به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در بوشهر، نشست نقد و بررسی کتاب «سال آزارو» (گزارشی درباره‌ی آنفولانزای اسپانیایی در اواخر جنگ جهانی اول؛ 1917 میلادی) نوشته سیدقاسم یاحسینی، روزنامه‌نگار، نویسنده و مورخ اجتماعی با حضور پرفسور ایرج نبی‌پور، نویسنده و محقق بوشهری؛ دکتر کتایون وحدت، نویسنده و پژوهشگر حوزه پزشکی؛ نرگس صداقت رئیس مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان بوشهر؛ حیدر راهب مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر؛ وحید حیدری معاون فرهنگی اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان و جمعی از نویسندگان و مولفان بوشهری شامگاه دوشنبه، (23آبان‌ماه) به‌مناسبت هفته کتاب و به همت مرکز اسناد و کتابخانه ملی استان بوشهر با همکاری اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی و اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر برگزار شد.

سیدقاسم یاحسینی، نویسنده کتاب «سال آزارو» در بخش نخست این نشست گفت: در کارم همیشه با یک خلأ عمیق روبه‌رو بوده‌ام، آن هم نبود منابع و مستندات کافی در حوزه تاریخ پزشکی استان بوشهر است.

وی با بیان اینکه متاسفانه ما در دو حوزه تاریخ پزشکی و پزشکی نظامی کاری اساسا انجام نداده‌ایم، افزود: بوشهر از نقاطی است که معمولا در دوره‌های تاریخی محلی برای جنگ بوده است، به‌تنهایی در دوره قاجار شاهد چهار یا پنج دوره جنگ بوده که ما مستندات زیادی از پزشکی نظامی این منطقه نداریم، این در حالی است که این استان طبیبی برای هر دو طرف جنگ بوده است!
 

سیدقاسم یاحسینی تاکید کرد: از این‌رو، یکی از دغدغه‌های اخیر من در حوزه تاریخ اجتماعی غیر از پرداختن به مطالعات زنان، غور در تاریخ پزشکی استان بوشهر بوده است؛ شامل توجه به وضعیت چشم‌پزشکی، جراحی، زایمان،پاندمی‌ها و پزشکی استان در دوره‌های متاخر می‌شود. طبق بررسی‌هایی که انجام دادم، متوجه شدم که بوشهر از در دوره صفویه تاکنون پاندمی‌های زیادی را پشت سر گذاشته که دست‌کم هفت موج وبا را که از هندوستان وارد کشور می‌شده، تجربه کرده است، اما ما از همه این مصائب مستندات و اطلاعات مختصر و مبهمی در اختیار دارم، از این‌رو، در تاریخ پزشکی و پزشکی نظامی در آغاز راه هستیم.

وی با اشاره به کتاب «سال آزارو» گفت: این کتاب با رویکرد بین‌رشته‌ای پدید آمده است که در نگارش آن از مشاوره‌های دکتر نبی‌پور و دکتر وحدت در کنار منابع کتابخانه‌ای و بررسی‌های میدانی و شفاهی زیاد کمک گرفتم. از دید من، نبی‌پور «بوعلی‌سینای» بوشهر است؛ چون خدمات و پژوهش‌های ارزنده‌ای در حوزه طب و باستان‌شناسی بوشهر انجام داده که موجب بهبود وضعیت بهداشت و درمان این منطقه شده است.

یاحسینی ادامه داد: در این اثر برای نخستین‌بار با استفاده از علم زبان‌شناسی دو واژه بومی را در ترمولوژی حوزه پزشکی وارد کردم؛ یکی واژه «آزار» بود که در سال 1918 که آنفولانزای اسپانیایی در بوشهر همه‌گیر شد، مردم به آن «آزار» می‌گفتند. این واژه از دوران صفویه در این منطقه رواج داشته و دیگری هم واژه «موچ» بود که دست‌کم از 200 سال پیش در این منطقه استعمال می‌شده و معادل با «اپیدمی» است. البته به کمک چند زبان‌شناس تلاش کردم که ریشه آن را پیدا کنیم ولی تا الان به نتیجه‌ای نرسیده‌ایم.

