به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) نشست هم‌اندیشی رئیس و مدیران سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران با حضور جمعی از کارشناسان و اساتید کتابداری چون علی اکبر اشعری، کامران فانی، فریده عصاره، مهردخت وزیر پور، سید ابراهیم عمرانی، نورالله مرادی، سعید رضایی شریف آبادی، غلامرضا فدایی، رحمت‌الله فتاحی، علی شاه شجاعی، رضا خانی‌پور، مهتا باصفا، زهره میر حسینی و عبدالحسین فرج پهلو و برخی از ناشران، امروز 26 فروردین ماه 1393 در کتابخانه ملی برگزار شد.
 
بسیاری از کتاب‌های احتیاجی به فهرست نویسی ندارند

کامران فانی از پیشکسوتان عرصه کتابداری در این نشست به بیان دیدگاه خود درباره طرح «فیپای مختصر» پرداخت و گفت: امروزه شعار جهانی این است که «نبستن قرارداد، بهتر از بستن قرارداد بد است». من هم درباره این موضوع، همین حرف را تکرار می‌کنم.
 
وی افزود: اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم بخش اصلی اطلاعات فهرست نویسی، «موضوع» کتاب است که بر اساس آن شماره کتاب ارائه می‌شود و ارائه فهرست‌نویسی بدون موضوع مشکلات عدیده‌ای در پی خواهد داشت.
 
فانی با اشاره به حجم بالای کتاب‌های موجود در نوبت دریافت فیپا، گفت: به نظر من لزومی ندارد که همه کتاب‌ها فیپا دریافت کنند. مثلاً هرساله بخش عمده‌ای از کتاب‌ها مربوط به کتاب‌های درسی و کمک آموزشی هستندکه نیازی به فیپا ندارند، اما ما می‌توانیم تنها کتاب‌های جدی را فقط یک بار، آن هم به‌صورت کامل و دقیق، در اسرع وقت فهرست‌نویسی کنیم.
 
این پیشکسوت کتابداری تصریح کرد: ما در این موضوع نباید زیاد سخت‌گیر باشیم و مهم صحت انجام کار است، بطوریکه خود من در کتابخانه کنگره ملی آمریکا هم دیدم کتاب‌های بسیاری را که چند سال برای فهرست نویسی مانده بودند. بنابراین به نظر من باید کتاب‌هایی که به پیشرفت فرهنگی کشور کمک می‌کند، با دقت و صحت فهرست‌نویسی شود.
 
زیر سؤال بردن فلسفه وجودی فیپا برای رضایت ناشران

نورالله مرادی، پیشکسوت عرصه کتابداری و اطلاع‌رسانی با تأکید بر اینکه کتابخانه ملی بر اساس قانون ملزم به ارائه فهرست نویسی است، گفت: اول باید بدانیم که فیپا برای ما وسیله است یا هدف. فیپا اگر خوب و صحیح انجام شود یک وسیله است و هدف، ایجاد نظم اطلاعات در کتابخانه‌ها خواهد بود و این خود وسیله‌ای است برای هدف دیگری به عنوان «خدمت به کاربر».
 
وی افزود: همانطور که می‌بینیم، ناشر در این روند جایی ندارد، ولی متاسفانه کتابخانه ملی همه این‌ها را رها کرده و به ارائه سریع‌تر فیپا برای رضایت ناشر پرداخته است.
 
مرادی نقش نیروی انسانی متخصص در این زمینه را بسیار با اهمیت توصیف کرد و گفت: در سال‌های اخیر شاهد ریزش نیروهای متخصص از کتابخانه ملی بودیم، بطوریکه جای خالی آنها احساس می‌شد. مثلاً یک حکم بازنشستگی برای یکی نیروی انسانی متخصص و متبحر صادر می‌کنیم، درحالیکه جایگزینی برای تو نداریم و زمانی بسیار طولانی باید صرف شود تا آن جایگزین یافت شود. بنابراین باید با یک برنامه‌ریزی صبورانه به فکر نگهداری و تربیت نیروی متخصص و متبحر باشیم.
 
