دكتر جعفر آقايانيچاوشي، استاد تاريخ علم و فلسفه رياضيات دانشگاه صنعتي شريف، در گفتوگو با خبرگزاري كتاب ايران(ايبنا)، با اشاره به اين كه مجموعه مقالات اين همايش قرار است از سوي موسسه آيينه ميراث در قالب كتاب منتشر شود، اظهار كرد: متاسفانه وقتي سخن از بزرگان ايراني به ميان ميآيد، دانشجويان يا حتي استادان با دانشمندان گذشته آشنايي كافي ندارند و اغلب آشنايي آنها به ابوعلي سينا و افسانههايي كه درباره او نقل شده است، محدود ميشود، در حالي كه كشورهاي ديگر حركتهايي علمي را در شناسايي آفكار و آراي اين انديشمندان آغاز كردهاند.
وي ايجاد و تعميق روحيه تحقيق، پژوهش و خودباوري در ميان محصلان و مدرسان جامعه را از جمله اهداف برپايي اين همايش برشمرد و براي پرهيز از اين كه اين همايش عمري يك روزه و در حد انتشار و ارايه مقالات نداشته باشد، گفت: با توجه به اين كه پذيرش و بررسي مقالات اين همايش را بر عهده دارم، مطمئنم كه سختگيريهاي فراواني در اين باره اعمال خواهد شد و ميكوشيم تنها مقالات علمي كه توليد انديشهاند و حرفهاي ارزشمند و عميقي براي گفتن دارند و تنها بر گفتهها قبلي تاكيد نميورزند را دريافت و در اين همايش ارايه كنيم.
دكتر آقايانيچاوشي با اشاره به اين كه متاسفانه روحيه پژوهش واقعي در ميان محققان، دانشجويان و استادان ايراني كمرنگ شده است، يادآوري كرد: يكي از مشكلاتي كه مقالات، آثار و انديشههاي مكتوب ما از آن رنج ميبرند، محدود شدن به منابع داخلي، دستاوردهاي كهن[عدم توجه به آخرين پيشرفتهاي علمي] و فرا نرفتن از لايههاي سطحي تحقيق است. بايد زمينههايي را براي كاربردي كردن نتايج اين پژوهشها نيز فراهم كنيم.
استاد دانشگاه صنعتي شريف با اشاره به اقدامات چند جانبهاي كه خواجه نصيرالدين طوسي در زمان صدارت خود به انجام رساند، احياي آثار، آرا و انديشههاي وي را از جمله ضرورياتي خواند كه در دوره اخير توجه اندكي به آن شده است و ادامه داد: زماني رصدخانه مراغه يكي از جالبترين و مهمترين مراكز علمي جهان اسلام بود كه خواجه نصير با ترفندهايي در زمان مغولان آن را ايجاد كرد و از آن سرچشمهاي براي دستيابي به دنياي نجوم ساخت كه اكنون جز مخروبهاي از آن بر جاي نمانده است، رصدخانهاي كه زماني مظهر دانش نجومي ما بود و رصدخانههاي ديگري به تقليد از آن در ازبكستان(سمرقند) با عنوان «الغبيگ» از سوي شاهزاده تيموري و هندوستان با نام «جاي سينگ» و ... ساخته شدند. همه اين بناها اكنون به طرز جالبي بازسازي و احيا شدهاند؛ بهگونهاي كه علاوه بر جذب توريستان و گردشگران، مايه دلگرمي و افتخاري براي دانشجويان و انديشمندان اين سرزمينها شدهاند.
نويسنده كتاب «شيميدانان نامي اسلام» با اشاره به اين كه حدود 10 سال از نخستين همايش خواجه نصيرالدين ميگذرد و هنوز كاري براي احياي رصدخانه وي در مراغه انجام ندادهايم، تصريح كرد: از مسوولان فرهنگي كشور، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي، تمامي علاقهمندان اين حوزه و افرادي كه توانمندي احياي ميراث گذشتگان را از نظر مادي و معنوي دارند، تقاضا ميكنم كه اجازه ندهند دستمايههاي علمي و انديشهاي ايران كه زماني به آن فخر ميورزيديم، به راحتي از ميان بروند، زيرا مكتوباتي كه از اين انديشمند سياسي برجاي مانده، به تنهايي براي بيان عظمت فكر و توانمنديهاي علمي او كافي نيستند. لذا نبايد اجازه دهيم اين بناهاي ارزشمند كه ميتوانند پلههايي براي رشد علوم آتي باشند، به آساني در غباري از زمانه در تار و پود هستي محو شوند!
