به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، صد و سی هشتمین شب از شب‌های مجله بخارا به ادوارد یاکوب پولاک، سیاح و جهانگرد اتریشی اختصاص داشت که یکشنبه (12 آبانماه) با همکاری موسسه فرهنگی هنری ملت، دایره‌العمارف بزرگ اسلامی، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار، گنجینه پژوهشی ایرج افشار و انجمن فرهنگی اتریش برگزار شد. افسانه گِشتر، جامعه‌شناس و مولف کتاب «نامه‌ها و گزارش‌های پولاک؛ نامه‌هایی از ایران»، سعید فیروزآبادی، مترجم کتاب «اندیشه‌های زرین شیلر»، فرید قاسملو، عضو گروه طب اسلامی و طب سنتی فرهنگستان علوم پزشکی ایران، رضا عطاریان، پژوهشگر گروه واژه‌گزینی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گابریله یوئن و علی دهباشی، سردبیر مجله بخارا سخنرانان این مراسم بودند. 

گابریله یوئن، معاون سفیر اتریش در ایران گفت: پولاک در مقام پزشک مخصوص ناصرالدین شاه قاجار از اعتبار و نفوذ بسیاری برخوردار بود. فعالیت‌ها و نقش میانجی‌گرانه او جدا از علوم، در حکومت، روابط سیاسی و اقتصاد نیز تاثیر ماندگاری بر روابط امپراتوری هابسبورگ با ایران داشت. کتاب او «ایران، سرزمین و مردم آن» اثری بسیار ارزشمند برای همه کسانی است که به تاریخ مفصل و پرافتخار ایران و فرهنگ آن می‌پردازند. 

وی در ادامه، با اشاره به نقش افسانه گشتر در تالیف کتاب پولاک گفت: دکتر گشتر، باعث شد که ما با موضوع انتقال علوم دکتر پولاک آشنا شویم. او تجسم روابط بین ایران و اتریش است و همچنین در پژوهش‌هایش پلی بین دو کشور و تلاش برای گسترش همکاری‌های آموزشی است. 

یوئن افزود: کتاب دکتر گشتر را تورج آرامش به فارسی ترجمه کرده‌است. آرامش سال‌هاست که به جوانان ایرانی در انجمن فرهنگی اتریش، زبان آلمانی و ویژگی‌های کشور اتریش را آموزش می‌دهد و در مقام معلم زبان بسیار به ما در انتقال فرهنگ و ادبیات کمک می‌کند. 

معاون سفیر اتریش سپس به کتاب «ایران، سرزمین و مردم آن» پرداخت و اظهار کرد: یاکوب ادوارد پولاک زمینه‌های بالقوه این کشور و مردمش را می‌شناخت. او در گزارش خود که در مقدمه‌اش ایرانیان را جالب توجه‌ترین اقوام در جهان می‌داند، به این نتیجه می‌رسد که این ملت، ملتی است که افتخاراتش بیشتر زاده اعمال و اقداماتی است که در گذشته‌های دور انجام گرفته است و هنوز گرفتار عوارض کهولت نشده، بلکه کاملا لیاقت آن را دارد که در تاریخ فرهنگ و تاریخ جهان سهم به‌سزایی را برعهده بگیرد. 

علی دهباشی، سردبیر مجله بخارا گفت: آشنایی ما با پولاک مرهون همت استاد کیکاووس جهانداری است. وی کتاب «سفرنامه پولاک» یا «کتاب ایران و ایرانیان» را از زبان آلمانی به فارسی ترجمه کرد و در سال 1361 در سلسله انتشارات خوارزمی به مدیریت زنده‌یاد علیرضا حیدری با عنوان «سفرنامه پولاک» منتشر شد که تاکنون چندین مرتبه تجدید چاپ شده و هم اکنون جزو کتاب‎های کمیاب است، انتظار داریم که انتشارات خوارزمی این کتاب بسیار پرطرفدار و خوشخوان را دوباره تجدید چاپ کند. 

وی با اشاره به آثار جهانداری گفت: استاد جهانداری در چند زمینه آثار بسیار مهمی از نویسندگان درجه یک آلمانی‌زبان به فارسی‌زبانان معرفی کرده‌ است. در حوزه ادبیات رمان «گرگ بیابان»، یعنی مشکل‎ترین کار هرمان هسه را استاد جهانداری به زبان فارسی ترجمه کرد. همچنین از هاینریش بُل و بسیاری از نویسندگان مهم آلمانی‎زبان در حوزه ایرانشناسی بیش از هشت کتاب مهمی که توسط ایرانشناسان برجسته آلمانی و یا آلمانی زبان نوشته شده بود توسط وی به فارسی برگردانده شد که از منابع مهم تحقیقات در حوزه ساسانیان و صفویه است.

