح داده‌ایم که انسان 7 بطن دارد و زمانی که در اثر ارتقا به بطن چهارم برسد، چنان ارتباطی با هستی برقرار می‌کند که هر کار نشدنی، شدنی می‌شود. برای درک بهتر این موضوع مثالی را مطرح می‌کنم تا آن‌را بهتر درک کنید. به دست خود توجه كنيدكه با بدن‌تان پیوند دارد و به دلیل اين اتصال هر وقت که اراده کنید، می‌توانيد آن را تکان ‌دهید، حال این طور تصور کنید که شخصی به چنان مرتبه‌ای از نظر رشد معنوی و روحانی رسیده باشد که به هستی وصل شده، يا اتصال يافته باشد؛ بنابراین انجام کارهايی كه برای خلق دور از ذهن و غيرممكن است، برای او عجيب و غيرممكن نیست. به تصور من عارفان‌ مسلمان جزو بزرگ‌ترین انديشمندان و هستی‌شناسان جهان‌اند، آنها معتقدند که جايگاه باطن پیامبر اسلام (ص) كه به آن «حقيقت محمديه (ص)» می‌گويند، بطن هفتم است، بنابراین در چنین شرایطی، تصرف در هستی و هر کاری برای ایشان شدنی و ممكن بوده است.

30 سال از عمرم را صرف نوشتن این کتاب کردم

عبقری با اشاره به فرایند تولید این کتاب گفت: به طور معمول حدود 30 سال روزی 6 تا 12 ساعت برای نوشتن این کتاب وقت صرف شده، نسخه اولیه کتاب 6 هزار صفحه بود كه شايد نزديك به بيست-سی بار ويراستاری شد؛ اما با توجه به دلايل عديده مصلحت در آن بود كه به ايجاز روی آوريم، بنابراین حدود پنج سال طول كشيد تا از اين مجموعه شش جلدی، بدون اينكه به اصل كتاب صدمه بخورد، دو هزار صفحه كاستيم و اين مجموعه با حجمی معادل چهار هزار صفحه منتشر شد.

وی ادامه داد: وقتی کار شرح مثنوی را شروع کردم، در واقع نوشتن و تحقيق شد زندگی من، استراحت می‌كردم كه بتوانم كار كنم. ابتدا همه کارها را خودم انجام می‌دادم، سال‌ها بر اين منوال گذشت تا بخش‌هايی از متن آماده برای تايپ شد، بنابراین مسئولیت تایپ، حروف‌چینی و صفحه‌‌آرایی را اسد احمدی از دفتر گرافيك بر عهده گرفت و برخی از دوستانم كه در ارتباط با اين مجموعه عظيم كارشناس و متخصص‌اند، مانند عفت‌السادات شهیدی، دکتر زهرا رحمانی و فاطمه پاس همكاری صميمانه‌اي را با من آغاز كردند و تعدادي ويراستار ديگر كه به صورت اقماری با ما همكاری می‌كردند. از سال گذشته هم فائزه شهابی‌پور، سوگل قرايی و بهاره صبوری فخرآبادی و چندین دوست دیگر ویراستاری کتاب را انجام می‌دادند و خود من نيز همواره ويراستاريِ ادبی و علمی را بر عهده داشته‌ام، در هرحال اين چكيده مختصري از فعاليت عظيم درنوشتن و آماد‌ه‌سازی شرح مثنوی بوده كه کتاب بسيار ارزشمندی است و ما كوشيديم تا اثری آبرومند منتشر شود.

این نویسنده  اظهار کرد: کتاب «شرح مثنوی معنوی» با شمارگان 2 هزار نسخه در روزهای گذشته منتشر شده است و مراسم رونمایی آن به زودی در تهران و مشهد برگزار خواهد شد.

ناهید عبقری، نویسنده، پژوهشگر و مدیر انتشارات بانگ‌ نی در 14 شهریور 1331 در مشهد متولد شد. وی فارغ‌التحصیل کارشناسی علوم آزمایشگاهی از دانشگاه شهید بهشتی تهران است اما از نوجوانی به دلیل علایق شخصی به مطالعات عرفانی و متافيزيك پرداخته، پژوهش‌هایی را روی آثار مولانا انجام داده و چندین اثر در این حوزه منتشر كرده است كه از آن جمله می‌توان به مجموعه دو جلدی از «عارف قصه گو- سير معنوی با قصه‌های مثنوی» مجموعه چهار جلدی «افسانه‌های كهن»، «امثال و حكم مثنوی» و «مثنوی به نثر» را نام برد.