دبير همايش «مكتب نجومي مراغه، وارث مكتوب نجومي ري» يكي از تاثيرات فعاليتهاي خواجه نصيرالدين را اثربخشي بر دانشمندان، مكاتب، نظريهها و برخي از آثار خارجيان خواند و گفت: خواجه نصيرالدين طوسي علاوه بر اين كه دانشمند و رياضيدان بهنامي به شمار مي آمد، در علم نجوم نيز از انديشمندان برجسته شناخته ميشد. برخي از كارهاي او در علوم گوناگون نظير هندسه، شهرت جهاني دارد كه از آن جمله ميتوان تحرير اقليدس را نام برد. وي كتاب «اصول اقليدس» را بازنويسي كرد تا دانشآموزان و دانشجويان آن زمان بتوانند به راحتي مسايل رياضي را درك كنند. وقتي بخشي اين اثر به لاتين ترجمه شد، دانشمندان غربي بر اين موضوع كار كردند و به اين ترتيب اين اثر زمينهساز «بنيان هندسه نو اقليدسي» در قرن 19 ميلادي شد.
وي ادامه داد: از سوي ديگر، او در مكتب نجومي به سيستم بطلميوسي انتقاد كرد و با بيان اشكالاتي كه دستگاه نجومي بطلميوسي داشت، جايگزيني براي آن عنوان كرد كه طرح «جفت طوسي» شهرت گرفت. مورخان علم ميگويند «كُپرنيك» از طريق ترجمه بيزانسي، رساله خواجه نصيرالدين طوسي را خواند و به مساله «جفت طوسي» راه يافت. ترجمه بيزانسي اين اثر در كتابخانه واتيكان بود. آرا و تاليفات او همچنين بر نظيره ماه «ابن شاطر دمشقي» تاثيرگذار بود.
نويسنده «آثار هندسي ابوالوفاي بوزجاني» يكي از معضلات ناشناخته بودن اين انديشمندان را عدم راهيابي صحيح آنها به كتابهاي درسي و دانشگاهي خواند و افزود: مساله ديگري كه در اين باره وجود دارد، مشكل يافتن مترجمان متخصصي است كه بتوانند مقالات، آثار و مكتوبات دانشمندان غربي درباره خواجه نصير يا مكتب مراغه را با تسلط كامل به زبان فارسي برگردانند. متاسفانه تعداد اين مترجمان كه با اصطلاحات تخصصي علم نجوم اسلامي آگاهي داشته باشند، كمتر از انگشتان دست است.
دكتر آقايانيچاوشي از خواجه نصيرالدين طوسي به عنوان «دانشمندي كه مغول را رام كرد» نام برد و گفت: وي انديشمندي بود كه در علوم و از زواياي گوناگون فعاليتهاي فراواني داشت. شايد تنها در هريك از علومي كه او تخصص داشت، بتوان همتايي براي او يافت، اما نميتوان كسي را پيدا كرد كه مانند او در تمامي علوم و دانشها به چنين توانمندي دست يافته باشد. او دانشمندي منجم، فقيهي متكلم، رياضيداني مشهور و شاعري نامي بود كه در هر حوزه آثار مبتكرانهاي خلق كرد و تاثيرات مهمي در شرق و غرب عالم از خود برجاي گذاشت.
وي افزود: او وزير هولاكوخان، حاكم خونخوار مغول بود كه به قتل و غارت شهرت داشت و تنها به باورهاي خرافي تكيه ميكرد. خواجه نصير با علم و درايت خود و اين باور كه وي در آينده ميتواند از رصدخانه استفاده كند، او را وادار به پذيرش ساخت رصدخانه كرد، اما در اين رصدخانه به «احكام نجومي» يعني پيشگويي، آگاهي از سرنوشت انسان و دنيا و ... كه در شمار خرافهاند و به علم راهي ندارند، نپرداخت و تنها «مسايل نجومي» كه علم هيات و نجوم بود را محور كار خود قرار داد.
استاد تاريخ علم و فلسفه رياضيات دانشگاه صنعتي شريف ادامه داد: خواجه نصيرالدين طوسي همچنين زمينههايي را براي پيشرفت تشيع كه تا آن زمان پيروانش مخفيانه يا با وجود مشكلات متعددي زندگي ميكردند، فراهم كرد. پس از حمله مغولان و به دليل جنايات گوناگوني كه آنها در هجوم وحشيانه خود داشتند، بسياري از كتابها، نمادهاي علم و دانش همراه با عده فراواني از مردم ايران از بين رفتند و روحيه دلمردگي و فضايي از ياس و نااميدي در ايران حاكم، شد. پس از آن كه خواجه نصير حكم صدارت خود را دريافت كرد، با تكيه بر علم و دانش، روحيه اميدواري و حركت را در ميان مردم زنده و هولاكو را وادار به از ميان برداشتن فرقه اسماعيليه كرد كه خطري بالقوه براي دين اسلام اسلام به حساب ميآمد و دين اسلام را با فلسفه يوناني التقاط كرده بود.
دكتر آقايانيچاوشي ايجاد تلنگري براي شناخت دقيق انديشمندان گذشته و بازسازي ميراث ايران اسلامي را بزرگترين بهانه برپايي اين همايش برشمرد كه قرار است دوم اسفند ماه با همكاري مركز نجوم آستان مقدس حضرت عبدالعظيم(ع) برگزار شود.
دوشنبه ۲۶ مهر ۱۳۸۹ - ۱۲:۲۶
نظر شما