به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اصفهان، شانزدهمین نشست جمعخوانی کتابهای کودکان و نوجوانان با محوریت بررسی رمانهای نوجوان محمدرضا آریانفر در حوزه هنری استان اصفهان برگزار شد. این نشست که با حضور جمعی از نویسندگان، منتقدان و علاقهمندان ادبیات داستانی برگزار شد، فرصتی فراهم کرد تا آثار متعدد این نویسنده پرکار اصفهانی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. محمدرضا آریانفر طی بیش از سه دهه فعالیت مستمر، موفق به انتشار ۱۷ مجموعه داستان و رمان، پنج مجموعه شعر و ۱۸ نمایشنامه شده و نقش مهمی در حوزه رمان نوجوان ایفا کرده است.
محمدرضا رهبری، نویسنده و مدرس ادبیات داستانی در ابتدای نشست، با معرفی آریانفر و اشاره به فعالیتهای ادبی وی اظهار کرد: آثار وی به دلیل توجه ویژه به نوجوانان و پرداختن به موضوعاتی چون جنگ و تاریخ، از اهمیت ویژهای برخوردار هستند.
وی توضیح داد: سه اثر انتخابشده برای بررسی در این نشست، به دلیل مرتبط بودن با نوجوانان و محوریت جنگ و تاریخ و تعلق آنها به یک نویسنده، به شکل جامع مورد بحث قرار میگیرند. آثار آریانفر ضمن حفظ ریشههای بومی و فرهنگی اصفهان و مناطق جنوب کشور، دارای ویژگیهای جهانی و انسانی نیز هستند که مخاطب نوجوان را به شیوهای اثرگذار درگیر میکنند.
رهبری با اشاره به تجربه طولانی خود با آثار آریانفر و مطالعه آثار مختلف وی اظهار کرد: آریانفر دارای توانایی منحصر به فرد در تلفیق ژانرهای مختلف ادبی و بهرهگیری از تجربه زیسته خود در مناطق جنوب کشور از جمله خرمشهر است.
این نویسنده و مدرس ادبیات داستانی بیان کرد: روایتهای وی تلفیقی از واقعیت و خیال هستند و با جسارت و خلاقیت، مرزهای سنتی رئالیسم را در ادبیات نوجوان جابجا میکند. آریانفر در آثار خود با بهرهگیری از تحقیق و دانش گسترده نسبت به فرهنگ و آیینهای مناطق مختلف، شخصیتهایی باورپذیر و غنی خلق میکند که همزمان بافت تاریخی و فرهنگی محیط خود را نیز بازتاب میدهند.
وی عنوان کرد: یکی از نکات بارز آثار آریانفر، توجه دقیق به زبان و سبک نوشتاری است. نویسنده با بهرهگیری از اصطلاحات بومی و اقلیمی و با حفظ روانی و شیوا بودن روایت، داستانهایی خلق میکند که هم برای مخاطب نوجوان و هم برای بزرگسال جذاب و شنیدنی هستند.
رهبری افزود: در برخی آثار، نظیر داستان توقی، روایت داستانی به گونهای است که محیط و شرایط اقلیمی جنوب کشور نقش مهمی در شکلگیری شخصیتها و پیشبرد داستان ایفا میکند و عناصر محلی مانند شط، نخلستانها و فرهنگ مردمان بومی به شکل طبیعی در متن گنجانده شده است.
تحلیل ساختار و شخصیتپردازی در رمانهای نوجوان آریانفر
وی با اشاره به داستان توقی توضیح داد: شخصیت اصلی داستان، نوجوانی به نام فرید است که تجربه بلوغ و مواجهه با مسئولیتهای اجتماعی و عاطفی را در بستر زندگی روزمره و شرایط بحرانی جنگ تجربه میکند.
رهبری بیان کرد: این داستان با ترکیبی از واقعیت و عناصر تخیلی، مسیر رشد و تشرف نوجوان به بزرگسالی را به تصویر میکشد و با بهرهگیری از موقعیتهای بحرانی، مخاطب نوجوان را با مفاهیمی چون شجاعت، وفاداری و مسئولیتپذیری آشنا میکند. شخصیتهای فرعی داستان نیز با رازها و انگیزههای متفاوت خود، به تکمیل تصویر زندگی در جامعه و محیط جنگزده کمک میکنند و تعامل آنها با شط و محیط اطراف، ابعاد انسانی و اجتماعی داستان را تقویت میکند.
این نویسنده و مدرس ادبیات داستانی در تحلیل ساختار داستانی رمان موندو نیز اظهار کرد: این اثر با روایت دوگانه و زاویه دیدهای متفاوت پیش میرود؛ بخشی از داستان به روایت سوم شخص و بخش دیگر از دیدگاه شخصیت نوجوان روایت میشود.
