یکشنبه ۳۰ آبان ۱۳۸۹ - ۱۳:۳۹
نگاهی به نسخه سن ژوزف؛ معرفی شده توسط خالقی مطلق

‌ دكتر جلال خالقي‌‌مطلق براي بررسي و ارزيابي شاهنامه سن ژوزف (نامه بهارستان سال دهم، دفتر ۱۵) در دهمين آيين بزرگداشت حاميان نسخ خطي شايسته تقدير شد. شاهنامه «سن ژوزف»، دست‌نويسي كهن از شاهنامه است.\

به گزارش خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، دهمين آيين بزرگداشت حاميان نسخ خطي با حضور مسوولان و كارشناسان فرهنگي كشورمان در مركز همايش‌هاي كتابخانه ملي برگزار و از برگزيدگان و استادان در رشته‌هاي مرتبط با نسخ خطي چون فهرست‌نگاري، تصحيح متون، پايان‌نامه، مقاله، کتاب، احياء سند، کتابداري نسخ خطي، اهداي نسخ خطي به کتابخانه‌ها و ... با اهداي جوايز قدرداني شد. 

در بخش رسايل و مقالات دكتر جلال خالقي‌‌مطلق براي بررسي و ارزيابي شاهنامه سن ژوزف (نامه بهارستان سال دهم، دفتر ۱۵) شايسته تقدير شد. 

درباره شاهنامه سن ژوزف 
در كتابخانه «مكتبه الشرقيه» دانشگاه سن ژوزف در بيروت، نسخه‌اي از شاهنامه فردوسي نگهداري مي‌شود كه تاريخ كتابت ندارد؛ ولي با توجه به ويژگي‌هاي آن به‌نظر مي‌رسد كه متعلق به اواخر سده هفتم و اوايل سده هشتم هجري باشد. كامل بودن نسخه، شماره ابيات، كم بودن و كوتاه بودن عنوان‌ها، در مقايسه با ديگر نسخه‌هاي شاهنامه، ضبط دقيق و صحيح حروف و كلمات، به ويژه دقت كاتب در نقطه‌گذاري حروف همچنين كيفيت كاغذ خوب و واضح، اهميت اين دست‌نويس را نشان مي‌دهد. 

يابنده دستنويس سن ژوزف، دكتر مصطفي موسوي، استاد زبان و ادبيات فارسي دانشگاه تهران است. او كه در سال ۱۳۸۳ براي آموزش زبان فارسي در دانشگاه دولتي لبنان، سفر دوساله‌اي به آن كشور كرده بود، ضمن انجام وظايف دانشگاهي خود، در بخش نسخ خطي كتابخانه سن ژوزف سرگرم فهرست‌برداري از نسخه‌هاي فارسي كتابخانه مي‌شود. در آن زمان بيش از ۱۵۰ سال از بنياد كتابخانه سن ژوزف مي‌گذشت و در آن‌جا نزديك به ۳ هزار نسخه نگهداري مي‌شد. 

دكتر موسوي درباره دست‌يابي به نسخه خطي شاهنامه كتابخانه سن ژوزف مي‌گويد: «يك روز كه كارهايم به پايان رسيده بود و هيچ كتاب ديگري نمانده بود كه فهرست كنم، نسخه بزرگ و پُر برگي را جلوي من گذاشتند كه كاغذ پيچ شده بود و جلد نداشت. باز كردم، ديدم شاهنامه است. دستپاچه شدم و به‌نظرم نسخه بسيار با ارزشي آمد و با نسخه‌هاي ديگر تفاوت دارد. مشخصات آن را هم به فهرست افزودم؛ اما اجازه عكسبرداري از نسخه را به من ندادند.» 

سرانجام او پس از بازگشت به ايران موفق مي‌شود كه با پيگيري و پافشاري بسيار، از طريق يكي از دانشجويان ايراني دانشگاه سن ژوزف، عكس ۵ صفحه نخست، مياني و آخر دست‌نويس ياد شده را تهيه كند. دكتر جلال خالقي‌مطلق، مصحح برجسته شاهنامه، درباره چگونگي آگاه شدن او از وجود دست‌نويسي كه دكتر موسوي يافته بود، مي‌نويسد: «در روز چهارشنبه ۱۲ ارديبهشت ماه ۱۳۸۶، به اتفاق دكتر محمود اميدسالار و نادر مطلبي كاشاني در خانه استاد ايرج افشار حضور داشتيم. ساعتي بعد دكتر مصطفي موسوي نيز به ما پيوست. ايشان عكسي از ۲۲ صفحه از يك دست‌نويس شاهنامه متعلق به كتابخانه سن ژوزف در بيروت را با خود آوردند. اين دست‌نويس به گفته موسوي كه اصل دست‌نويس را از نزديك ديده بودند، بي تاريخ است و يا چنانكه وي مي‌گفت انجامه پايان دست‌نويس را بُريده‌اند. متن عكس ۲۲ صفحه كه ايشان با خود آورده بودند، در نگاه نخستين به تشخيص آقايان نامبرده و البته خود موسوي و نيز اين ناچيز دست‌نويس معتبري آمد.» 

