به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) روز نخست همایش بازخوانی و بررسی دیدگاه‌های «سید قطب» عصر امروز یکشنبه 26 بهمن‌ماه با حضور حجت‌الاسلام علی‌اکبر رشاد، رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، آیت‌الله سیدهادی خسروشاهی، حجت‌الاسلام داوود فیرحی و حسن رحیم‌پور ازغدی در تالار علامه امینی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد.

 حجت‌الاسلام فیرحی در بخشی از این مراسم، سخنرانی خود با موضوع «از جاهلیت تا تکفیر» ارائه کرد و گفت: زندگی سید قطب به سه قسمت قابل تقسیم است. تاریخ تولد ایشان تقریباً با تاریخ تولد نظام مشروطه در کشور ما یکی است. یک دوره از زندگی ایشان از سال 1906 تا 1947 است که بعد عازم آمریکا می‌شود و دو سال در آنجا حضور دارد. این دوره در بررسی دیدگاه‌های سید قطب بسیار مهم است.

وی ادامه داد: سید قطب به تدریج به دیدگاه جدیدی می‌رسد و در سال 1953 تمایل به اخوان‌المسلمین پیدا می‌کند. او در همین سال است که می‌گوید من در این سال متولد شدم. سید به تدریج در جنبش اخوان رشد کرد و در سال 1945 روزنامه اخوان را سردبیری کرد و پس از آن 15 سال زندانی می‌شود. بعد از اینکه از زندان بیرون می‌آید کتاب «‌معالم في‌الطریق‌» را می‌نویسد.

وی افزود: از سال 1965 تا 1966 که حکم اعدام او صادر می‌شود بررسی دیدگاه‌های او بسیار جالب می‌شود. به هر حال وقتی به مفهوم جاهلیت نگاه می‌کنیم متوجه می‌شویم که ادبیات او به ادبیات نقدی بسیار نزدیک دارد.

حجت‌الاسلام فیرحی با اشاره به اینکه پیش از سید قطب، تئوری جاهلیت در آثار ابوالاعلی مودودی مطرح شده است افزود: بنابراین سید قطب خالق این مفهوم نیست. در ادبیات او واژه جاهلیت ناب یا خالص مطرح می‌شود که مفهومش نگاه‌های ماتریالیستی به انسان است. همچنین سید قطب با تکیه بر نظرات مودودی جاهلیت را اومانیزم می‌داند.

عضو هیئت علمی گروه حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران با تأکید بر اینکه در ادبیات و آثار سید قطب آمریکا نماد جاهلیت است اظهار کرد: نگاه او در نقد غرب منوط به نقد علوم و فنون آن‌ها نیست بلکه سید، نظام حقوقی و اخلاقی غرب را نقد می‌کند.

وی با اشاره به تفاوت میان ادبیات مودودی و سید قطب درباره مفهوم جاهلیت گفت: مفسران رادیکال آثار سید قطب سعی کرده‌اند از این بحث‌ها کمک بگیرند و نظریه‌های تکفیری را به سید بچسبانند. سید قطب در آثارش از جاهلیت مدرن نام می‌برد. وقتی به ادبیات سید قطب نگاه می‌کنیم می‌بینیم که او جاهلیت را تنها محدود به غیر مسلمانان نمی‌داند و به جاهلیت در جوامع اسلامی هم اشاره می‌کند. سید از جاهلیت قرن بیستم نام می‌برد که در تاریخ بشر وجود دارد.

حجت‌الاسلام فیرحی با بیان اینکه سید قطب از دو دوره برای مسلمانان نام می‌برد افزود: دوره نخست دوره ضعف مسلمانان است و دوره آگاهی. او معتقد است جهاد یک نوع گسترش آگاهی است. به هر حال نویسندگان تکفیری به جای اینکه به توسعه دیدگاه سید قطب درباره مفهوم جاهلیت توجه کنند آن را محدود به جوامع غیرمسلمان می‌دانند.

وی با تاکید بر اینکه در ادبیات سید قطب تغییراتی داده شده است گفت: قبلا تکفیر مصداقی نداشت اما امروزه مصادیق آن بسیار شده است. در ادبیات سید تکفیر دیده نشده، در حالی که امروز این مفهوم گسترش یافته است.

این استاد دانشگاه در بخش پایانی سخنانش گفت: از دهه 90 میلادی به بعد ما شاهد دگرگونی اساسی در جنبش‌های رادیکال هستیم. ادبیات جدید سبب شده شرک، نفاق و بدعت یک حکم عمومی داشته باشد.

به گفته وی، از سال 1966 که سید قطب ادبیات جاهلیت را مطرح می‌کند تا همین سال‌ها یک دگرگونی در مفاهیم پیدا شده که نوعی مصادره در آثار سید قطب است. این مصادره دگرگونی در مفهوم جهاد و مفهوم تأسیس حکومت شرعی است و اگر ما مطالعه داشته باشیم متوجه می‌شویم که اسلام گرایی سیاسی با تاثیر از ادبیات سید قطب، از اصول گرایی سید قطب عبور کرده و رادیکالیزم را تولید می‌کند.

تشابه و دوگانگی در آثار سید قطب
حسن رحیم‌پور ازغدی نیز در بخش دیگری از این مراسم با بیان اینکه تشابه و دوگانگی در آثار سید قطب دیده می‌شود گفت:‌ امروز برچسب‌های زیادی به امثال سید قطب زده می‌شود که در تلاش برای نظریه پردازی در جهان اسلام بوده‌اند. اگر به تعداد انگشت دست افرادی را بخواهیم نام ببریم که در بنیان‌گذاری اسلام‌گرایی انقلابی نقش داشتند،‌ یکی از آنها سید قطب است.

وی ادامه داد: اگر آثار او را بررسی انتقادی کنیم می‌توان به لحاظ کلامی، فقهی، حقوقی و ... او را نقد کرد. اما اگر از دریچه امروز نگاه کنیم، می‌بینیم که سید قطب قطعاً از کسانی است که به گردن مسلمین در دوره کنونی و در حرکات آزادی‌بخش نقش جدی داشته است اما چرا با برچسب زدن نسبت به او باید حساس بود؟ نه فقط سید قطب بلکه همه کسانی که تا نیم قرن پیش نظریه‌پردازی‌هایی کردند، اینها امروز جزو مشهورات ایدئولوژی جریان فکری انقلابی‌اند و اساسا بسیاری از مفاهیم آن روز، در آن شرایط پیام دیگری داشت.

رحیم‌پور ازغدی یادآور شد: تاریخ تفکر را معکوس نمی‌توان معنا کرد. از آنچه امروز گفته می‌شود نتیجه دیگری نمی‌گیرند. اگر منشأ افکار را در آن دوران ندانیم جای مقدم و مؤخر را عوض می‌کنیم و در تفسیر اندیشه‌های افرادی همچون سید قطب دچار مشکل می‌شویم.

عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در پایان با تأکید براینکه هم‌اکنون می‌بینیم هر چند ماه یک حکومت در جهان عرب سقوط می‌کند، یادآور شد: بسیاری پایتخت‌های عربی به اردوگاه انقلاب اسلامی ملحق شدند و تشکیل حکومت با ادبیات جمهوری اسلامی است که این کلید واژه‌ها خیلی در ایران دیده می‌شود، پس اتفاقاتی در حال افتادن است، نباید گفت ادبیات تکفیری اکنون داعش منشأ تفکر سید قطب است.

خبرنگار: الهام عبادتی