وی افزود: داستان با شروع جنگ و ورود بحران، ریتم تندتری پیدا میکند و مخاطب با تجربه اضطراب، ترس و چالشهای شخصیت اصلی همراه میشود. حضور عنصر مترسک به عنوان نماد امید و تابآوری نیز یکی دیگر از شاخصههای قابل توجه این رمان است که با مهارت نویسنده، باورپذیری و جذابیت روایت را افزایش میدهد.
از دیگر نکات مورد توجه در این نشست، تحلیل تکنیکهای آریانفر در ترکیب خیال و واقعیت و پرداختن به موضوعات تلخ و دشوار جنگ بدون ارائه روایتهای شعارزده بود. رهبری در این مورد توضیح داد: آریانفر با حفظ فاصله مناسب بین روایت بزرگسالانه و نگاه نوجوانانه، موفق به خلق داستانهایی میشود که هم آموزنده و هم جذاب و شنیدنی هستند. این تکنیک باعث میشود تا مخاطب نوجوان ضمن تجربه هیجان و تعلیق، با مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و تاریخی به شکل طبیعی و در بستر داستان مواجه شود.
شیوه نگارش و تجربه زیسته نویسنده؛ از ایده تا خلق داستان
رهبری در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به شیوه خلاقانه آریانفر در خلق داستان گفت: وی با قدرت بسیار بالا حس و تجربه شخصیتها را منتقل میکند به گونهای که مخاطب گویی در همان زمان و مکان حضور دارد.
وی اظهار کرد: نویسنده در اغلب آثار خود با بهانههای شخصی و تلنگرهای بیرونی مسیر داستان را آغاز میکند و این روش باعث میشود که فرایند نوشتن از مرحله ذهنی تا مرحله تکمیل متن، به صورت ارگانیک و طبیعی پیش برود.
این نویسنده افزود: آریانفر همواره طرح اولیهای کلی برای رمان دارد اما به دلیل خلاقیت و مرور مداوم، عناصر داستانی در مسیر نوشتن تکامل یافته و به شکل نهایی خود میرسند. این روش شامل تغییر در گفتوگوها، اصلاح خط داستان و بازسازی شخصیتهاست و نشاندهنده اهمیت تجربه زیسته و تعامل نویسنده با محیط پیرامون در خلق رمان نوجوان است.
وی همچنین به اهمیت بازنمایی شخصیتها و پرداخت دقیق آنها اشاره کرد و گفت: بسیاری از شخصیتهای رمانهای آریانفر برگرفته از واقعیت و تجربه زندگی نویسنده هستند و او از این طریق توانسته ابعاد انسانی شخصیتها را به صورت ملموس و باورپذیر ارائه دهد.
رهبری خاطرنشان کرد: تعامل مستمر نویسنده با دوستان و منتقدان در روند نوشتن، به ویژه در مرحله اصلاح متن، به غنی شدن آثار کمک شایانی میکند و خلاقیتهای ناشی از این تعاملها، از جمله تغییر مسیر روایت و بهبود ریتم داستان، جزو ویژگیهای شاخص آثار آریانفر محسوب میشود.
فضاسازی و بهرهگیری از آیینها بومی مناطق جنوب کشور، ویژگی بارز آثار آریانفر
سارا خسروی، نویسنده و منتقد ادبی، نیز در ادامه نشست به تحلیل زبانی و فرهنگی آثار آریانفر پرداخت و بیان کرد: نویسنده در تمام آثار خود با بهرهگیری از آیینها، باورها و فرهنگ بومی مناطق جنوب کشور، فضاسازی و شخصیتپردازی منسجمی ایجاد کرده است.
وی افزود: این توجه دقیق به بوم و فرهنگ، به مخاطب امکان میدهد تا همزمان با مطالعه داستان، با تاریخ، محیط و جامعه منطقه آشنا شود و حس همذاتپنداری با شخصیتها شکل گیرد.
خسروی با اشاره به رمان موندو اظهار کرد: این اثر به طور خاص، نشاندهنده مهارت نویسنده در ایجاد تعادل بین زندگی روزمره نوجوان، تجربه عشق و روابط انسانی و مواجهه با جنگ است.
وی افزود: موندو با بهرهگیری از سبک رئالیسم جادویی و شخصیتپردازی دقیق، موفق به خلق داستانی شده که علاوه بر جذابیت برای نوجوانان، برای مخاطب بزرگسال نیز قابل خواندن و فهم است.
این نویسنده و منتقد ادبی تاکید کرد: حضور شخصیت مترسک و تعامل آن با موندو، به شکل نمادین مفاهیمی چون امید، پایداری و مقاومت در برابر شرایط سخت را منتقل میکند و باعث میشود تا مخاطب نوجوان با الهام از آن، ارزشهای اخلاقی و اجتماعی را بیاموزد.