وی یکی از راه حل‌های موجود برای تسریع در ارائه فیپای کامل را حذف بخشی از کتاب‌ها از پروسه دریافت فیپا عنوان کرد و ادامه داد: اگر بخشی از کتاب‌ها را که دریافت فیپا برای آنها ضروری نیست از این پروسه حذف کنیم، از سنگینی این بار بر دوش کتابخانه ملی کم می‌کنیم. پیشنهاد می‌کنم که به دنبال این جلسه کارگروهی برای بررسی این موضوع تشکیل شود.
 
افزایش نیروی متخصص برای ارائه فیپای کامل و صحیح

علی شاه شجاعی در این نشست طی سخنانی اظهار کرد: مشکل اساسی کتابخانه ملی که منجر به ارائه طرح «فیپای مختصر» شد این بود که ناشران فشار زیادی را به این مرکز وارد می‌کردند تا هرچه زودتر بتوانند فیپای خود را دریافت کنند. کتابخانه ملی در برهه‌ای این سرعت را داشت، که البته دقت انجام این کار موضوعی است که باید بررسی شود.
 
عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی افزود: از طرف دیگر کار فهرست نویسی کار بسیار مشکلی است، به طوری که از هر 100 نفر فارغ‌التحصیل رشته کتابداری ممکن است تنها 2 نفر بتوانند کار فهرست نویسی تحلیلی را انجام دهند. در نتیجه تأکید می‌کنم که کار فهرست نویسی حتماً باید با دقت فراوان انجام شود و این دقت را تنها کتابخانه ملی می‌تواند اعمال کند.
 
وی با اشاره به برخی اظهار نظرها گفت: گاهی مطرح می‌شد که می‌توانیم با آموزش‌های کوتاه مدت، کار فهرست نویسی توصیفی و تحلیلی را به ناشران بسپاریم که با توضیحاتی که عرض کردم، این کار محال است. رئیس محترم کتابخانه ملی این توانایی را برای افزایش نیروی متخصص و گسترش مکان دارند که از این طریق بسیاری از مشکلات این حوزه برطرف خواهد شد و می‌توانیم به یک حد نصاب منطقی برای ارائه فیپای کامل برسیم.
 
شاه شجاعی تصریح کرد: خیلی از کتابخانه‌های کشور برا انجام کارهای خود، چشم به ارائه فیپای کامل از سوی کتابخانه ملی دارند. من با ارائه فیپای کامل و در سطح 3 موافقم، البته به شرطی که با دقت فراوان انجام شود.
 
لزوم بازتعریف مفهوم «کتاب» برای ارائه فیپا

در ادامه این نشست غلامرضا فدایی از اساتید رشته کتابداری دانشگاه تهران به بیان دیدگاه خود در این رابطه پرداخت و گفت: از آنجا که قانون، کتابخانه ملی را موظف به ارائه فیپا کرده، کتابخانه ملی نباید به هر دلیلی با تعدیل فیپا اعتبار خود را زیر سؤال ببرد. کتابخانه ملی به عنوان الگوی سایر کتابخانه‌های کشور باید فعالیت کند و هرگونه فعالیتی که به کم اعتبار شدن این مرکز بینجامد، به عدم تبعیت سایر کتابخانه‌های کشور منجر خواهد شد.
 
وی در تشریح وظایف کتابخانه ملی گفت: فلسفه فهرست نویسی برای کتابخانه‌هاست و وظیفه کتابخانه ملی هم ارائه این فهرست نویسی به‌صورت قاعده مند و در اسرع وقت است که در این میان میزان نیروی متخصص در این مرکز نقش تعیین کننده‌ای دارد.
 
وی در پایان سخنان خود پیشنهاد داد: در فهرست نویسی سعی شود که روی اصول و کلیات آن تمرکز شود؛ باید سعی شود با ایجاد یک اتحاد سه گانه بین مؤلف یا مترجم، ناشر و کتابخانه ملی به روند فهرست نویسی تحلیلی کمک شود و در نهایت بازتعریفی نسبت به مفهوم کتاب انجام شود تا هر نوشته مکتوبی در صف دریافت فیپا قرار نگیرد.
 
لزوم رویکرد «سازماندهی تعاونی» در کتابخانه ملی

رحمت‌الله فتاحی نیز درباره دیدگاه خود نسبت به طرح «فیپای مختصر» گفت: اگر بخواهیم آرمانی فکر کنیم، فیپا باید کامل، با دقت و در کوتاه‌ترین زمان ارائه شود، اما بدون شک کتابخانه ملی در این مسیر با محدودیت‌هایی روبروست که دست‌یابی به این شکل آرمانی را دشوار می‌کند.
 
