به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) آخرين جلد «خواب آشفته نفت» اثر دكتر محمدعلي موحد با حضور  مهندس مهدي فيروزان، مديرعامل موسسه شهر كتاب،  علی میرزایی، مدیرمسئول فصلنامه نگاه‌نو و نويسنده كتاب سه‌شنبه 12 اسفندماه در فروشگاه مرکزی شهرکتاب مورد نقد وبررسی قرار گرفت.

این اثر حکایت از رشد عقل ایرانی همپای نفت ایرانی دارد

فیروزان با اشاره به تاریخ نفت در کتاب «خواب آشفته نفت» گفت: نفت در ایران پدیده جدیدی نبود. در این کتاب درباره ارزشمندی نفت به تعبیری با عنوان «والی نفت» مواجه می‌شوید. گویی زمانی که دولت‌ها می‌خواستند به فردی پاداش اندکی در مقابل خدمت کم بدهند، به آن افراد والی نفت می‌گفتند. بنابراین نفت در ایران تا عهد قاجار ماده ارزشمندی نبود. با وجود این‌که این نفت از تخت سلیمان تا آتشکده‌ها پنج‌هزار سال سابقه داشت و تا زمانی که «سفرنامه ابن‌بطوطه» و سفرنامه‌های بعدی نوشته شده همه از قیر و ماده سیاهی که آتش در آن روشن است و مردم از کنار آن عبور می‌کنند، سخن گفته شده است.
 
وی ادامه داد: بنده پس از 50 سال و اندی مطالعه با حسرت فهمیدم که از عامل موثر تغییرات فرهنگ و سیاست در کشورم بی‌اطلاع هستم. بنده تصور می‌کنم هر ایرانی به دلیل داشتن نعمت نفت ناگزیر باید از تاریخ آن آگاه و از اثری که نفت بر زندگی دیگران و ما گذاشته مطلع شود. نگاهی به تاریخ نفت حاکی است که نخستین قراردادي كه در قرن بیستم میلادی در تاريخ جهان بسته مي‌شود و ارزش جهاني دارد، قرارداد دارسي است، قراردادي كه به مثابه تغيير در سياست، اجتماع، فرهنگ جهان و همه تحولاتي است كه اگر بخواهيم آنها را بررسي‌ كنيم، بايد به چاه‌هاي نفت مراجعه كنيم.
 
وی افزود: این تعبیر خواب آشفته نفت برای من جذابیت دارد، اگرچه نمی‌دانم نویسنده به چه دلیل این عنوان را برای کتاب انتخاب کرده است، اما  حقیقت این است که این نعمت همیشه خواب آشفته‌ای را نصیبمان کرده است و همه کسانی که از این نفت استفاده کردند، از رویترز، بانک شاهنشاهی و دارسی (چه استعماری و چه غیراستعماری) نیز دچار خواب آشفته بودند. به عبارتی این خواب آشفته هم برای حاکم بود و هم محکوم. تاریخ حکایت از منازعات و کودتاهای بسیاری بر سر طلای سیاه دارد.
 
 نفت عامل تقابل تجربه ما و رقبا

مديرعامل موسسه شهر كتاب با اشاره به ترجمه کتاب اظهار کرد: قراردادهاي نفتي بر همه چيز تاثير گذاشته، تا آن سوي دنيا رفته و باعث تصميم‌گيري‌هاي مهمي شده است، شما با خواندن اين كتاب متوجه مي‌شويد كه نفت باعث شده ما هم به پختگي برسيم كه البته پختگي هم همانند توسعه نسبي است و تا آخر عمر ادامه دارد اما به هر حال باعث شده كه هر روز بر تجربه‌هاي‌مان افزوده شود درواقع هم‌پاي عقل ايراني، نفت ايراني هم اهميت داشته و موثر بوده است. طوري كه به نظر من بايد به زبان‌هاي ديگر ترجمه شود.

فیروزان با اشاره به مخاطب جهانی کتاب افزود: بر اساس آن‌چه بنده در گفت‌وگوها و مذکراتم با دنیا شنیده‌ام، دیده‌ام و تجربه کردم این کتاب می‌تواند راهنمایی برای تاریخ تحول‌ساز نفت در ایران، منطقه و جهان باشد زیرا ایران ما نخستین جایی است که نفت را استخراج و به دنیا صادر می‌کند. از سویی نفت، همواره محل منازعات ايران و ديگر دولت‌ها بوده است و بسياري از تغييرهاي سياست جهاني و منطقه‌اي ريشه در نفت دارد. اساسا در فاصله جنگ جهاني اول و دوم است كه انسان، متوجه ارزش نفت مي‌شود،به همین دلیل معتقدم اين كتاب، مخاطبي فراتر از ايرانيان دارد و بسياري از مردم دنيا پاسخ‌هاي خود را با خواندن اين كتاب مي‌گيرند.

