به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در خراسان رضوی، چهل و سومین جلسه از سلسله جلسات نقد کتابِ جمعه‌های پردیس‌ کتاب‌ مشهد، شب گذشته (جمعه 8 اسفند) با بررسی کتاب «تاریخ سیاست خارجی ایران» نوشته روح‌الله رمضانی با ترجمه زینب پزشکیان و روح‌الله اسلامی به‌صورت برخط برگزار و همزمان از صفحه اینستاگرامی پردیس کتاب مشهد پخش شد.

زینب پزشکیان یکی از مترجمان کتاب «تاریخ سیاست خارجی ایران» در ابتدای این نشست با بیان نکاتی درباره این اثر گفت: کتاب یادشده اخیرا توسط نشر نی به چاپ رسیده است. این کتاب شامل دوازده فصل به همراه یک نتیجه‌گیری است که از صفویه تا پایان پهلوی اول یعنی حدود ۴۴۱ سال را شامل می‌شود و نویسنده کتاب، روح‌الله رمضانی، در حوزه سیاست خارجی قائل به مکتب رئالیسم یا واقع‌گرایی است و این واقع‌گرایی سیاسی، هسته اولیه تمامی داوری‌های این کتاب است.
 
وی افزود: از خصوصیات دیگر این کتاب این است که نویسنده در این کتاب منابع بی‌شمار فارسی و غیرفارسی را بررسی کرده و هر کجا این منابع با یکدیگر دچار تضاد بوده‌اند، این تضاد را در پانوشت‌ها توضیح داده است؛ زیرا منابع فارسی از لحاظ تاریخ دقیق نیستند، چراکه با تفسیر مولفان و شارحان ترکیب شده‌اند.
 
این کارشناس ارشد علوم سیاسی گفت: روح‌الله رمضانی در این کتاب نشان می‌دهد که چطور بررسی تاریخ سیاست خارجی ایران می‌تواند نمونه کوچک خوبی برای انجام تحقیقات نظام‌مند باشد.

کتاب «تاریخ سیاست خارجی ایران»؛ گزارشی اجتماعی از مشکلات ایران
زینب پزشکیان با بیان اینکه این کتاب گزارشی اجتماعی از مشکلات ایران است، تصریح کرد: کتاب «تاریخ سیاست خارجی ایران» همچنین منبعی خوب و غنی از ذهنیت ایرانیان در این بازه زمانی است، نویسنده این کتاب را در فضای جنگِ سرد می‌نویسد و سعی دارد با کلیشه‌های عمومی سیاست‌خارجه‌ای که بین ادبیات سایر ملل متداول است، مقابله کند؛ کلیشه‌هایی نظیرِ اینکه دولت‌های بزرگ فریبکارانی منفعت‌طلب هستند و یا اینکه دولت‌های کوچک، آلت دست دولت‌های بزرگ هستند.

پزشکیان با اشاره به اینکه نویسنده تاریخ سیاست‌خارجه را از صفویه آغاز می‌کند، بیان کرد: نکته‌ی مهم دیگری که انگار محرک و مشوق روح الله رمضانی بوده، این است که او معتقد است نویسندگانِ ایرانی همیشه جامعه و سیاست را در فضای کلیشه‌ای غالب بررسی کرده‌اند و همواره مشکلات را به دخالت‌ِ قدرت‌های خارجی به‌ویژه روسیه و انگلیس ربط داده‌اند.
 

 

مترجم کتاب «تاریخ سیاست خارجی ایران» گفت: نویسنده سعی می‌کند تاریخ سیاست خارجی ایران در این دوره را در بستری تحلیلی و نظری و به‌صورت جدی دنبال کند؛ به همین منظور مدلی به نام «تعادل سه جانبه پویا» را دنبال می‌کند. این مدل سه عنصر دارد که تمام اتفاق‌های این کتاب بر اساس این سه مدل است، یکی از عناصر اصلی این مدل، در نظر گرفتنِ تمام شرایط اقتصادی، سیاسی و داخلی کشور در این دوره به خصوص ربط و نسبت آن با سیاست خارجه در همان عصر است. به یک معنا او تصمیمات سیاست‌خارجه را جامعه‌شناسی می‌کند، همچنین نویسنده ضلع دیگری را هم در نظر گرفته و آن بررسی وضعیت جهانی یا محیط خارجی در تحلیل‌ها و ارتباط آن با تصمیمات سیاست‌گذاران ایرانی است.
 
