سرویس ادبیات خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – مرضیه نگهبان مروی: مراسم رونمایی از کتاب «آستان شمس تبریزی» به کوشش میرحسین حسنزاده و با مقدمه محمدعلی موحد، با حضور چهرههای فرهنگی در تالار علامه امینی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد. در این مراسم، نخستین فاز اسناد بینالمللی مربوط به شمس تبریزی پس از ده سال پژوهش منتشر شد.
سید حسین حسنزاده، نویسنده کتاب و مدیرعامل خانه دانش و فرهنگ پیام، در این مراسم با اشاره به تأسیس این مؤسسه در سال ۱۳۹۳ به نام استاد عباس زریاب خویی، گفت:
«هدف ما توسعه پژوهشهای فرهنگی در حوزه اندیشههایی است که مرزهای جغرافیایی را پشت سر گذاشتهاند. آثار و نفوذ شمس تبریزی و مولانا از قرن هفتم تاکنون از هند تا بالکان قابل ردیابی است و در دهههای اخیر به اروپا و آمریکا نیز گسترش یافته است.»
به گفته حسنزاده، پروژه شناسایی و تحلیل اسناد مرتبط با شمس تبریزی از سال ۱۳۹۴ آغاز شده و اکنون، پس از ده سال، نخستین فاز آن شامل ۴۰ سند معتبر از آرشیوهای ایران، ترکیه، آمریکا، هند، روسیه و فرانسه منتشر شده است. این اسناد با توضیحات فارسی و زیرنویس انگلیسی در کتاب جدید این مجموعه ارائه شدهاند.
او با اشاره به انتشار کتاب «حجره خورشید» در سال ۱۴۰۱ و آثار در دست انتشار، اعلام کرد: «بهزودی اثری جدید از پژوهشگران مؤسسه منتشر خواهد شد که افق تازهای در حوزه شمسپژوهی خواهد گشود.»
مدیرعامل خانه دانش و فرهنگ پیام همچنین از آغاز فاز دوم پروژه با هدف تدوین دانشنامه تخصصی شمس تبریزی خبر داد و افزود: «ویژگیهای تاریخی و معماری آرامگاههای منسوب به شمس در ایران، ترکیه، افغانستان، پاکستان و هند بررسی شده و شخصیتهای دارای این انتساب از نظر دوره زندگی و تطابق تاریخی مطالعه شدهاند.»
او در بخش دیگری از سخنان خود به ظرفیت همکاریهای فرهنگی ایران و ترکیه اشاره کرد و اظهار داشت: «ترکیه در حوزه گردشگری فرهنگی برنامهریزیهای موفقی داشته است. همکاری میان دو کشور میتواند در معرفی بهتر میراث شمس و مولانا مؤثر باشد.»
حسنزاده با قدردانی از استاد محمدعلی موحد که مقدمهای جامع برای کتاب نوشتهاند، گفت: «ایشان به دلیل آلودگی هوا نتوانستند در مراسم حاضر شوند. سلامتی و طول عمر ایشان را آرزو میکنیم.»
وی از زحمات مجموعهای از پژوهشگران و همراهان پروژه یاد کرد و افزود: «این اثر بدون حمایت مالی دولتی و تنها با مشارکت علاقهمندان و نهادهای مردمی منتشر شد. پیشخرید نسخهها توسط حامیان فرهنگی، امکان چاپ ۵۰۰ نسخه نفیس از این کتاب را فراهم کرد.»
پایان تردیدها درباره محل آرامگاه شمس
در ادامه این مراسم، حجتالله ایوبی، رئیس مرکز بینالملل وزارت میراث فرهنگی، با مرور تجربههای دو دهه گذشته خود درباره شناسایی و معرفی مزار شمس تبریزی در خوی، تأکید کرد انتشار این کتاب نقطه پایانی بر تردیدها درباره محل آرامگاه شمس خواهد بود.
ایوبی با یادآوری سالهایی که در وزارت کشور مسئولیت اجتماعی و فرهنگی داشت، گفت: «۲۰ سال پیش، زمانی که در سمت معاون اجتماعی فعالیت میکردم، به خوی رفتیم و دیدیم مطالبه ملی جدی برای احیای مزار شمس وجود دارد. تنها یک منار تاریخی و محوطهای حدود ۴۰۰ متر مربع باقی مانده بود. وقتی خدمت استاد موحد رسیدم، با قاطعیت فرمودند: "اینجا مزار شمس تبریزی است، تردید نکن. " همین سخن مسیر ما را روشن کرد.»
