به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اصفهان، شهر کتاب اردیبهشت اصفهان میزبان مراسم رونمایی کتاب منتشر شده «میدان توپخانه، دارالخلافه ناصری» بود. این نشست با حضور علاقهمندان حوزه معماری، تاریخ شهری و نشر، و به میزبانی علی خدایی، نویسنده و منتقد کتاب، برگزار شد. مهنام نجفی، معمار و نویسنده کتاب، در این مراسم به تفصیل درباره چرایی نگارش اثر، فرآیند پژوهش و اهمیت میدان توپخانه در تاریخ شهر تهران سخن گفت.
نجفی در ابتدای نشست با اشاره به ورود خود به دوره کارشناسی ارشد مطالعات معماری ایران در سال ۱۳۸۵، یادآور شد: این دوره از همان آغاز، مجموعهای منسجم و هدفمند از استادان صاحب نظر در حوزه معماری و میراث فرهنگی بود. تجربه این سه سال برای من بسیار ارزشمند و سرشار از دستاوردهای علمی شد. وی توضیح داد که مجموعه استادانی همچون مروحوم باقر آیتاللهزاده شیرازی، سید محمد بهشتی شیرازی، زهرا اهری، مهرداد قیومی، تجربه و دغدغههای گستردهای در این حوزه داشتند و همین انگیزه و فضای علمی باعث شد تا زمینه پژوهشی مناسبی برای شکلگیری اثر حاضر فراهم شود.
وی افزود: مسأله اصلی من در طول این پژوهش بررسی یکی از مهمترین عرصههای عمومی شهر تهران در دوره قاجار بود؛ فضایی که کالبد نظامی دارد ولی در عین حال عرصهای کاملاً عمومی و زنده برای شهروندان محسوب میشده است.
این نویسنده توضیح داد: این سوال محوری پژوهش او از همان آغاز شکل گرفت که چگونه یک میدان با ماهیت نظامی میتواند همزمان به مهمترین عرصه عمومی شهر تبدیل شود و تعامل مردم با فضای شهری را رقم بزند.
تاریخچه پژوهش و انگیزه نگارش کتاب «میدان توپخانه، دارالخلافه ناصری»
نجفی با تشریح مسیر شکلگیری کتاب گفت: این اثر در واقع حاصل پایاننامه کارشناسی ارشد من است و پژوهش از یک پرسش ساده آغاز شد؛ تصور کنید میدانی باز با مجموعهای از توپها که آماده شلیک هستند، چگونه میتواند فضایی عمومی و زنده برای مردم داشته باشد؟
وی ادامه داد: میدان توپخانه ناصری نه تنها نقش دفاعی داشت، بلکه محل وقوع رویدادهای اجتماعی، تجاری و فرهنگی بود. همین تضاد و همنشینی دو کیفیت متضاد، محور اصلی پژوهش من شد.
نویسنده کتاب «میدان توپخانه، دارالخلافه ناصری» افزود: مطالعه منابع متعدد تاریخی، سفرنامههای اروپایی و ایرانی، نقشههای دوره قاجار و اسناد تصویری موجود، از جمله منابع اصلی پژوهش بوده است. وی یادآور شد که شواهد نشان میدهد میدان توپخانه ناصری، با استقرار توپها و توپچیان در حجرههای پایینی و فعالیتهای عمومی متعدد، نمونهای منحصربهفرد در تاریخ شهری تهران محسوب میشده است.
نجفی اشاره کرد: در جریان پژوهش، متوجه شد توپها در فرهنگ شهری ایران، علاوه بر نقش نظامی، کارکرد نمادین و فرهنگی داشتهاند و به مرور به نوعی تقدس و جایگاه اجتماعی دست یافتهاند.
وی خاطرنشان کرد: توپها در میان مردم به مظهر قدرت و برکت تبدیل شدند. این ویژگی، علاوه بر ارزش تاریخی، وجهی فرهنگی به میدان توپخانه ناصری بخشیده است.
میدان توپخانه ناصری، عرصهای نظامی و عمومی
این معمار با توصیف کالبد میدان توضیح داد: میانه میدان حوضی قرار دارد و در چهار طرف آن توپهایی مستقر شدهاند. در پیرامون میدان حجرههایی وجود داشته که توپها در آن قرار میگرفتند و توپچیان در طبقات بالایی مستقر میشدند. این سازماندهی فضایی، امکان بهرهبرداری نظامی واقعی را فراهم میکرد.
وی افزود: پژوهشهای وی نشان میدهد شش خیابان مهم شهر از این میدان منشعب میشدند و این اتصال شهری، اهمیت میدان را به عنوان مرکز فعالیتهای اجتماعی، تجاری و فرهنگی پایتخت افزایش داده است.
