خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) ـ محمد آسیابانی: امروز 26 شوال سالروز درگذشت محمد بن جریر طبری، تاریخ‌نگار و مفسر مشهور قرآن است. او در سال 218 هجری شمسی در آمل طبرستان (مازندران) چشم به جهان گشود و در سال 301 هجری شمسی در بغداد درگذشت. «تاریخ الرسل و الملوک»، «جامع البيان عن تاويل آي القرآن»، «آداب مناسک الحج»، «اختلاف علماء الامصار فی احکام شرائع الاسلام»، «فضائل ابی‌بکر و عمر»، «فضائل علی ‌بن ‌ابی‌طالب» و «اللطيف القول فی احکام شرائع الاسلام» نام برخی از مشهورترین آثار طبری است. 

«تاريخ الرسل و الملوک و اخبارهم و من کان فی زمن کل واحد منهم» اثر محمد بن جریر طبری که به اختصار «تاریخ طبری» خوانده می‌شود، مشهورترین کتاب تاريخ در تمدن اسلامی است. این کتاب شرح زندگی بشر از خلقت آدم تا زمان زندگی طبری را در بر مي‌گيرد.

اما «تاریخ طبری» امروزه بنا بر نظر اکثر محققان، تنها از نظر زبان و نوع نگارش یا به عبارتی ادبیات آن، حایز اهمیت است و از منظر تاریخی چندان مورد وثوق نیست. بیشترین مطالب پیرامون اتفاقات صدر اسلام در این تاریخ درج شده است که بسیاری از تاریخ‌نویسان از حدود یک قرن پس از وفات طبری در برخي از آنها تشکیک کرده‌اند. خود طبری نیز درباره بسیاری از روایت‌های خود گفته است که درباره تشخيص ميزان اعتماد به سند آنها باید به خدا پناه برد.

مهم‌ترین اشکال طبری در این است که او بدون تحقیق درباره سندیت، همه روایات و نقل قول اشخاص را در کتاب خود درج کرده است و بسیاری از این ناقِلان حدیث نسبت به اهل بیت پیامبر بغض و کینه داشته‌اند. همچنین بسیاری از اشکالاتی که امروزه از سوی مخالفان نسبت به اسلام يا از وهابیت نسبت به مذهب شیعه وارد می‌شود، استناد به نقل‌هاي این کتاب دارد. 

از سوي ديگر طبری بیشتر رخدادها به‌ویژه اتفاقات صدر اسلام را با تفصیل نقل می‌کند اما از برخی وقایع مهم چون جریان حجةالوداع و واقعه غدیرخم به سادگی مي‌گذرد و تا حد بسیاری آن را مختصر می‌سازد.

راويان مورد نقل در تاريخ طبري نيز مورد انتقاد بوده‌اند. براي نمونه، «سیف بن عمر التميمي» یکی از راویانی است که طبری بسیار به او استناد کرده است در حالي كه بسیاری از روایات او از نظر سندیت مخدوش است. علامه محقق زنده‌یاد سید مرتضی عسكری در کتاب «150 صحابی ساختگی» به نقد سیف بن عمر پرداخته و روایات‌های او را با دلایل عقلی و نقلی رد کرده است.

برای دانلود مستقیم کتاب مهم «150 صحابی ساختگی» علامه سید مرتضی عسكری بر این لینک کلیک کنید. همچنین در این آدرس نیز معرفی مفید و کاملی از این کتاب وجود داد. علامه عسكری در برخی دیگر از کتاب‌های خود نیز به نقد تاریخ طبری پرداخته است. در این لینک امکان دانلود بسیاری از آثار این علامه محقق وجود دارد.

کتاب «تاریخ طبری» با ترجمه شادروان ابوالقاسم پاينده را می‌توانید از این آدرس به صورت آنلاين مطالعه كنيد. براي دانلود كامل متن نيز روي اين آدرس كليك كنيد.

«جامع البيان عن تاويل آي القرآن» مشهور به «تفسير طبري» نيز کتاب تفسیر قرآن محمد بن جرير طبری است. اين كتاب عمدتاً بر مبنای مرویات تفسیری از رسول اکرم و منقولات صحابه و تابعین، با ذکر سلسله سند کامل هر حدیث، تدوین شده است. طبری با وجود این که در ذکر اسناد   احادیث دقت می کند، غالباً به تحقيق در صحت سند و نقد آن اعتنایی ندارد. بر این اساس احادیث ضعیف از نظر سند و نيز اسرائیلیات در تفسیر او بسيار به چشم می‌خورد. 

وجود اسرائیلیات و روايت‌هاي نامعتبر فراوان در تفسیر قرآن طبری، انتقادهای بسیاری از علما را بر انگیخته است.  به عنوان مثال، طبری در تفسیر آیه 39 سوره آل‌عمران، آیه بشارت یحیی به حضرت زکریا، بیان می‌کند که زکریا وحی ملائکه را با ندای شیطانی اشتباه گرفت. شیخ محمد عبده عالم مشهور كه خود از اهل تسنن است، در تفسير «المنار» خود، در ذيل همين آيه، طبری را به این دلیل که هر حدیثی را هرچند با عقل ناسازگار باشد، نقل کرده به جنون حدیثی متهم کرده است. به باور عبده، همین یک مثال در جرح تفسیر طبری کافی است.

با تمام این اوصاف نمی‌توان از تالیفات طبری به‌سادگی گذشت. طبری از کتاب‌ها و منابعی استفاده کرده که بیشتر آنها به مرور زمان از بین رفته‌اند و امروزه وجود ندارد. بنابراین از کتاب‌های طبری می‌توان اطلاعاتي کامل نیز درباره این منابع دریافت و به احیای آنها اقدام کرد. همین مساله اهمیت پژوهش در زمينه آثار طبری را بیش از پیش عیان می‌کند.

زندگینامه طبری را علی اکبر شهابی با عنوان «احوال و آثار محمد بن جریر طبری» نوشته است. این کتاب برای نخستین بار در سال 1335 از سوی انتشارات دانشگاه تهران در دسترس مخاطبان قرار گرفته و در دو دهه اخیر از سوی انتشارات اساطیر بازنشر شده است. این کتاب را می‌توانید از اینجا دانلود کنید.