عارف وکیلی، مدیر امور بین‌الملل انتشارات علمی فرهنگی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، به ارائه توضیحاتی درباره نمایشگاه‌های مختلف کتاب در سطح جهان پرداخت و گفت: به طور کلی نمایشگاه‌های کتاب در دنیا به دو دسته تقسیم می‌شوند؛ برخی با نیت تخصصی و برای توسعه نشر برگزار می‌شوند و برخی دیگر برای فروش نسخه. بسیاری از نمایشگاه‌ها هم به صورت توأمان هر دو فعالیت را انجام می‌دهند. نمایشگاه کتاب تهران هم از جمله نمایشگاه‌هایی است که با تاکید بر فروش برگزار می‌شود و به آن فروشگاه بزرگ کتاب هم گفته می‌شود.

وی سهولت دسترسی به همه عناوین و ناشران در بازه زمانی کوتاه را از جمله محاسن این فروشگاه بزرگ کتاب عنوان کرد و گفت: از آنجا که وضعیت مراجعان و خریداران در نمایشگاه نشان‌دهنده میزان فروش هر کدام از ناشران و استقبال مردم از آثار است، نمایشگاه کتاب این امکان را برای ناشران فراهم می‌کند که خود را با سایر همکارانشان مقایسه کنند، همچنین ناشران با میزان استقبال مخاطبان از کتاب‌ها می‌توانند به میزان محبوبیت هرکدام از آثار منتشر شده‌شان پی ببرند.

وکیلی در تکمیل سخنانش گفت: یکی از بزرگترین مشکلات تشکیل فروشگاهی بزرگ در قالب نمایشگاه کتاب، احتمال زیان مالی کتاب‌فروشی‌های کوچک سطح شهر است چون در ایام نمایشگاه، کتاب‌ها با تخفیف ویژه از سوی ناشران در نمایشگاه ارائه می‌شود و مردم تمایلی به خرید کتاب از سایر کتاب‌فروشی‌های سطح شهر ندارند. از طرفی اغلب مردم بیشتر خریدشان را  به زمان برگزاری نمایشگاه کتاب معطوف می‌کنند؛ در نتیجه در طول سال تعداد کمتری کتاب خریداری می‌کنند و این چنین می‌شود که می‌بینیم امروزه تعداد کتاب‌فروشی‌ها از تعداد ناشران کمتر شده است.

مدیر امور بین‌الملل انتشارات علمی فرهنگی ادامه داد: از سویی دیگر در زمان برگزاری این رویداد بزرگ فرهنگی، به دلیل اینکه ناشران برای فروش به نمایشگاه می‌آیند باید تعداد زیادی کتاب با خود به نمایشگاه ببرند. بنابراین نیاز به انبار و پرسنل زیادی دارند و این مساله مستلزم پشتیبانی‌های لجستیکی و تعداد زیادی فروشنده، حسابدار، نیروهای خدماتی و غیره برای جابه‌جایی، حمل‌ونقل، حساب و کتاب و فروش کتاب‌ها است. این موضوع آن را از نمایشگاه‌هایی که صرفاً برای تولید محتوا هستند جدا می‌کند. از سوی دیگر مراجعه مردم به این فضا، نیازمند پشتیبانی‌های دیگری مانند غذاخوری، پارکینگ، فضای سبز و غیره است که کمتر در نمایشگاه‌های بزرگ دنیا لحاظ می‌شود زیرا آن نمایشگاه‌ها اغلب برای تولید محتوا، فروش کپی رایت و تعامل ناشران با یکدیگر برگزار می‌شود و هر ناشر از هر عنوان دو نسخه با خود به نمایشگاه می‌برد و کمتر دغدغه غذاخوری و فضای سبز وجود دارد.

ضعف چرخه توزیع کتاب موجب حضور گسترده مردم در نمایشگاه می‌شود
عارف وکیلی حضور گسترده مردم در نمایشگاه کتاب را نشانه فقدان سنت مطالعه و خرید کتاب به صورت متناوب در طول سال دانست و گفت: اغلب مراجعه‌کنندگان به نمایشگاه برای مطالعه و کتاب‌خوانی به نمایشگاه نمی‌آیند و  برای خرید کتاب‌های کمک درسی و آموزشی می‌آیند و دغدغه مطالعه ندارند.  این آثار در ایام دیگر سال تخفیف ندارد. از طرفی چون به ایام پایان‌ترم و امتحانات و کنکور نزدیک می‌شویم حجم عظیمی از خرید کتاب‌ها به این سمت سوق می‌یابد. درواقع ضعف شدید چرخه توزیع کتاب در سطح کشور است که باعث می‌شود مردم از همه جای مملکت بیایند و در نمایشگاه کتاب شرکت کنند.