این مورخ اجتماعی یادآور شد: نوشتن این کتاب، سخت بود و در حین نگارش با روبه‌رو شدن با دو اتفاق در آن گریستم. متاسفانه با شیوع آنفولانزای اسپانیایی در اواخر جنگ جهانی اوب در دنیا، ایران و بوشهر میلیون‌ها انسان قربانی شدند؛ مردمی که ناخواسته بیمار شدند، درد کشیدند و مردند.

سیدقاسم یاحسینی مورخ پرکار جغرافیای نوشتاری جنوب
در بخش بعدی این نشست، پرفسور ایرج نبی‌پور با اشاره به جایگاه سیدقاسم یاحسینی در تاریخ‌نگاری اقلیم جنوب گفت: در جغرافیای نوشتاری معاصر جنوب، ما فردی به پرتلاشی و پرکاری استاد سیدقاسم یاحسینی نداریم. شمار آثار وی که اغلب میان‌رشته‌ای هستند، به تازگی به عدد 100 رسیده است و البته آثار دیگری هم دارد که هنوز چاپ نشده‌اند.

این نویسنده و پژوهشگر بوشهری سپس به کتاب «سال آزارو» اشاره و تصریح کرد: به‌جرات می‌گویم که تاکنون اثری مثل این کتاب در تاریخ پزشکی استان بوشهر منتشر نشده است، هرچند در این زمینه مقالات و پایان‌نامه‌هایی به رشته تحریر در آمده؛ اما هیچ‌کدام آن‌ها قابل مقایسه با این اثر نیستند و از دید من «سال آزارو» یک شاهکار در حوزه تاریخ پزشکی این منطقه است.

به گفته وی، این کتاب جامع، بدیع و جاه‌طلبانه است؛ البته از این حیث جاه‎طلبانه است که نویسنده در این فکر نبوده که به قله برسد بلکه به دنبال فتح قله بوده است. «سال آزارو» برخلاف دیگر کتب تاریخی، فقط به فکت‌های تاریخی و آمارهای پزشکی توجه نکرده، بلکه مورخ با استفاده از تخیل و طرح ذهنی خود، اثری روایت‌گونه را خلق کرده که این نشان می‌دهد یاحسینی با طرحی که در ذهنش داشته این موضوع دشوار و طاقت‌فرسا را پیش برده است. البته در آثار قدیمی‌تر این مورخ هم با ساختارهای ذهنی و قوی مواجه شده‌ایم که بر اساس سوال‌های پژوهشی این طرح‌های ذهنی او خلق شده‌اند. او با نوشتن این کتاب نخست به دنبال رسیدن به پاسخ سوالاتش و پر کردن حفره‌های آن است. او در بخش‌هایی برای رفع ابهامات به دنبال تاریخ شفاهی رفته و همچنین با کمک پزشکی قومی‌نگری ساختار ذهنی خود را در این کتاب به شکل منسجمی تکمیل کرده‌است.

نبی‌پور تاکید کرد: یاحسینی اطلاعات خود را به‌صورت قطره‌چکانی از فضای وهم‌آلود داده‌هایی که در اختیار داشت، در نهایت ظرافت استنباط کرده و جایی هم که اطلاعات بسیار ظریف و شکننده شده، از تخیل تاریخی خود وام گرفته و اثر شگرفی را پدید آورده است.