او به برگزاری نخستین برنامه بزرگ در سال ۱۳۸۵ اشاره کرد و افزود: «با همراهی مردم، شهرداری و مدیران وقت، کاری بزرگ آغاز شد. استاد شجریان، شهرام ناظری و بسیاری از بزرگان فرهنگ و هنر در آن مراسم حضور یافتند. تنها در چند ماه، فضای ۴۰۰ متری به ۷۰۰۰ متر آزادسازی شد و مردم خوی روی پشتبامها ایستاده بودند؛ انگار آرزوی چندصدسالهشان محقق شده بود.»
ایوبی درباره مسابقه طراحی یادمان شمس نیز توضیح داد :«۴۰۰ اثر و ماکت به دست ما رسید و داوران برجستهای این طرحها را بررسی کردند. استاد نادر اردلان طرحی ساده و زیبا ارائه داد و حتی گفت این طراحی را وصیتنامه فرهنگی خود میدانم. ارادت مردم خوی به شمس و مولانا در آن سالها کمنظیر بود.»
رئیس مرکز بینالملل وزارت میراث فرهنگی مهمترین دستاورد امروز را انتشار کتاب جدید مؤسسه فرهنگ زریاب دانست و گفت: «اگر روزی بسیاری با تردید میگفتند آیا اینجا آرامگاه شمس است یا نه، امروز با انتشار این کتاب دیگر ذرهای تردید باقی نخواهد ماند. نقشهها، اسناد، سفرنامهها و مدارک بینالمللی در این کتاب چنان مستند گردآوری شده که حتی یکسوم آن هم برای اثبات موضوع کافی است.»
به گفته او، وجود ۹ مکان منسوب به شمس تبریزی در کشورهای مختلف از جمله پاکستان، هند و مناطق مختلف ایران نشاندهنده عمق ارادت مردمان جهان به این عارف بزرگ است:
«این کتاب نشان میدهد شمس تبریزی شخصیتی جهانی است و محل آرامگاه او در خوی ریشه تاریخی و مستند دارد.»
ایوبی با تقدیر از دکتر سید حسین حسنزاده و بنیاد زریاب اظهار داشت: «این کار از ساخت بنا هم ارزشمندتر است. ایرانیان و دوستداران فرهنگ میتوانند بنا بسازند، اما گردآوری چنین اسنادی کارستان است. من مطمئنم با انتشار این کتاب، مسیر خوی به عنوان مرکز ملی و بینالمللی شمس تبریزی با سرعت بیشتری طی خواهد شد.»
اهمیت پژوهش سندشناسی
در ادامه این مراسم، احمد مسجدجامعی، قائممقام دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، با اشاره به جایگاه علمی خوی و نقش برجسته اندیشمندان این منطقه در فرهنگ ایران، اقدام تازه صورتگرفته در حوزه شمسپژوهی را «کاری بزرگ و ضروری» توصیف کرد.
مسجدجامعی در سخنان خود، نخست به نسبت شمس و مولانا پرداخت و گفت: «همانگونه که برخی فیلسوفان نسبت سقراط و افلاطون را تبیین کردهاند، ارتباط شمس و مولانا نیز از جنس الهام و انتقال شفاهی معارف است. شمس آتشی در جان مولانا افروخت که بدون آن، مولانای امروز را نمیشناختیم.»
او با اشاره به نقش تاریخی مردم تبریز و آذربایجان در دفاع از ایران و فرهنگ ملی، افزود: «تبریز بارها نشان داده که پای هویت ملی ایستاده است. همین ظرفیت فرهنگی است که در موضوع شمس تبریزی نیز نقشی ماندگار ایفا کرده.»
مسجدجامعی سپس بخشهایی از تجربه خود در دوران مسئولیت در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را یادآور شد: «در همان سالها تلاش برای ساماندهی فضای پیرامون آرامگاه شمس بسیار دشوار بود. محوطهای کوچک و محدود وجود داشت، اما اعتبار و توجه ملی باعث شد این مجموعه جایگاهی تازه پیدا کند. مدیران محلی، از جمله آقای سپهری، با جدیت برای آزادسازی خانههای اطراف و گسترش فضا تلاش کردند.»