وی با اشاره به تلاش مدیرنشرکارنامه گفت: اين كتاب، چشم مرا كه همواره در زمينه توسعه فعاليت و مطالعه داشته‌ام، به يكي از عناصر اصلي مقوله توسعه باز كرد و اگرچه خوابم با خواندن اين كتاب به شيريني آشفته شد، اما به دكتر موحد برای نوشتن اين كتاب دست مريزاد مي‌گويم. دست مريزاد دومم هم به مرحوم زهرايي است كه مفهومي با اين سختي و تلخي را براي‌مان خوانا و جذاب كرد.

مدیرعامل موسسه شهر کتاب اظهار کرد: دقت پايان‌ناپذير زنده‌یاد زهرايي در انتشار كتاب‌هاي نشر كارنامه هم براي كتاب‌سازان كلاس درس بود و هم براي تاريخ صنعت نشر ايران، مدرسه به شمار می‌آمد. هرگز روزهايي را كه وی بر روي نوع جلد و غلاف كتاب كار مي‌كرد و آن را تغيير مي‌داد، از ياد نمي‌برم. جسارت زهرایی در تاريخ چاپ كتاب در ايران ثبت شده و تا به امروز هم اين سبک كاري، ادامه دارد.

زبان اثر به گفتار فاخرمردم نزدیک است

میرزایی نیز با اشاره به استثنایی بودن نویسنده این اثر گفت: بنده از زمانی که دانشجوی حقوق دانشگاه تهران بودم تا به امروز که به عنوان یک کارگر فرهنگی در این عرصه تلاش می‌کنم، خواننده تمام آثار موحد هستم. با توجه به این‌که آثار وی را دنبال می‌کنم باید بگویم موحد یک پژوهشگر استثنایی است که تاریخ ایران به خود دیده است.

وی با اشاره به عرصه‌هایی که موحد در آن فعالیت داشته، اظهار کرد: چندین سال است که موحد با خلق آثاری که در حوزه تاریخ، صنعت نفت، حفظ حقوق ملت ایران، خلیج فارس، مولاناشناسی و ترجمه انجام داده در تمام این عرصه‌ها سخن نخست را بیان کرده است. چهره استثنایی در تمامی مواردی که به آنها اشاره کردم در اوج پرداخته، به عبارتی آثاری را خلق کرده که در سطح بالایی است و مخاطب از تورق آثارش لذت می‌برد.
 
مدیرمسئول فصل‌نامه نگاه نو با اشاره به زنده‌یاد محمد زهرایی بیان کرد: کتاب «خواب آشفته نفت» از سویی نخستین و آخرین کتاب انتشارات کارنامه به مدیریت وی است. نخستین کتابی که جلد نخست آن از سوی این نشر در زمان زنده‌یاد زهرایی منتشر شد و آخرین اثر وی در حوزه نشر نیز یکی از مجلدهای همین اثر بود که مراحل انتشار را می‌گذراند که زهرایی درگذشت. خوشبختانه فرزندان وی نگذاشتند که زحمات پدر به هدر رود و آنها نیز کار پدر را ادامه دادند و امروز با خوشحالی باید گفت به درستی به شیوه پدرشان اثر را منتشر کردند.



زبان اثر مرا شگفت‌زده کرد!

میرزایی درباره برخی باورهای زنده‌یاد زهرایی گفت: زمانی که بخشی از کتاب را می‌خواندم دیدم که موحد یک چشمه استثنایی را به روی خواننده باز کرده و آن زبان تاریخ‌نگاری، صنعت نفت و علم حقوق را به زبان گفتار مردم نزدیک کرده است. به نظربنده یکی از علت‌هایی که مردم را از کتاب فراری می‌دهد، بد نوشتن کتاب است. نویسندگان امروز با ترجمه‌های پیچیده و گاه غلط با داستان‌های سخیف مردم را آزار می‌دهند. با این حال برخی ناشران و نویسندگان اعتقادی به ویراستار ندارند. در حالی که زنده‌یاد زهرایی به بنده می‌گفت:« کتاب‌های ما را در یک مجله یا روزنامه‌ایی قرار بده تا شلاق بخورد.» این نظر و اعتقاد یک ناشر برجسته بود در حالی که امروز بسیاری از ناشران و نویسندگان ما از نقد آثارشان گریزانند.
 