ادبیات اقلیمی و باورهای فرهنگی؛ پیوند داستان با مکان و زمان
خسروی در ادامه نشست با پرداختن به اهمیت ادبیات اقلیمی و تفاوتهای فرهنگی و زبانی در رمانهای نوجوان، اظهار کرد: آریانفر در آثار خود صرفاً به استفاده از واژهها یا زبان محلی بسنده نمیکند بلکه سطح اندیشهگانی و پیوند داستان با مکان را مد نظر قرار میدهد.
وی افزود: نویسنده با آگاهی از ویژگیهای فرهنگی، باورها، افسانهها و خرافههای منطقه، محیط داستان را به گونهای بازنمایی میکند که مخاطب نوجوان تجربه واقعیتری از زمان و مکان داستان دریافت کند.
خسروی تاکید کرد: ادبیات اقلیمی واقعی، زمانی شکل میگیرد که نویسنده تجربه زندگی در آن محیط را داشته باشد و این تجربه در تعامل با تخیل و شخصیتها به تصویر کشیده شود.
این منتقد ادبی در تحلیل رمانها به نقش باورهای محلی و اسطورههای جمعی اشاره کرد و گفت: این عناصر در آثار آریانفر صرفاً تزیینی نیستند بلکه نقش مهمی در شکلدهی به فضای داستان و ایجاد رئالیسم جادویی ایفا میکنند.
وی افزود: استفاده از عناصر خیالی، باورهای خرافی و افسانههای محلی، در کنار واقعیتهای تاریخی و محیطی جنوب ایران، به ایجاد داستانی باورپذیر و تأثیرگذار کمک میکند و موجب میشود نوجوانان علاوه بر سرگرمی، با فرهنگ و تاریخ منطقه نیز آشنا شوند.
وی همچنین به تفاوت ریتم و تمپوی متنهای جنوب ایران و اصفهان اشاره کرد و گفت: متنهای آریانفر با بهرهگیری از موسیقی زبان، شعر و رفتارهای فرهنگی خاص، فضایی ویژه و متناسب با اقلیم را ایجاد میکند.
خسروی تاکید کرد: این نگاه باعث میشود داستان نه تنها در سطح زبانی بلکه در سطح اندیشه و تجربه، ریشه در محیط داشته باشد و مخاطب نوجوان بتواند با شخصیتها و اتفاقات داستان همذاتپنداری کند.
جایگاه رمان نوجوان در ادبیات معاصر و اهمیت نشستهای جمع خوانی
سعید معتمدی، نویسنده و منتقد ادبی نیز در ادامه این نشست تاکید کرد: آثار محمدرضا آریانفر نمونهای برجسته از ادبیات نوجوان هستند که توانستهاند ضمن حفظ اصالت فرهنگی و اقلیمی، به مسائل جهانی و انسانی نیز بپردازند.
وی افزود: رمانهای نوجوان، به ویژه آن دسته که به وقایع تاریخی و جنگ میپردازند، نقش مهمی در انتقال مفاهیم اخلاقی، اجتماعی و تاریخی به نسل جوان ایفا میکنند و چنین نشستهایی فرصتی ارزشمند برای تحلیل و نقد این آثار فراهم میآورند.
معتمدی با اشاره به رمانهای توقی و موندو اظهار کرد: این آثار نه تنها داستانهای نوجوانانه هستند بلکه با پرداختن به مفاهیم عمیق انسانی و اجتماعی، قابلیت مطالعه برای مخاطب بزرگسال را نیز دارند.
وی تاکید کرد: حضور شخصیتهای باورپذیر، فضاسازی دقیق و ترکیب خلاقانه واقعیت و خیال باعث شده تا رمانهای آریانفر در حوزه رمان نوجوان، از جایگاه ویژهای برخوردار شوند و الگویی موفق برای نویسندگان و علاقهمندان ادبیات نوجوان باشند.
مضامین محوری رمانهای نوجوان آریانفر؛ جنگ، بلوغ و خیال
معتمدی در پایان نشست با تحلیل مضامین کلیدی آثار آریانفر، جنگ، ماندگاری، خیال و بلوغ را محورهای اصلی رمانهای نوجوان دانست.
وی اظهار کرد: نگاه نویسنده به جنگ از زاویه نوجوان است و به جای تمرکز بر جنبههای سیاسی یا حماسی، تأثیرات روانی، ترس، اضطراب و فروپاشی زندگی روزمره را برجسته میکند.
معتمدی افزود: مخاطب نوجوان با تجربه جنگ از دیدگاه قهرمان داستان، با حس ترس، فقدان و ناامنی روبرو میشود و این نگاه انسانیترین و ملموسترین شکل مواجهه با جنگ در ادبیات نوجوان است.
