به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، نشست نقد و بررسی کتاب «سواحل ایرانی خلیج فارس» با سخنرانی دکتر محمدباقر وثوقی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، دکتر فرج الله احمدی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، دکتر عبدالرسول خیراندیش، عضو هیات علمی دانشگاه شیراز و مولف کتاب و مرتضی هاشمی‌پور چهارشنبه 7بهمن ماه در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد. دبیری این نشست را هاشمی‌پور به عهده داشت.

اهمیت مفاهیم جغرافیای و سیاسی از منظر مترجم

محمدباقر وثوقی گفت: به دلیل حساسیتی که درباره منطقه خلیج‌فارس وجود دارد، تمام این منطقه دارای اهمیت ویژه‌ای است بنابراین در ترجمه کلمات و مناطق مربوط به آن باید دقت و آگاهی زیادی به کار گرفته شود، زیرا ترجمه نادرست یک کلمه می‌تواند به ضرر حاکمیت ما در منطقه منجر شود. دقتی که خیراندیش در ترجمه اثر گوردون لوریمر داشته، به دلیل اشرافی است که به منطقه و جغرافیای آن دارد.
 
وی افزود: ما نمی‌توانیم یک متن جغرافیایی را ترجمه کنیم که چندان به آن آگاهی نداریم و پستی و بلندی‌های آن را نمی‌شناسیم. از این رو در این ترجمه امتیاز برجسته‌ای که مترجم دارد، تسلط بر جغرافیای منطقه و ریزه کاری‌ها و انحراف‌های جزیی در اثر لوریمر است که آنها را به درستی تشخیص داده است. یکی از ویژگی‌های مهم و بارز مترجم این است که در تحقیقات تاریخی به مساله مفاهیم اهمیت بسیاری می‌دهد و در این اثر نیز خیراندیش مفاهیمی که در صفحات پایانی کتاب گنجانده، ترجمه واژه‌ها و مفاهیم اداری و سیاسی است.
 
این عضو هیات علمی دانشگاه تهران ادامه داد: با وجود این که صفحاتی از ترجمه به مفاهیم جغرافیایی و بومی اختصاص داده شده، با افسوس می‌گویم کاش خیراندیش صفحات بیشتری را به بخش مفاهیم اختصاص می‌داد. اهمیت این مفاهیم از این لحاظ آشکار می‌شود که بدانیم این واژه‌ها با گذر زمان برای حاکمیت ما بر منطقه خلیج‌فارس بار معنایی خاصی دارند. ارزش یکی از این مفاهیم که در عصر قاجار متداول بود مساله اجاره‌داری یا ضابطی است که در سیستم اداری قاجار یک امر مالی به شمار می‌آمد، در حالی که لوریمر در این کتاب ضابط را به عنوان فرماندار می‌گیرد و همین استنباط برای ما در جزایر تنب بزرگ، کوچک و ابوموسی مساله درست کرده است.
 
وثوقی اظهار کرد: بخش مهمی از روسای قبایل جنوب به عنوان ضابطین دستگاه‌های اداری عصر قاجار کار می‌کردند. باز هم تاکید می‌کنم ضابطی یک امر مالی است و حکومتی نیست اما متاسفانه به دلیل تسلط نداشتن بر مفاهیم تاریخی و بومی، کنسول انگلیس، رئیس قبیله را به عنوان حاکم دیده و اینجاست که یک وجهی از مالکیت در آن دیده شده است. این نوع نگاه موجب به وجود آمدن مسائلی برای ما شده است. در حالی که باید گفت رئیس قبیله به عنوان ضابط در سیستم مالی ایفای نقش می‌کند و حاکم به شمار نمی‌آید. همچنین امام مسقط به هیچ وجه حاکم بندرعباس نبوده و قرارداد آن نیز موجود است که مالیات پرداخت می‌کرده است.
 
وی عنوان کرد: زمانی که فردی هم به حوزه تاریخ و هم جغرافیا تسلط دارد می‌تواند این امور را ببیند ضمن اینکه قبلا اشاره کردم تسلط به مسائل بومی منطقه نیز مهم است. خیراندیش با توانمندی که دارد ریزه‌کاری‌ها در ترجمه را رعایت کرده، زیرا یکی از ضعف‌های متن لوریمر این است که مفاهیم اداری را بدون حساسیت و رعایت مرزبندی‌ها در کتابش چیده است.