وی با ابراز شگفتی از زبان «خواب آشفته نفت» عنوان کرد: زبانی که موحد در کتاب خود به کار گرفته، مرا شگفت‌زده کرد.بیشتر جمله‌های کتاب کوتاه و خبری است. مانند «حيران و سرگردان مانده‌ام كه چه‌ كار كنم»، «به رغم نگراني شيخ خزعل، آب از آب تكان نخورد»، «رضاخان بي‌گدار به آب نمي‌زند»، «رضاخان همه را چهار شاخ نگاه داشت تا تكليف مشخص شود»، «سردار سپه خود را به آن راه مي‌زند» ضمن این‌که در همین کتاب اگر نطق سیدحسن تقی زاده را در مجلس شورای ملی که همگی وی را به عنوان یک ادیب قبول داریم بخوانید، می‌بینید که جمله‌های نطق وی از شروع پارگراف تا پایان آن یک جمله طولانی را شامل می‌شود.
 
مدیرمسئول فصل‌نامه نگاه نو با اشاره به تمایز زبان چاله‌میدانی تا زبان فارسی مردم تهران اظهار کرد: بسیاری از کسانی که در عرصه تحول زبان فارسی قلم زدند، تلاش کردند تا زبان نوشتار فارسی را به زبان گفتار مردم نزدیک کنند. در حالی که برخی نویسندگان به این اشتباه دچار شدند که زبان چاله‌میدانی را در نوشته‌هایشان پیاده و ادعا کنند که به زبان گفتار مردم نزدیک شده‌اند. متاسفانه همین اشتباه‌ها باعث شده که آن مرد که از سیاست رفت، بیاید و بر این باور نادرست در زبان سیاسی صحه بگذارد و با ادبیات چاله‌میدانی در سخنرانی‌های رسمی سخن بگوید و ادعا کند که این زبان گفتار مردم تهران است!
 
میرزایی با اشاره به برخی تیترهای کتاب بیان کرد: برخی جمله‌ها و تیترهای این اثر در نوع خود جالب و جذاب است. به برخی جملات کتاب توجه کنید. «رضاخان و دلبری از روحانیون»، «ایران می‌بایست میان یک مرغ در دست و صد مرغ در شاخسار یکی را برگزیند.» و «دلواپسی شلغم پخته به ز نقره خام». نگاهی به این جملات حکایت از تسلط نویسنده به ادبیات فارسی دارد. جملاتی که نه تنها خواننده را آزار نمی‌دهد بلکه وی را با کشش بسیاری به سوی مطالعه کتاب می‌کشاند. همچنین هر ایرانی در هر جای ایران این کتاب را بخواند جملات آن برایش کاملا دارای مفهوم است. با همه این ویژگی‌هایی که برشمردم خواننده ایرانی زمانی که این مجموعه را می‌خواند متوجه می‌شود که نویسنده با صداقت، شفافیت و امانتداری کامل در نقل اسناد تاریخ صدساله نفت را حکایت می‌کند.


 
مولانا زبان فارسی را دوباره به من آموخت

موحد پس از شنیدن سخنان دو نقاد کتاب گفت: مي‌دانيد كه زبان مادري من فارسي نبوده و بعدا آن را آموخته‌ام و شايد يكي از دلايلي كه به نوشتن درست آن وسواس دارم همين موضوع باشد. زیرا زمانی که  كسي، صاحب زبان است، در زبان مادري‌اش دخل و تصرف مي‌كند و آن را مال خود مي‌داند، اما كسي كه زبان را مي‌آموزد، خود را متعهد به رعايت قواعد و قوانين آن مي‌داند. به اضافه اين‌كه من تعلق خاطر شديدي به مولانا دارم و همواره از او ياد گرفته‌ام. همچنان درباره فارسی‌آموزی از مولانا از یکی از استادان ترک شنیدم که از فروزانفر نقل می‌کرد که وی زبان فارسی را از مولانا دوباره آموخته است. اگر وی دوباره آموخته، تکلیف من معلوم است.
 