دکتر گشتر(جلیل‎زاده) سخنران بعدی این مراسم بود، وی گفت: پولاک را کارشناسان تاريخ ايران، بيش از هر چيز ديگر از طريق اثر معروف‌اش به نام «ايران، سرزمين و مردم آن» و توصيف‌هایی مردم‌نگارانه مي‌شناسند. اين کتاب از سوی کيکاووس جهانداری به فارسی ترجمه شده و با عنوان «سفرنامه پولاک: ايران و ايرانيان» منتشر شد. مورخان آنگلوساکسون بيشتر به اين ترجمه و کمتر به نسخه اصل آلماني زبان‌آن تکيه کرده‌اند. به‌اين ترتيب، شهرت نسبی پولاک در ادبيات موضوعی انگليسی‌زبان معاصر را مرهون اين ترجمه می‌دانیم. چند سال پيش ايرج هاشمي‌زاده خطابه‌های چاپی از پولاک درباره معلمان اتريشی در ايران را ترجمه کرد كه در نشريه بخارا نیز  چاپ شد.

دکتر سعید فیروزآبادی سخنران بعدی این نشست بود که با موضوع ادوارد یاکوب پولاک و هنر و فرهنگ ایران  به سخنرانی پرداخت و اظهار کرد: در بین سفرنامه‌های موجود به زبان آلمانی بی‌تردید مهمترین سفرنامه دوره قاجار اثر ادوارد یاکوب پولاک با عنوان «ایران: سرزمین و ساکنان آن» توصیفی مردم‌شناختی است. از مجموع 24 سفرنامه و اثر مستقل که به زبان آلمانی درباره ایران منتشر شده است، هیچ یک از دیدگاه دقیق و موشکافانه به عظمت کار پولاک نمی‌رسد. 

وی به سفرنامه پولاک اشاره کرد و گفت: پولاک در ابتدای سفرنامه‌اش و در بخشی به نام خانه‌ها، شهرها، باغ‌ها، ییلاق‌ها و اردوها شرحی کامل از وضع معماری کهن و جدید ایران ارایه می‌دهد. او درباره معماران ایرانی می‌نویسد: «با این همه کارگران ساختمانی اگر رأیشان باشد پیشه‌ورانی ممتاز هستند. مدارس و کاروانسراهای متعددی که با دقت بسیار بنا شده‌اند گواهی بر استادی و مهارت آن‌هاست، از نظر شکوه، سبک و تنوع صور طاق‌های قوس‌دار ضربی آن‌ها حتی بر طاق‌های اروپایی برتری دارد. کافی است که به سقف تخم‎مرغی شکل مسجد سلطانیه، قبه وسطی بازار چهارسو در کاشان یا به طاق‌های قوس‌دار مساجد اصفهان و بخصوص مسجد جمعه نظری بیندازیم.» 

فرید قاسملو نیز در این نشست گفت: ويلم فلور در گزارش بسيار جالبی که تحت عنوان سلامت مردم ايران در عصر قاجار تهيه کرده است به درستی به اين موضوع پرداخته که فضای عمومی و سطح دانش پزشکی هر جامعه را بايد ورای آثار پزشکی تاليف شده در آن عصر ديد. روايت ديگری از اين نوشته فلور می‌تواند ناظر به اين واقعيت باشد که سطح دانش پزشکی هر عصری در يک جامعه خاص و از آن ميان جامعه ايران نه در لابه‌لاي سطور آثار پزشکي آن عصر بلکه در جاهايی ديگر از جمله گزارش‌های اقتصادی و اجتماعی به دست می‌آيد. 

این عضو گروه تاريخ علم بنياد دایره المعارف‌اسلامی در پایان گفت: در هر صورت، پولاک نمونه خوبي از ماجراي چگونگي ورود علوم نوين به ايران است و از اين منظر به معناي کاوش درباره چگونگي ورود بخشي از دانش پزشکي نوين به ايران و ماجراي کنش و واکنش اجتماعي بعد از آن است. بايد اميدوار بود اين پژوهش‌ها در نهايت، روزي نه به نزديکی فرداها ما را با سرشت تئوري اجتماعي کشورمان آشنا کرده و زمينه را برای تدوین تئوري اجتماعي ايران آماده کند. نمونه معرفي دستنويس ناشناس کتابخانه مجلس درباره پولاک دست کم از اين منظر نيز قابل توجه است که به ما نشان می‌دهد هنوز گزارشي جامع از آثار پولاک به زبان فارسي وجود ندارد. بايد اميدوار بود اين گزارش کتابشناسي درباره پولاک نيز هرچه زودتر آماده شود. 

در پایان این مراسم جام نقره‌کار صنعتگران اصفهان از سوی موسسه فرهنگی هنری ملت به کیکاووس جهانداری اهدا شد.