وی اضافه کرد: این در حالی است که وقتی به نمایشگاه فرانکفورت، بولونیا و ... می‌رویم، می‌بینیم که مردم از سایر شهرها برای خرید کتاب به نمایشگاه نمی‌آیند و فقط ناشران مختلف و مردم همان شهر به نمایشگاه می‌روند، زیرا بهترین کتاب‌فروشی‌ها در سطح همه شهرها وجود دارد و تخفیفات لازم همیشه ارائه می‌شود و لازم نیست مردم برای خرید کتاب با شرایط ویژه به نمایشگاه بیایند.

وکیلی بیان کرد: در سایر کشورها کتاب‌های به روز و جدید به عنوان تازه‌های نشر به صورت گسترده در سطح همه شهرها توزیع می‌شود و مورد استقبال مردم قرار می‌گیرد و کتاب‌هایی هم که مدتی از انتشار آنها گذشته و دیگر برای مردم داغ محسوب نمی‌شود و بیشتر برای متخصصان و پژوهشگران ارزش دارد با تخفیفات ویژه در همه شهرها عرضه می‌شود. همچنین خرید کتاب‌های دست دوم هم از طریق سایت آمازون در همه‌جای دنیا ایجاد شده و مردم می‌توانند کتاب‌های موردنظرشان را در منزلشان دریافت کنند و دیگر نیازی به مراجعه به شهرهای دیگر و شرکت در نمایشگاه‌های کتاب برای خرید ارزان‌تر ندارند. 

مدیر امور بین‌الملل انتشارات علمی فرهنگی توضیح داد: اغلب نمایشگاه‌هایی که با تاکید بر فروش نسخه برگزار می‌شود مانند نمایشگاه‌های مسقط عمان، استانبول و آنکارا به این دلیل است که در این کشورها ناشر به اندازه کافی وجود ندارد و خوراک فرهنگی مردم باید از طریق خرید از ناشران سایر کشورهای هم‌زبان با آنها مانند لبنان، مصر، تونس و عراق تأمین شود؛ در حالی که در ایران با وجود تعداد بسیار زیاد ناشر که اغلب، هم فروشگاه کتاب دارند و هم با شرکت‌های پخش کتاب همکاری می‌کنند نباید مردم مشکلی برای خرید کتاب داشته باشند و مراجعه بسیار زیاد آنها به نمایشگاه کتاب نشان‌دهنده چرخه ضعیف توزیع کتاب در سطح کشور است.
وکیلی درباره زمان برگزاری نمایشگاه‌های کتاب نیز اظهار کرد: مدت زمان برگزاری نمایشگاه‌های کتاب در اغلب کشورها 6 روز است که سه روز نخست به مبادله و مذاکره بین ناشران می‌گذرد، سه روز بعد هم به فروش اختصاص دارد. بسیاری از ناشران بین‌المللی بعد از پایان زمان مذاکره و پیدا کردن بازارهای هدف مؤلفان و مترجمان مشترک، غرفه‌شان را تحویل می‌دهند؛ چون نسخه زیادی برای فروش به مردم با خود نمی‌آورند و هزینه تک‌فروشی را متقبل نمی‌شوند. از طرفی اغلب ناشران بزرگ انگلیسی و آمریکایی وقتی به نمایشگاه می‌آیند نیروهای تخصصی و کارشناسان مرتبط برای مذاکره با خود به همراه می‌آورند زیرا دنبال فرصتی برای تولید مشترک کتاب و مذاکره با سایر کشورها هستند. در حالی که زمان برگزاری نمایشگاه کتاب تهران به دلیل فروشگاهی بودن آن طولانی است.