مدرس علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: کتابخانه ملی باید برای جبران محدودیت‌های موجود در فهرست‌نویسی، رویکرد سازمان‌دهی تعاونی را پیگیری کند، چراکه بدون شک به تنهایی قادر به انجام این کار عظیم نیست. ما افراد بسیاری در خارج از کتابخانه ملی داریم که به لحاظ کار تخصصی افراد بسیار ماهری هستند و می‌توانند در این زمینه کمک‌های بسیاری کنند.
 
فتاحی تأکید کرد: در این شرایط می‌توانیم ز فهرست‌نویسی سطح یک برای ارائه به ناشران استفاده کنیم؛ در مرحله بعدی از طریق «سازماندهی تعاونی» به کار کیفی دست یابیم و از افراد متخصص بیرون از سازمان بهره ببریم و در نهایت ثبات مدیریتی را برای مجموعه فعال در این کار تخصصی فراهم کنیم.
 
راه‌اندازی پایگاهی برای مشارکت کتابداران تخصص در فهرست‌نویسی

زهره میر حسینی از اساتید کتابداری دانشگاه آزاد اسلامی، با ارائه پیشنهادی برای بهبود روند فهرست نویسی در کتابخانه ملی گفت: معتقدم که کتابخانه ملی می‌تواند با راه‌اندازی یک پایگاه تخصصی و عضویت همه کتابخانه‌های کشور در آن و استفاده از نظرات سایر کتابداران متخصص، به بهبود روند فهرست‌نویسی کمک کند.
 
وی افزود: ولی اگر کتابخانه ملی بخواهد به‌صورت متمرکز و به تنهایی کار فهرست‌نویسی را انجام دهد، همواره در مقابل مشکلات و اشتباهات پیش آمده، انگشت اتهام به سمت کتابخانه ملی خواهد بود.
 

سعید رضایی شریف آبادی، رئیس انجمن کتابداری و اطلاع‌رسانی ایران نیز طی سخنانی گفت: ما در ارائه طرح «فیپای مختصر» با گرته برداری و یا الگو برداری از کتابخانه کنگره ملی آمریکا اقداماتی انجام دادیم، اما باید توجه داشته باشیم که در همان کتابخانه کنگره ملی آمریکا این موضوع مطرح است که چه کتاب‌هایی فیپا بگیرند و چه کتاب‌هایی نگیرند.
 
وی با اشاره به کارکرد فیپا برای ناشر و بازار نشر در کشورهای پیشرفته گفت: زمانی موضوع فهرست نویسی همزمان با انتشار کتاب اهمیت دارد که ما انعکاس ارائه این فیپا را در بازار نشر ببینیم. اما آیا بازار نشر ما و مخاطبان این‌قدر آنلاین و تشنه این موضوع هستند؟
 
 سه راه پیش رو برای ارائه «فیپا» به ناشران

در پایان این نشست دکتر فریبرز خسروی، معاون پژوهش، برنامه ریزی، و فناوری سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، با جمع‌بندی مطالب مطرح شده از سوی اساتید و پژوهشگران عرصه کتابداری، گفت: به نظر بنده در شرایط فعلی 3 راه را پیش روی داریم. اولین راه ارائه فهرست‌نویسی کامل برای کتاب‌ها است که  این کار مدتی زمان می‌برد و باید یک حدنصاب دو هفته‌ای یا 20 روزه را برای آن تعیین کنیم.
 
وی افزود: راه دومی که پیش پای ما قرار می‌گیرد، ارائه شمار یا کد رهگیری به هر کتاب است که بخش پردازش کتابخانه ملی موظف می‌شود ظرف دو هفته یا 20 روز اطلاعات آن را تکمیل و ارائه کند.
 
سروی در تشریح سومین راه موجود نیز گفت: راه آخر این است که ناشرانی که محدودیت زمانی ندارند و  علاقمندند که فیپا بر روی کتابشان درج شود، فیپای کامل خود را ظرف دو یا سه هفته دریافت کنند و آن دسته از ناشرانی که محدودیت زمانی دارند، شماره یا کد رهگیری دریافت کنند.