وی با اشاره به قابل پیش‌بینی نبودن اشتغال در شرکت نفت بیان کرد: من هیچ گاه تصور نمی‌کردم که کارمند شرکت نفت شوم و قبل از این‌که به این حوزه بیایم در بازار به تجارت اشتغال داشتم اما بازی سرنوشت مرا به آبادان و کار در حوزه نفت کشاند. از طرفی اشتغالات روحی بنده دگرگون بود و هنوز هم هست و میان تاریخ و ادبیات(مولاناخوانی) در تردد هستم. با این اشتغالات دگرگون ذهنی به شرکت نفت رفتم در حالی که خواب این حوزه را هم نمی‌دیدم، در این عرصه ماندگار شدم.
 
نویسنده کتاب خواب آشفته نفت اظهار کرد: وارد شدن به عرصه نفت باعث شد که نگاهی به فعالیت‌ها و مبارزات ملی شدن آن داشته باشم و گاهی در این نیزعرصه شعر می‌نوشتم. در حالی وارد نفت شدم و چشم به مبارزات آن داشتم که نمی‌دانستم حقیقت و جریان نفت چیست؟ با همه این سردرگمی‌های نسل من قرارداد کنسرسیوم بسته شد، کودتا شکل گرفت؛ کودتایی که در جلد سوم این کتاب پشت پرده آن را مطرح کردم.

تعبیر وزیر دارایی سپهبد زاهدی از متن قرارداد کنسرسیوم نفت

موحد درباره اوپک عنوان کرد: کودتا صورت گرفت و پس از آن وزیر دارایی کابینه فضل الله زاهدی، علی امینی به نمایندگان مجلس شورا گفت: بی‌خود خودتان را رنج ندهید، متن قرارداد کنسرسیوم، انگلیسی‌اش نیزقابل هضم نیست. حق با امینی بود و از مفاد آن قرارداد سر درآوردن کار دشواری بود. او چشم مرا باز کرد و من به اوپک رفتم و این رفتن چشم مرا به دنیای نفت باز کرد. پس از آن تلاش کردم که آموخته‌هایم درباره مسائل نفت برای تشریح به دانشگاه ببرم و آن‌چه را در صحنه بین‌المللی درک کرده‌ام به دانشجویان انتقال دهم. بنابراین درس‌های بنده از مبحث (حقوق نفت) تقریبا در سال 1350 به جزوه تبدیل و منتشر شد. درسی که متاسفانه پس از انقلاب از رشته حقوق حذف شد!
 
وی با اشاره به آسیب‌شناسی توسعه بیان کرد: بنده معتقدم وابستگي ما به نفت هر روز بايد كمتر از ديروز شود، اما در «خواب آشفته نفت» توضيح داده‌‌ام كه اقتصاد بدون نفت براي ما غيرممكن است، حتي در دوره مصدق هم غيرممكن بود و هيچ‌كس اين موضوع را جدي نگرفت، حتي خود مصدق و تا آخرين لحظه تلاش كرد تا قرارداد سر نگيرد و اين موضوعي است كه ايرانيان به ویژه طبقه دانشجو بايد آن را درك كنند. بنده امیدوارم این کتاب تلنگری برای یافتن جایگزین دیگری برای توسعه در ایران شود. کتاب «خواب آشفته نفت» ابتدا به توسعه و سپس به آسيب‌شناسي توسعه در ايران مي‌پردازد. من در اين كتاب ريشه تمام شعارها، هيجان‌ها، بلندپروازي‌ها و تظاهرها را توضيح داده‌ام.

این پژوهشگر با اشاره به کتاب‌هایی درباره تکنوکراسی عنوان کرد: اخيرا كتاب‌هاي زيادي درباره تكنوكراسي نوشته شده است از جمله کتابی که حسین دهباشی با عنوان اقتصاد و امنیت منتشر کرده که به گفت‌وگوی وی با علینقی عالیخانی وزیر اقتصاد پهلوی دوم اختصاص دارد. در این کتاب محور صحبت‌های عالیخانی درباره تکنوکراسی است. تکنوکراسی که كمتر اتفاق افتاده صاحب‌نظران به موتور محركه آن توجه كنند. 
 
 در پایان این نشست از سوی  مژگان امجد، مدیر شهر کتاب مرکزی هدیه‌ایی به رسم یادبود به دکتر موحد اهدا شد. همچنین میرزایی نیز دو قاب عکس از نویسنده کتاب را که در مراسم اهداء جایزه کتاب مهتاب میرزایی از وی گرفته شد، به وی تقدیم کرد. در پایان مراسم نیز لحظاتی به جشن امضاء کتاب از نویسنده اختصاص داده شد و افراد بسیاری که دراین مراسم حضور داشتند برای امضای کتاب خود در صف ایستادند.