خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ امروز شنبه 13 تیر 1394، برابر با سومین سالگرد درگذشت زنده‌یاد محمد فراهانی، آخرین نسل بازمانده از نقاشان قهوه‌خانه‌ای ایران است. این هنرمند در 13 تیر 1391 در بیمارستان بقیه الله تهران به علت بیماری انسداد روده در سن 76 سالگی درگذشت. نقاشی یا نگارگری قهوه‌خانه‌ای یکی از مشهورترین جریان‌‌های هنری معاصر است که پس از دوران مشروطه شکل گرفت. مضامین آثار هنرمندان این سبک وقایع تاریخی مذهب شیعه، مانند جنگ‌های حضرت امیرالمومنین علی (ع)، وقایع روز عاشورا، قیام مختار ثقفی و... است. حسین قوللر آغاسی، محمد مدبر، عباس بلوکی فر و حسن اسماعیل زاده از بزرگان این سبک از نقاشی هستند.

زندگی
استاد محمد فراهانی تنها بازمانده نقاشی قهوه‌خانه‌ای  در سال 1315 در یکی از روستاهای اطراف فراهان اراک، به دنیا آمد. وی معروف به «محمد درویش» بود. هادی سیف، از معدود پژوهشگران نقاشی قهوه‌خانه‌ای لقب زنده‌یاد فراهانی را «بچه درویش» ذکر کرده است. دلیل دادن لقب «بچه درویش» به زنده‌یاد فراهانی به دوران کودکی وی باز می‌گردد؛ گویا هنگام پنج سالگی این هنرمند، والدینش به دیار باقی می‌شتابند و عمه‌اش سرپرستش می‌شود.

شوهر عمه محمد فراهانی درویشی بود که در فراهان و اطراف این روستا پرده درویش به پا می‌کرد؛ و به سفارش همسرش یعنی عمه محمد فراهانی وی را در همان کودکی با خود همراه می‌کند؛ تا در برپایی پرده درویشی و گرداندن کاسه نثار به وی کمک کند. برای همین روی او لقب «بچه درویش» می‌گذارند. دیدن همین پرده درویشی فراهانی را به هنر نقاشی قهوه‌خانه‌ای علاقه‌مند می‌کند.  

زنده‌یاد فراهانی از سن 13، 14 سالگی برای آموزش نقاشی قهوه‌خانه‌ای نزد حسین‌ قوللر آغاسی، که از برجسته‌ترین نقاشان نقاشی قهوه‌خانه‌ای بود، می‌رود و به مدت 10 سال نزد این استاد شاگردی می‌کند. فراهانی برای نخستین بار فعالیت خود را با نقاشی پرده‌های درویشی آغاز کرد و به تدریج به مدت 30 سال نقاشی‌هایی با مضمون مذهبی خلق کرد. در حدود 30 تابلو از آثار نقاشی این هنرمند در سازمان میراث فرهنگی نگهداری می‌شود.

کتاب‌ها
 به‌جز کتاب‌های تاریخ نقاشی معاصر ایران که اشاره مختصری به زندگی محمد فراهانی کرده‌اند، دو کتاب مهم درباره این هنرمند منتشر شده است: «نقاشی در قهوه‌خانه: برگزیده آثار استاد احمد خلیلی و استاد محمد فراهانی» و «سوته دلان نقاش: نقاشی خیالی ساز مردم کوچه و بازار».
 
«نقاشی در قهوه‌خانه» به کوشش حسین میرمصطفی، در سال 1388 به صورت ناشرــ‌مولف روانه کتابفروشی‌ها شد. نویسنده در این کتاب ضمن معرفی نقاشی قهوه‌خانه‌ای و تاریخچه آن، زندگینامه زنده‌یاد فراهانی و همچنین احمد خلیلی به عنوان دو نقاش مهم این سبک از نقاشی ایرانی درج شده است. در این کتاب همچنین آثاری از این دو هنرمند بزرگ نیز به صورت رنگی منتشر شده است.
 
«سوته دلان نقاش: نقاشی خیالی ساز مردم کوچه و بازار» پژوهش و نگارش هادی سیف، دیگر کتابی است که بخشی از آن به خاطرات هنری فراهانی اختصاص دارد. این کتاب در سال 1383 از سوی انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان منتشر شد.
 
به‌جز این دو کتاب دیگر هیچ پژوهشی درباره این هنرمند منتشر نشده است. این در صورتی است که زنده‌یاد فراهانی آخرین وارث یکی از مهم‌ترین جریان‌های نقاشی معاصر ایران بود. بنابراین باید نهادهایی چون سازمان میراث فرهنگی و... به انتشار مجموعه آثار این هنرمند در قالب یک کتاب اختصاصی همت کرده و همچنین از پژوهش‌ درباره زندگی و آثار زنده‌یاد فراهانی حمایت کنند.