به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) کتاب «پیکرگردانی در افسانه‌های ایرانی» نوشته بنفشه رسولیان بروجنی و دکتر آسیه ذبیح‌نیا عمران به تازگی از سوی نشر حوض نقاشی استان اصفهان روانه بازار نشر شده است.
کتاب در پنج فصل اصلی با عناوین فرهنگ عامه، افسانه و انواع آن، پیکرگردانی و تعاریف آن، بررسی و تحلیل پیکرگردانی و بررسی و معرفی مجموعه‌های فراهم آمده از ادبیات عامه برای کودکان، مخاطبان را با این اثر آشنا می‌کند.
ایران زمین گاهواره تمدن بشری است
در بخشی از مقدمه کتاب می‌خوانیم: «آنچه مسلم است این است که ایران زمین گاهواره تمدن بشریست. سرزمین کهن و پهناور ایران از دیرباز همچون پلی تمدن‌های باختری و خاوری را به یکدیگر پیوند داده و به سبب همین جایگاه جغرافیایی، نه‌تنها مرکز بازرگانی، بلکه جایگاه داد و ستد فرهنگ‌ها و تمدن‌های گوناگون نیز بوده است.
فرهنگ مردم ایران زمین بازتابی گسترده از اختلاط تمدن‌ها و اعتقادات و باورهایی است که در مسیر این کنش و واکنش به‌وجود آمده‌اند رشد کرده‌اند و صادر شده‌اند. عواطف، باورها و به‌طور کلی روح زندگی گذشتگان را در این گستره می‌توان باز شناخت. ویژگی دیگر فرهنگ مردم آن است که تا روزگار معاصر جاریست و گذشته را به اکنون پیوند می‌دهد. فرهنگ مردم ساخته توده مردم است و بازتاب روشنی است از اندیشه‌ها و سنت‌های مردمی که نیروی فرهنگ‌سازی روشمند نداشته‌اند.»
در بخش دیگری از مقدمه این کتاب آمده است: «فی‌الحال در حوزه اساطیر تنی چند از محققان برجسته کشور قدم‌هایی در راستای موضوع پیکرگردانی برداشته‌اند از جمله کتاب پیکرگردانی در اساطیر به کوشش دکتر منصور رستگار فسایی. اما در حیطه افسانه‌ها، پژوهشی مستقل و سزاوار انجام نشده است.»
نویسندگان اثر معتقدند که ادبیات شفاهی که جزئی از این پیکره تنومند است سرایندگان و پدیدآورندگان ناشناسی دارد که از دودمانی به دودمان دیگر و از سرزمینی به سرزمین دیگر کوچ کرده است. کهن‌ترین سند برای شناخت ادبیات شفاهی کتاب اوستاست. این کتاب برای شناخت فرهنگ ایرانی با ارزش‌ترین سند به شمار می‌آید. گروهی از پژوهشگران بر این باورند که کتاب اوستا ریخت نوشتاری ادبیات و فرهنگ شفاهی ایرانیان است.
افسانه‌های عامیانه و روایت‌های شفاهی
در درازای سده‌ها سرودهای باستانی که در ستایش ایزدان و پهلوانان سروده می‌شد و افسانه‌های عامیانه که روایت‌های شفاهی برآمده از سینه مردم بودند، مانند آثار دیگر فرهنگ مردم سینه به سینه و از نسلی به نسل دیگر سپرده می‌شد. افسانه‌سرایان افسانه‌هایشان را در قالبی بدیع و رنگارنگ بر مردم عرضه می‌کردند.
به گفته مولفان این کتاب، افسانه‌ها از هماهنگ‌ترین ساخت و بهترین ریخت بیان داستانی برخوردار بودند و به درون‌مایه‌های تخیلی، رمزی و تمثیلی، قهرمانی، دینی و اخلاقی می‌پرداختند. این افسانه‌ها که در اصل دارای لایه‌های بسیار متنوع از مضمون، اندیشه، آمال و بینش‌های بشری بودند آیینه تمام نمای اعتقادات مردمی است که در گذر زمان نیز هویت خود را نباخته‌اند.
در این پژوهش سعی شده است به روایت بخشی عمده ولی ناگفته از این افسانه‌ها پرداخته شود. بخش عمده و مهمی که با وجود حضور دائم و همه‌جانبه‌اش در این قسمت از ادبیات شفاهی مورد غفلت قرار گرفته، مبحث «پیکر گردانی» است.
افسانه‌ها با حس کنجکاوی بشر آمیخته است
وقوع امور خارق‌العاده در افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه ایران زمین امری بسیار رایج و اساسی است که از دیرباز برای ذهن انسان جاذبه و لطفی خاص داشته است و هنوز نیز در فیلم‌ها و داستان‌های تخیلی معاصر به انحاء مختلف نمود پیدا می‌کند. شگفت‌زایی‌های قهرمانان و ضدقهرمانان برای شنوندگان چه در اعصار گذشته و چه در حال حاضر بسیار تأمل برانگیز و پرجاذبه است. بدین معنا که دیدن یا شنیدن درباره کسانی که ناگهان دگرگون می‌شوند و از حالتی به حالتی دیگر تغییر می‌کنند چنان با حس کنجکاوی بشر آمیخته است که جزو لاینفک افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه و حتی فیلم‌های تخیلی به‌شمار می‌آید.
انسان در این مکاشفات شگفت‌انگیز، خود به لحظه‌های خلقت جهان نفوذ می‌کند و شاهد آفرینش انسان و حیوانات و گیاهان و حتی فرشتگان و ایزدان و اهریمنان، از آب و آتش و خاک و باد و غیره می‌شود که گرچه می‌توان با سهل‌انگاری همه این امور را زاییده تخیل و اوهام دانست و به سادگی از آنها گذشت، اما حقیقت ماجرا برای انسان هوشمند و متفکر که خود را خلیفه خداوند بر روی زمین می‌داند، بسیار برانگیزنده و تفکرآمیز و درخور اندیشیدن است.