سیاست خارجه ایران دچار یک ناواقع‌گرایی جدی است
وی ادامه داد: نویسنده در این کتاب معتقد است در تمام این 441 سال، سیاست خارجه ایران دچار یک ناواقع‌گرایی جدی است به این معنا که سیاست‌گذاران ایرانی در اتخاذِ تصمیم‌هایشان همواره اهدافی را انتخاب کرده‌اند که فراتر از استطاعت کشور برای برآورده کردنِ آن اهداف است و این انتخابِ اهدافِ فراتر از توانایی‌های کشور، همواره برای ما شکست و سرخوردگی در جامعه ایران را به همراه داشته است.
 
پزشکیان گفت: در تمام این 12 فصل نویسنده سیاست خارجه ایران را به سه بخش سیاست‌ خارجه سنتی، پیشاگذار و انتقالی تقسیم کرده و معتقد است ناواقع‌گرایی به‌معنای انتخاب اهدافی فراتر از توانایی و ظرفیت کشور، در هر سه‌ی این دوره‌ها وجود دارد اما در خط سیری که کتاب دنبال می‌کند، مشخص می‌شود که به مرور زمان میزانِ این ناواقع‌گرایی کاهش می‌یابد و با خط سیری ملایم، کشور به سمتِ واقع‌گرایی در سیاست‌ خارجه حرکت می‌کند اما نویسنده با دلیل و سند در تمام فصولِ این کتاب نشان می‌دهد که همواره دستیابی به استقلالِ کامل برای سیاستمدارانِ ایران، هدفی غیرقابل دسترسی و فراتر از امکانات و ظرفیت‌های کشور است.
 

 

در ادامه این نشست، روح‌الله اسلامی دیگر مترجم کتاب «تاریخ سیاست خارجی ایران» اظهار کرد: مرحوم روح‌الله رمضانی جزو اولین متفکران و پژوهشگران علمی کشور ماست که به طور تخصصی روی سیاست خارجه ایران کار کرده است. ما مورخان ملی زیادی داریم اما آقای رمضانی کمی متفاوت است به این جهت که مطالعاتش را به سه قسمتِ تقسیم کرده است؛ در جلد اول این کتاب او از صفویه تا رضا شاه را بررسی می‌کند، در جلد دوم به سیاست خارجه ایران در دوران محمدرضا شاه پهلوی می‌پردازد و جلد سوم کتابش به جمهوری اسلامی اختصاص دارد.

قهر نخبگان سیاسی ضربه به کشور است
عضو هیات‌ علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: روح‌الله رمضانی دغدغه ملی دارد، چراکه ایران را دوست دارد و می‌خواهد ایران پابرجا بماند و لطمه‌ای به آن وارد نشود. با خواندن این کتاب متوجه می‌شویم که سیاست چقدر اهمیت دارد. ممکن است ما با سیاست قهر کنیم و نسبت به آن بی‌توجه باشیم اما روح‌الله رمضانی نشان می‌دهد که قهر نخبگانِ سیاسی در دوره شاه‌ عباس، شاه‌ اسماعیل، نادر شاه و.. چه ضربه بدی به کشور زده است. با خواندنِ این کتاب می‌فهمیم حضورِ نخبگانِ سیاسی چقدر در سرنوشت این کشور و حفظ تمامیت ارضی و موجودیت آن موثر بوده است.
 
وی ادامه داد: کمتر کتابی را دیده‌ام که بتواند پیچیدگی‌های سیاست خارجه را به نمایش بگذارد. «تاریخ سیاست خارجی ایران» یک عقل راهبردی و استراتژیک دارد و تاریخ را به مثابه یک ایده که می‌تواند برای امروز هم کاربرد داشته باشد، به ما نمایش می‌دهد.
 
اسلامی با بیان اینکه روح‌الله رمضانی سال‌ها قبل در آمریکا و در حضور آقای خاتمی یک سخنرانی داشت، افزود: رمضانی در آن سال و در آن سخنرانی گفت نباید آمریکا و مردم آمریکا را بی‌دین بخوانیم، چراکه نظام‌های سیاسی آمریکا برآمده از نوع خاصی از دینداری است و قرائت شما از دین و مدرنیته اشتباه است.
 