تاثیر آشنایی عمیق مترجم در ترجمه متن

احمدی در ادامه این برنامه گفت: متنی که خیراندیش از بخشی از کتاب «gazette of the Persian gulf» ترجمه کرده، برخلاف ترجمه‌های معمول امروز که بسیار سطحی، شتابزده، تحت‌اللفظی و مکانیکی است، ترجمه‌ای دقیق و باعلاقه است که از آن می‌توان به آشنایی عمیق مترجم در مباحث کتاب پی برد. از طرفی علاقه، آشنایی و تسلط به منطق ترجمه، متن را بسیار قابل تامل و درخور کرده است.
 
وی افزود: به نظرم بهتر بود در مقدمه کتاب درباره لوریمر، سرکنسول بریتانیا در بوشهر توضیحاتی داده می‌شد. وی اهل گلاسکو و فارغ‌التحصیل دانشگاه آکسفورد بود. افراد متعددی از خانواده وی در مقام‌های سیاسی بودند و در مناطق استعماری تحت نفوذ بریتانیا ایفای نقش می‌کردند. آوردن شرحی درباره این مورخ از این لحاظ اهمیت دارد که این فرد مانند سایر مورخان دیگری که در خدمت امپراتوری بریتانیا در منطقه خلیج‌فارس بودند یادداشت‌هایی برای اعمال سیاست‌های دولت تهیه کردند. از این رو کتابی که وی تالیف کرده فارغ از نگاه‌های سیاسی نیست.

ادبیات جغرافیایی مناطق دریایی لغات گسترده ندارد

خیراندیش نیز در پایان این نشست گفت: در ترجمه این اثر تا جایی که ضرورت داشت برای آشنایی هر چه بیشتر خواننده با مطالب کتاب، توضیحاتی ارائه شده است.
 
وی درباره حواشی که بر کتاب افزوده، بیان کرد: شیوه اشاره به جهات جغرافیای در کتاب لوریمر دقیق و تا حدی پیچیده است. برای همین بنده نموداری در ترجمه خود به لحاظ راهنمایی خواننده ترسیم کردم و در ابتدای کتاب گنجاندم. چون این ترجمه از بخش جغرافیایی اثر لوریمر انجام شده در آن اعلام جغرافیایی بر اساس حروف الفبا تنظیم و ارائه شده است. در این اثر گزارشگران توجهی به تقسیمات سیاسی و ارتباط مجموعه‌های اداری نداشته‌اند، اما در ارائه ترجمه فارسی با توجه به محتوای مدخل‌ها و مقالات کتاب، تنظیم جدیدی صورت گرفته و در پاورقی هر مدخل صفحه مربوط، یعنی جایگاه اصلی آن در متن انگلیسی آورده شده است.
 
این عضو هیات علمی دانشگاه شیراز عنوان کرد: سعی شده تلفظ اسامی با توجه به اصطلاحات محلی یا چگونگی ذکر آنها در منابع فارسی تکمیل شود. از آنجا که به دلیل تحولات جغرافیایی و اداری در یک‌صد سال اخیر بسیاری مطالب احتیاج به شرح و توضیح داشت، بنده در حد توان حاصل سالیان متمادی جست‌وجو و تحقیق خود را به منظور راهنمایی خوانندگان عرضه کردم که علاوه بر حواشی به صورت افزوده‌های مترجم نیز ارائه شده است.
 
خیراندیش اظهار کرد: بنده بخشی از کتاب را که مربوط به بوشهر فعلی بود، ترجمه کردم و امیدوارم افراد دیگری بخش‌های دیگر کتاب لوریمر را ترجمه کنند؛ ترجمه‌ای که برای آن زحمت کافی بکشند و به آن حاشیه، تعلیقات و نقد و نظر خود را بیفزایند. نکته دیگر این که کتاب متعلق یه یک منطقه دریایی است و در ادبیات جغرافیایی مناطق دریایی ما به اندازه کشور انگلستان گستره لغت نداریم و اگر هم داشتیم به کار نگرفتیم. به همین دلیل اصطلاحات مربوط به ساحل، خور و جریان و امثال آن که در کتاب سرکنسول بریتانیا آمده نیاز به ترجمه‌های دقیقی دارد. یعنی اگر یک لغت را تنها به معنی ساحل ترجمه کنیم، مفهوم را نمی‌رساند زیرا ساحل شنی با ساحل سنگلاخ و ساحل بلند با ساحل کوتاه تفاوت دارد. این کلمات در انگلیسی اصطلاحات خاص خود را دارند. بنده تا جایی که توانستم جست و جو کردم تا این واژه‌ها را درست به کار بگیرم یا با کسانی مشورت کردم که بتوانم این لغات را درست استفاده کنم.