او با اشاره به اهمیت کار سندشناسی انجامشده در کتاب جدید پروژه شمس تبریزی گفت: «کار دکتر حسنزاده و تیم پژوهشی ایشان، فقط گردآوری اسناد نبود؛ بلکه تثبیت یک میراث تاریخی است. در این مجموعه، اسناد اداری، نامههای خارجی و مکاتبات رسمی بررسی شده که برخی از آنها با امضاهای معتبر دوره قاجار و پهلوی همراه است. این سطح از دقت و اصالت، ارزش کار را چند برابر میکند.»
مسجدجامعی افزود: «این اسناد تنها برای گذشته نیست؛ بخشی از آنها باید در تاریخ معاصر نیز مورد بررسی قرار گیرد و در آینده فصلهای تازهای به آن افزوده خواهد شد. چنین پژوهشهایی همیشه با کشف اسناد جدید همراه است.»
او با اشاره به سنت شفاهی در فرهنگ ایرانی و نقش شمس در انتقال الهامات به مولانا گفت: «این پروژه ادامه همان سنت شفاهی است؛ سنتی که در دوره مولانا به اوج رسیده بود و امروز با تبدیل شدن به یک اثر مکتوب، ارزش مضاعف پیدا میکند.»
مسجدجامعی همچنین از فعالیتهای هنری مرتبط با شمس و مولانا یاد کرد و گفت: «خانم صابری، از هنرمندان برجسته تئاتر، اجرای موفقی در این موضوع داشتند که حتی امکان اجرای آن در قونیه هم مطرح شد. در مذاکراتی که با مسئولان فرهنگی ترکیه داشتیم، استقبال خوبی از اجرای این آثار در خارج از کشور صورت گرفت.»
او در پایان ضمن تقدیر از دستاندرکاران پروژه گفت: «این کتاب و این پژوهش، میراث فرهنگی خوی و تبریز و البته میراث ملی ایران است. انتشار آن نهتنها تردیدها را رفع میکند، بلکه زمینهساز همکاریهای گسترده فرهنگی در سطح منطقه خواهد بود.»
زنده نگهداشتن جایگاه شمس و مولانا
فرزانه اعظم لطفی، دانشیار دانشگاه تهران نیز در سخنانی درباره مستندات کتاب شمس و مولانا و اهمیت آنها در هندوستان گفت و به مقایسه یک مانترا درباره تفکر و مدارای هندی با سخنان شمس پرداخت. او با بیان اینکه در بخش مطالعات بینالمللی و آسیا در پی زنده نگهداشتن جایگاه شمس و مولانا هستند، پیشنهاد کرد: در دانشگاه تهران بخش مطالعات مولاناپژوهی و شمسپژوهی داشته باشیم.
اهمیت نسخ خطی و سرمایه اجتماعی شهرها
علی صادقزاده پژوهشگر سازمان اسناد و کتابخانه ملی هم در سخنانی درباره اهمیت نسخ خطی گفت و درباره کتاب «آستان شمس تبریزی» توضیح داد.
اکبر ایرانی، مدیرعامل موسیه پژوهشی میراث مکتوب نیز در سخنانی گفت: اعتبار شهرها و کشورها به سرمایههای ملی چون معادن و نفت و گاز نیست بلکه به سرمایه اجتماعی آنهاست. مهم است که آرامگاه بزرگان کجاست و ارزش ملی و منابع اقتصادی به همراه دارد که ما متأسفانه بلد نیستیم و یا نگذاشتند استفاده کنیم.
خاطرهای از طرح ایجاد آرامگاه شمس در خوی
ایرانی در ادامه در خاطرهای گفت: امین ریاحی دو مقاله درباره آرمگاه شمس در خوی نوشت که مرحوم دعایی در روزنامه اطلاعات چاپ کرد. آقای امین ریاحی میگفت عطاءالله مهاجرانی، وزیر وقت ارشاد تلفن کرد و گفت مقاله شما را خواندم و میخواهیم شبانه به خوی بریم و حالا که ثابت شد مقبره شمس در خوی است، آرامگاهی در خوی ایجاد شود.
رونمایی از اسناد و کتاب «آستان شمس تبریزی»
در پایان مراسم نیز با حضور چهرههایی همچون ژاله آموزگار و حجابی کرلانگیچ، سفیر ترکیه در ایران، از اسناد مربوط به مقبره شمس در خوی و کتاب «آستان شمس تبریزی» رونمایی شد.
نظر شما