با پیروزی انقلاب اسلامی، ایرانی‌ها به سمتِ واقع‌گرایی حرکت کردند
وی با تاکید بر اینکه روح‌الله رمضانی تا آخرین لحظات عمر کوشید که محیط بین‌الملل کمتر آسیبی به ایران بزند، ادامه داد: رمضانی برای کاهش تحریم‌ها علیه ایران هم اقدامات موثری انجام داد و لابی‌‌های بسیار وسیعی انجام داد تا بگوید ایرانی‌ها با وقوع انقلاب اسلامی به سمتِ تروریسم حرکت نکرده‌اند، بلکه به سمتِ واقع‌گرایی حرکت کرده‌اند و رویکردشان اعتدالی است.
 

 

عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد با اشاره به اینکه روح‌الله رمضانی در ابتدای کتاب سوالی می‌پرسد تحت این عنوان که «آیا کشورهای در حال توسعه می‌توانند سیاست خارجه داشته باشند؟»، افزود: سیاست به معنی خط‌‌ مشی، تدبیر و اقدامات قابل پیش‌بینی است، با این تعریف علوم سیاسی و روابط بین‌الملل از آنِ کشورهای قدرتمند است؛ کشورهایی که وضع اقتصادی و توانِ نظامی خوبی دارند، بنابراین سیاست خارجه تنها متعلق به انگلستان، آمریکا، آلمان و فرانسه است.

اسلامی ادامه داد: روح‌الله رمضانی آن زمان در دانشگاه ویرجینیا تدریس می‌‌کرده اما در آن دانشگاه هم، همه از سیاست خارجه چین و شوروی و... حرف می‌زنند بنابراین این پرسش که «آیا کشورهای در حال توسعه می‌توانند سیاست خارجه داشته باشند؟» در ذهن‌اش شکل می‌گیرد و از خودش می‌پرسد که آیا ما هم می‌توانیم برای ایران سیاست‌ خارجه متصور شویم؟ بنابراین او خودش به دنبال جواب این پرسش می‌رود و با مطالعه علوم اجتماعی در نهایت چهارچوبی می‌سازد و در آن چهارچوب می‌گوید که ایران سیاست خارجه دارد و در 12 فصل این کتاب اشاره می‌کند که سیاست خارجه ایران طی این 441 سال چه بوده، کجا عملکردِ درستی داشته و کجا غلط رفتار کرده است.

کتاب «تاریخ سیاست خارجی ایران» کشف وقایع تاریخی نیست
وی با بیانِ اینکه این کتاب در جریان اصلی علوم سیاسی قرار دارد، گفت: کتاب‌های تاریخی ما به علمی بودنِ علوم سیاسی بی‌توجه هستند، اما رمضانی در این شاهکار، یک روش به‌خصوص دارد؛ نگرشی که در روابط بین الملل جریان اصلی آن رشته محسوب می‌شود. ما به آن «واقع گرایی» می‌گوییم، نویسنده معتقد است هر کشوری که در مسائل سیاسی با واقع گرایی عمل کند، درست رفتار کرده است؛ غیر از آن، کشور دچار آسیب می‌شود.‌‌
  

 

روح‌الله اسلامی بیان کرد: همچنین چهارچوبِ نویسنده برخورداری از اصولی تئوریک است. یعنی همان «مدل سه‌جانبه پویا» که خانم پزشکیان در مورد آن حرف زدند که شامل بررسی وضعیت داخلی، وضعیت خارجی، رابطه این دو و تاثیر آن بر روابط بین‌الملل است. مورد دیگری که این کتاب را متمایز از دیگر آثار تاریخی کرده، این است که روح‌الله رمضانی برای هر حرفی سند محکمی دارد و تا جایی که در دسترس‌اش است، مطالب را به اسناد وزارت امور خارجه ارجاع می‌دهد.
 
وی در پایان افزود: نکته مهم دیگر این کتاب دید پیچیده و چند وجهی نویسنده به سیاست خارجه و نگاهِ راهبردی اوست، ما کتاب‌های تاریخی زیادی داریم که کشکول‌وار نوشته شده‌اند، ولی علمی نیستند، هرچند ارزشمند هستند و بخشی از واقعیت را در بر دارند اما تاریخ را پراکنده گفته‌اند و لذا ما متوجه مفهوم نهایی آن نمی‌شویم و نمی‌توانیم آن را قضاوت کنیم. اما این کتاب کشف وقایع تاریخی نیست، انگار دارد به آینده‌گان می‌گوید که اشتباهات گذشته را تکرار نکنند.