نگاهی نو به افسانه‌های عامیانه ایرانی
در این کتاب سعی بر این است که با نگاهی نو به افسانه‌های عامیانه ایرانی بخش‌های مهم و ارزشمند این پیکره مورد بررسی و نقد قرار گیرد.
در فصل نخست کتاب تعریفی از فرهنگ عامه ارائه شده و در آن اهمیت توجه به فرهنگ مردم و نیز جایگاه و تاثیر فرهنگ مردم و ادبیات عامه در زندگی ایرانیان مورد بررسی قرار گرفته است. از سوی دیگر در این فصل نگاهی به بنیان‌گذاران پژوهش در فرهنگ مردم در ایران شده است.
عمه در افسانه‌های ایرانی چگونه بوده است؟
در فصل دوم نیز نگاهی به افسانه‌ها، معانی و ویژگی‌های آن، کاربرد افسانه‌ها و... شده است و سعی شده تا دسته‌بندی از افسانه‌ها نیز صورت بگیرد. در این فصل به زنان در افسانه‌های ایرانی پرداخته شده است. درباره عمه در افسانه‌های ایرانی آمده است: «در افسانه‌ها عمه به‌ندرت دیده می‌شود و در صورت حضور در داستان نقش یک دیو خون‌آشام در جلد عمه‌ای مهربان و دلسوز را بازی می‌کند. او با فریب دادن مردانی که خواهرشان را در کودکی از دست داده‌اند خود را به جای عمه اطفال آن مرد جا زده و قصد کشتن و خوردن افراد خانواده را دارد که در پایان بچه‌ها با زیرکی خود و مادرشان را از دست عمه کذایی خونخوار نجات می‌دهند.»
همچنین در همین فصل به موجودات ماورایی در افسانه‌ها پرداخته شده است به طور مثال درباره مرغ آمین می‌خوانیم: «مرغ آمین فرشته‌ای است که در هوا پرواز می‌کند و همیشه آمین می‌گوید و هر دعایی که با آمینش برسد مستجاب می‌شود. بال گشاده مرغ آمین، که حامی همه رنجوران است؛ همه بام‌ها را می‌پوشاند. (یاحقی، 756:1388)
در افسانه‌ها نیز کاربرد مرغ آمین همان است که در تعریف فوق آمده است. او برای مستجاب کردن دعاهای مردم فاقد قدرت و مظلوم، بال می‌گشاید و بر دیوار خانه‌های آنان می‌نشیند تا دعاهایشان را بشنود و آمین بگوید.»
قدرت زنان در افسانه‌های ایرانی؛ ویرانگر یا سازنده؟!
نویسندگان در فصل بعدی کتاب به پیکرگردانی و تعاریف آن پرداخته‌اند. ویژگی‌های پیکرگردانی، انواع پیکرگردانی در افسانه‌ها، انواع پیکرگردانی در افسانه‌های ایرانی و ... از جمله مباحثی است که در این فصل مورد بررسی قرار گرفته است.
در فصل چهارم نیز مخاطبان با بررسی و تحلیل پیکرگردانی در افسانه‌ای ایرانی از جمله مجموعه نوزده جلدی فرهنگ افسانه‌های مردم ایران آشنا خواهند شد. در این فصل پیکرگردانی و تحلیل روانشناختی آن بررسی شده است. درباره قدرت زنان آمده است: «قدرت زنان (ویرانگر، سازنده)؛ گاهی پیکرگردانی‌ها نشان از قدرت‌های عجیب و وحشتناک زنانی دارد که در اکثر افسانه‌ها نقش جادوگر، عفریته، و یا پریانی را دارند که به هر شکل درمی‌آیند، پرواز می‌کنند، در دریا فرو می‌روند، خون‌خوارند و یا به شدت قدرتمند و مهربانند. در افسانه حسن حکیم پریان به لک‌لک‌هایی تبدیل می‌شوند که قدرت جابه‌جایی انسان را دارند پرواز می‌کنند و به هر جا که بخواهند پرمی‌کشند و بعد از قالب لک‌لک خارج شده و به تفرج گاه می‌روند.
در افسانه فاطیکو مادر مهربان دختر بعد از افتادن در خم سرکه به گاو زرد تبدیل می‌شود و در ادامه داستان برای حمایت از فرزندش ظاهر می‌شود. در داستان عجیب کل والی‌خان، زنی که ادعا می‌کند خواهر گم شده کل والی‌خان است. در حقیقت دیوی است آدمخوار که در مواقع لزوم به موجودی پلید و خونخوار تبدیل می‌شود. در داستان ملک جمشید و ملک خورشید ابر سیاه به پیرزنی غول‌پیکر تبدیل شده و به تعقیب قهرمانان می‌پردازد.»
در فصل پایانی کتاب نیز مجموعه‌های فراهم آمده از ادبیات عامه برای کودکان از جمله افسانه در جهان باستان، افسانه‌های ازوپ، هزار و یک شب و کلیله و دمنه و... بررسی شده است.
کتاب «پیکرگردانی در افسانه‌های ایرانی» نوشته بنفشه رسولیان بروجنی و آسیه ذبیح‌نیا عمران با شمارگان هزار نسخه در 257 صفحه به بهای 25 هزار تومان از سوی نشر حوض نقاشی استان اصفهان در دسترس علاقه‌مندان قرار گرفته است.
سه‌شنبه ۲۹ دی ۱۳۹۴ - ۱۵:۰۰
نظر شما