توجه به نقش آژانس‌های ادبی برای توسعه صنعت نشر
مدیر امور بین‌الملل انتشارات علمی فرهنگی در ادامه سخنانش به نقش آژانس‌های ادبی اشاره کرد و گفت: استفاده از آژانس‌های ادبی از مواردی است که ناشران باید به آن آگاه باشند. در واقع آژانس‌های ادبی نقش پل ارتباطی بین پدیدآور و ناشر یا دو ناشر با یکدیگر را ایفا می‌کنند. در ایران مؤلفان با زحمت بسیار زیادی کتاب را تألیف می‌کنند سپس باید به دنبال ناشر مناسبی باشند تا آن کتاب را منتشر کنند. در حالی که این کار در سطح دنیا ازجمله وظایف آژانس‌های ادبی است زیرا آنها می‌دانند که هر ناشری نیاز به چه محتوایی دارد. همچنین در خارج از کشور، وقتی ناشران به دنبال مؤلف موردنظرشان هستند به آژانس‌های ادبی سفارش کار می‌دهند. همچنین آژانس‌ها برای مذاکرات ادبی، کپی‌رایت و تولید مشترک آثار بین ناشران مختلف پل ارتباطی برقرار می‌کنند. به عنوان مثال در کشوری مانند ترکیه که در حوزه نشر ضعیف است 20 آژانس ادبی فعالیت می‌کنند اما متأسفانه در ایران با حضور تعداد زیادی ناشر در مجموع 5 آژانس ادبی داریم که برخی از آنها هم به صورت دوره‌ای فعالیت می‌کنند. متأسفانه این مساله در ایران جا نیفتاده است.

برگزاری برنامه‌های جانبی متنوع در نمایشگاه کتاب
وکیلی همچنین درباره برنامه‌های جانبی نمایشگاه‌های کتاب نیز گفت: برنامه‌های جانبی نمایشگاه کتاب تهران محدود به برگزاری نشست است، در حالی که در سایر نمایشگاه‌ها مانند نمایشگاه پکن، تورهای نمایشگاهی وجود دارد و ناشران بین‌المللی را به همراه تور لیدر به غرفه‌های ناشران چینی می‌برند و آنها را با ناشران داخلی آن کشور آشنا می‌کنند. این کار از سوی موسسه نمایشگاه‌های آن کشور به صورت رایگان انجام می‌شود. از برنامه‌های دیگر، برگزاری دوره‌های تخصصی آموزشی متنوعی است که از سوی موسسه نمایشگاه‌ها برگزار می‌شود. در این دوره‌ها نحوه بستن قرارداد، برای پدیدآورندگان و ناشران و همچنین مسائل مرتبط با چگونگی نقل و انتقالات و پخش کتاب، مسائل مرتبط با تصویرگری، نحوه تنظیم قراردادهای کپی رایت و غیره به دست‌اندرکاران نشر آموزش داده می‌شود.

وی ادامه داد: در ایران، موسسه نمایشگاه‌های فرهنگی، در برگزاری نمایشگاه‌های خارج از کشور بسیار خوب عمل می‌کند و معمولا غرفه‌ها و امکانات خوبی برای ناشران فراهم می‌کند. اما از نظر محتوایی و ارسال کارشناسان خبره و تولید کاتالوگ‌هایی به زبان کشورهای مقصد هنوز نواقصی دارد. خیلی اوقات کتاب‌های ما به زبان فارسی در این نمایشگاه عرضه می‌شود و کاتالوگی هم وجود ندارد که بتوانیم آثارمان را به مخاطبان در آن کشورها معرفی کنیم. همچنین افرادی به این نمایشگاه‌ها اعزام می‌شوند که مسلط به زبان‌های دوم و سوم نیستند و نمی‌توانند با ناشران سایر کشورها مذاکره کنند.
  حمایت دولت‌ها از ناشران موفق
وکیلی در ادامه سخنانش به نقش حمایتی دولت‌ها اشاره کرد و گفت: مسئله بعدی، حمایت دولت‌ها از ترجمه کتاب‌هایشان به زبان‌های دیگر است. اکثر کشورهای عرب‌زبان و ترک‌زبان از ناشرانی که کتاب‌هایشان را به زبان‌های دیگر عرضه می‌کنند و کپی رایت آثارشان را می‌فروشند و بازار جهانی را به دست می‌گیرند، حمایت‌های مالی می‌کنند. همچنین اغلب دولت‌های سایر کشورها، مستقیماً از ناشران خریدار آثارشان حمایت می‌کنند، این باعث می‌شود ناشران بین‌المللی به دنبال توسعه فعالیت‌هایشان باشند.

مدیر امور بین‌الملل انتشارات علمی فرهنگی در پایان سخنانش به ناشران ایرانی پیشنهاد داد که کاتالوگ‌هایی حاوی اطلاعات دقیق همه افراد مسئول در انتشارات تهیه کنند تا سایر ناشران به راحتی بتوانند به آنها مراجعه کنند. همچنین کاتالوگ‌های دیجیتال نیز در این زمینه تهیه کنند. علاوه بر این، پاسخگویان موضوعی و کیفی داشته باشند و در نهایت ارتباط خود را با آژانس‌های ادبی افزایش دهند.