این عضو پیوسته فرهنگستان علوم پزشکی کشور ادامه داد: زمانی که آنفولانزای اسپانیایی در بوشهر فراگیر شد، جمعیت آن بین 20 تا 30 هزار نفر بود. آن زمان شهرها جمعیت زیادی نداشتند و عمده جمعیت در روستاهای استان پراکنده بودند؛ قریب 82 درصد جمعیت! طبق اسناد و آثار تاریخی، در این زمان حدود 15 هزار نفر از جمعیت استان مبتلا به این ویروس می‌شوند و 5 درصد هم جان خود را از دست می‌دهند. در کل کشور هم که جمعیت 9 میلیون نفر بوده، 2.4 میلیون نفر در اثر ابتلا به این ویروس جان خود را از دست می‌دهند. این آمار وحشتناک است.

نبی‌پور افزود: اما چرا آمار مرگ و میر در ایران اینقدر بالا بود؟! یکی از نقاط قوت کتاب «سال آزارو» این است که به واکاوی علل مرگ‌ومیر بالای استان در اثر این ویروس پرداخته است. طبق بررسی‌های یاحسینی، عوامل متعددی در این زمینه تاثیرگذار بوده که مهم‌ترین‌ آن‌ها، دو دوره قحطی پی در پی در استان بوده که موجب سوءتغذیه مردم این منطقه شده، دیگری نبود شبکه منسجم بهداشت و درمان در کشور بوده که موجب شده مردم به طب خرافه، طب نبی و طب عامیانه روی بیاورند؛ سوم، همزمانی شیوع این ویروس در دوران جنگ جهانی اول بوده و چهارم، هم شاید علت ژنتیکی داشته است.

وی یادآور شد: یاحسینی در کتاب «سال آزارو» روی پیامدهای کلان این ویروس بر اقتصاد سیاسی کار کرده اما در حوزه تاثیر آن بر اقتصاد دریانوردی و اقتصاد زیستی کار نکرده است. البته در این اثر از حوزه‌های جامعه‌شناختی پزشکی، انسان‌شناسی پزشکی و همچنین الهیات آنفولانزا غافل نشده و تصویر گویای را این حوزه‌ها ارائه کرده است.

«سال آزارو» یک رمان پزشکی است!
کتایون وحدت، دیگر سخنران این نشست با تحسین این کتاب گفت: از دید من این اثر یک رمان پزشکی است که تصاویر واقعی از سال‌های پر از رنج و درد اپیدمی آنفولانزای اسپانیایی در استان بوشهر ترسیم می‌کند. این کتاب آنقدر برای من ملموس بود که در جاهای مختلفی با آن اشک ریختم و دقیقا رنج‌های ناشی از همه‌گیری کرونا را در سه سال اخیر در ذهنم تداعی کرد.

این نویسنده و پژوهشگر ادامه داد: این اثر تنهایی آدم‌ها را در دوران اپیدمی‌ها به‎خوبی ترسیم کرده است؛ به‌ویژه زنان که یا در پستوی خانه‌ها درد کشیدند و جان دادند یا شاهد از دست دادن همه عزیزان خود بودند.

وحدت یادآور شد: این کتاب با نثری روان نوشته شده و مخاطب را درگیر خود می‌کند. امیدوارم آقای یاحسینی به‌زودی کتاب «سال آزارو 2» را با اشاره به دوران سختی که کرونا بر کشور و ما جامعه پزشکان تحمیل کرد، به رشته تحریر درآورد. هرچند در این دوران نه ما درگیر جنگ بودیم و نه قحطی؛ اما به‌دلیل ناشناخته بودن این ویروس جان‌های زیادی از دست رفت.
 

  یادآوری می‌شود، در پایان این نشست از تازه‌ترین اثر پرفسور ایرج نبی‌پور با موضوع بوشهر رونمایی شد، سپس از سیدقاسم یاحسینی، پرفسور ایرج نبی‌پور و دکتر کتایون وحدت به‌دلیل خدمات ارزنده‌ای که در حوزه تاریخ‌نگاری و پزشکی استان بوشهر انجام داده‌اند، از سوی نرگس صداقت، رئیس مرکز اسناد و کتابخانه‌ ملی استان بوشهر با اهدای لوح و هدایایی تجلیل به عمل آمد.