وی همچنین به نقش خیال و تخیل در داستانهای آریانفر اشاره کرد و گفت: خیال در این رمانها ابزاری برای بقا و مقابله با اضطراب است و نه راهی برای فرار از واقعیت. معتمدی افزود عناصر اسطورهای، باورهای جمعی و افسانههای محلی به تقویت رئالیسم جادویی داستان کمک میکنند و موجب میشوند نوجوانان جهان داستان را واقعی و قابل لمس تجربه کنند.
این منتقد تاکید کرد: این ویژگیها، رمانهای آریانفر را به آثار غنی و چندلایه تبدیل کرده که از منظر روانشناسی، فلسفی و جامعهشناسی قابلیت تحلیل و پژوهش دارند.
معتمدی همچنین به مضامین بلوغ و گذار شخصیت اصلی داستان اشاره کرد و گفت: مواجهه با مرگ، فقدان و عشق باعث رشد ذهنی و اخلاقی نوجوانان میشود و روایت داستان از دوران کودکی تا بلوغ، فرآیندی طبیعی و باورپذیر را نمایش میدهد.
وی افزود: روابط انسانی و عشق در داستان نقش دلگرمکننده دارند و به شخصیت اصلی کمک میکنند در شرایط بحرانی دوام بیاورد و هویت خود را حفظ کند.
تحلیل ساختاری و آموزشی رمانهای نوجوان
در بخش پایانی نشست، هر سه سخنران بر ارزش آموزشی و اخلاقی رمانهای آریانفر برای نوجوانان تاکید کردند. رهبری، خسروی و معتمدی اظهار کردند این آثار علاوه بر سرگرمی، پیامهای مهمی درباره حفظ هویت، همزیستی، دوستی و تابآوری ارائه میکنند و به نوجوانان کمک میکنند با مسائل اجتماعی و فرهنگی خود آشنا شوند. همچنین تحلیل ترکیب واقعیت و عناصر خیالی در داستانها، موجب تقویت تخیل و خلاقیت مخاطبان نوجوان میشود و تجربهای چندلایه از جهان واقعی و نمادین را برای آنان فراهم میآورد.
این نشست با تأکید بر اهمیت شناخت فرهنگ، تاریخ و محیط بومی در خلق رمان نوجوان، شیوههای نوآورانه نویسنده در شخصیتپردازی، فضاسازی و بهرهگیری از رئالیسم جادویی و تحلیل مضامین انسانی و اخلاقی، به کارکرد آموزشی و ادبی این آثار پرداخت. در پایان، شرکتکنندگان ضمن قدردانی از حضور سخنرانان، بر ضرورت گسترش چنین نشستهای تخصصی برای ترویج ادبیات نوجوان و ارتقای سطح کیفی آثار تأکید کردند.
چشمانداز آینده رمان نوجوان
شانزدهمین نشست جمعخوانی کتابهای کودکان و نوجوانان با تمرکز بر رمانهای محمدرضا آریانفر، نمایانگر روندی تازه در بررسی ادبیات نوجوان در ایران بود. تجربه زیسته نویسنده، سبک خاص نگارش، بهرهگیری از باورهای محلی و رئالیسم جادویی، تحلیل مضامین انسانی و اخلاقی و نگاه ویژه به بلوغ و مواجهه با بحران، از جمله نکات برجستهای بودند که در این نشست مورد توجه قرار گرفت.
این نشست نشان داد رمان نوجوان میتواند همزمان آموزشی، پرمعنا و جذاب باشد و تعامل نویسنده با محیط فرهنگی و تاریخی، موجب خلق داستانهایی شود که نوجوانان را به تفکر، تحلیل و همذاتپنداری با شخصیتها ترغیب کند. برگزارکنندگان و سخنرانان بر ادامه چنین نشستهایی به منظور تقویت پژوهش و نقد ادبی در حوزه رمان نوجوان تاکید کردند تا آثار ارزشمند این حوزه با دقت و توجه علمی بیشتری مورد بررسی قرار گیرند
با توجه به تحلیلهای ارائه شده در این نشست، آثار محمدرضا آریانفر به عنوان نمونهای موفق در ادبیات نوجوان ایران معرفی شدند که ضمن برخورداری از ویژگیهای فرهنگی و اقلیمی خاص مناطق جنوب و مرکز کشور، توانستهاند داستانهایی آموزنده، جذاب و شنیدنی برای نسل جوان خلق کنند. برگزاری شانزدهمین نشست جمع خوانی کتابهای کودکان و نوجوانان در حوزه هنری اصفهان، گامی موثر در معرفی و تحلیل این آثار و فراهم کردن بستری برای تعامل میان نویسندگان، منتقدان و مخاطبان به شمار میرود
نظر شما