نجفی تأکید کرد: این میدان در عین حال که ابزار دفاعی داشت، یکی از شلوغترین و پرجنبوجوشترین عرصههای عمومی تهران به شمار میرفته است.
وی ادامه داد: مطالعه میدانی و تاریخی نشان میدهد تعامل مردم با توپها، نشاندهنده همنشینی پیچیدهای است که برخلاف تصور امروزی، ناسازگار نبوده است. این مسئله برای من به عنوان پژوهشگر معماری و تاریخ شهری، جذابیت ویژهای داشت و انگیزه اصلی برای نگارش کتاب محسوب میشود.
نجفی در ادامه به نقش توپها در مناسبتهای مختلف شهری اشاره کرد و گفت: توپها در جشنها، اعیاد مذهبی، آغاز سال نو و مراسم حکومتی شلیک میشدند و این عمل نه تنها اهمیت نظامی داشت، بلکه به تداعی شادی، برکت و امنیت اجتماعی کمک میکرد.
وی افزود: این یافتهها نشان میدهد توپها به شکل نمادین، فرهنگی و کاربردی، در زندگی روزمره مردم حضور داشتهاند.
رونمایی کتاب «میدان توپخانه، دارالخلافه ناصری» و واکنش مخاطبان
در بخش پایانی نشست، علی خدایی به عنوان میزبان مراسم، ضمن اشاره به اهمیت کتاب، گفت: اثر نجفی، ترکیبی از پژوهش تاریخی، تحلیل کالبدی و بررسی تعامل اجتماعی با فضای شهری است و میتواند الگوی مناسبی برای پژوهشهای آینده در حوزه میدانها و عرصههای عمومی شهرهای ایران باشد.
نجفی در پاسخ به پرسش حضار درباره فرآیند نگارش کتاب توضیح داد: مطالعه منابع تاریخی، سفرنامهها و نقشههای دوره قاجار، و تحلیل کالبد میدان، بخش عمده پژوهش را تشکیل میداد. تلاش کردم دادهها و مشاهدات تاریخی را به شکل قابل فهم و جذاب برای مخاطبان عرضه کنم.
وی افزود: در این پژوهش علاوه بر تحلیل فنی و معماری، به وجه فرهنگی و اجتماعی میدان نیز پرداخته شده است. به گفته وی، این کتاب میتواند تصویری تازه از تعامل مردم با فضاهای شهری تاریخی ارائه دهد و نشان دهد چگونه یک میدان نظامی میتواند به عرصهای عمومی و فعال تبدیل شود.
در پایان مراسم، حضار ضمن بررسی کتاب، با نویسنده به گفتگو پرداختند و بازخوردهای مثبت خود را درباره ارزش پژوهشی و نگارشی اثر اعلام کردند. بسیاری از مخاطبان تأکید کردند که کتاب نه تنها برای پژوهشگران تاریخ و معماری، بلکه برای علاقهمندان به شناخت تهران تاریخی، مطالعهای جذاب و آموزنده محسوب میشود.
نجفی در جمعبندی نشست گفت: هدف من از نگارش این کتاب، بازخوانی نقش میدان توپخانه در تاریخ تهران و بررسی تعامل آن با زندگی اجتماعی مردم بوده است. امیدوارم این اثر بتواند به افزایش توجه پژوهشگران و علاقهمندان به عرصههای عمومی شهرهای ایران کمک کند.
با توجه به ارزش محتوایی پژوهش، کتاب میدان توپخانه، دارالخلافه ناصری اکنون به یکی از منابع معتبر در مطالعات تاریخ شهری و معماری ایران تبدیل شده و میتواند الگوی مناسبی برای پژوهشهای آینده در این حوزه باشد.
این کتاب توسط نشر روزنه منتشر شده و در دسترس پژوهشگران، دانشجویان و علاقهمندان قرار گرفته است. از ویژگیهای متمایز اثر، توجه همزمان به کالبد، تاریخ و فرهنگ شهری است که میدان توپخانه را از یک عرصه نظامی صرف به یک فضای اجتماعی و زنده تبدیل میکند.
مراسم رونمایی در شهر کتاب اصفهان، با حضور جمعی از کارشناسان، علاقهمندان به حوزه معماری و نشر، و پژوهشگران تاریخ شهری، نشان داد که این کتاب توانسته است توجه طیف گستردهای از مخاطبان تخصصی و عمومی را جلب کند و بحثهای تازهای درباره تعامل شهر، میدان و مردم به راه اندازد.
نظر شما