دكتر خالقي‌مطلق بر اساس همان ۲۲ صفحه عكسبرداري شده از شاهنامه سن ژوزف مقاله مفصلي در «نامه بهارستان»، مجله بين‌المللي مطالعات و تحقيقات نسخه‌هاي خطي (سال هشتم و نهم/ دفترهاي ۱۳ و ۱۴)، با عنوان «دست‌نويس نويافته از شاهنامه فردوسي» نوشت و به ارزيابي آن پرداخت. در همان شماره نيز مقاله ديگري از يابنده دست‌نويس، دكتر مصطفي موسوي با عنوان «نسخه‌اي كهن از شاهنامه فردوسي» منتشر شد. 

جست‌وجو و تلاش براي دست‌يابي به عكس همه صفحات شاهنامه سن ژوزف ادامه يافت تا آن كه با پي‌گيري و كوشش بي وقفه دكتر مصطفي موسوي و كمك دكتر محمود اميدسالار، عكس تمام صفحات آن فراهم مي‌شود. عكس‌ها در اختيار دكتر جلال خالقي‌مطلق قرار مي‌گيرد و وي با بررسي دقيق و باريك‌بينانه آن، مقاله مفصلي در ارزيابي شاهنامه سن ژوزف مي‌نويسد و در شماره ۱۴ «نامه بهارستان» منتشر مي‌كند. دكتر خالقي اعتقاد دارد كه تاريخ دست‌نويس ياد شده نبايد قديمي‌تر از سده هفتم باشد. 

اكنون به كوشش استاد ايرج افشار، دكتر محمود اميدسالار و نادر مطلبي كاشاني، نسخه برگردان شاهنامه كتابخانه شرقي، وابسته به دانشگاه سن ژوزف بيروت، با شمارگان ۵۰۰ نسخه منتشر شده است. در آغاز اين نسخه برگردان دو مقاله مفصل از استاد ايرج افشار و دكتر جلال خالقي‌مطلق آمده است. 

بي گمان پيدا شدن دست‌نويسي كهن از شاهنامه، دوستداران و پژوهندگان حماسه ملي ايران را اميدوار خواهد كرد تا به آرزوي دستيابي به ويرايش نهايي شاهنامه نزديك شوند. اگر اين نكته در نظر گرفته شود كه كهن‌ترين دست‌نويس شاهنامه موجود در جهان (شاهنامه كتابخانه ملي فلورانس) در سال ۶۱۴ قمري (سده هفتم) و نسخه پس از آن، دست‌نويس كتابخانه بريتانيا در لندن، در سال ۶۷۵ قمري كتابت شده‌اند و نسخه‌هاي خطي پس از آن همگي متعلق به سده هشتم قمري‌اند، آنگاه بيشتر به ارزش و اهميت دست‌نويس شاهنامه سن ژوزف پي خواهيم بُرد. 

دكتر مصطفي موسوي درباره شاهنامه ياد شده مي‌گويد: «به نظر مي‌رسد كه اين نسخه سفارشي باشد. نه اين كه درباري باشد و زرق و برق نسخه‌هاي گرانبها را داشته باشد؛ اما احتمالا بايد براي يك اديب و دانشوري نوشته شده باشد. چون كه بسيار خوانا و روشن نوشته شده است. با اين كه نسخه كهني است، صفحه‌هايش را جلو هر كس كه بگذاريد كه بتواند خط فارسي را بخواند، به سادگي از پس خواندن اين نسخه هم برمي‌آيد.» بر اساس نظر دكتر مصطفي موسوي، ضبط بخش تاريخي نسخه شاهنامه سن ژوزف، كه ظاهرا دست نخورده‌تر باقي مانده است، اهميت زيادي در تصحيح شاهنامه دارد.

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.

برگزیده

پربازدیدترین

تازه‌ها