سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛ انتشارات موسسه همشهری اثری پژوهشی و مفهومی با عنوان «تقاطع هوش مصنوعی و روزنامه‌نگاری» منتشر کرد. این کتاب تحولات پیش روی تحریریه‌های رسانه‌ها را به شکلی عمیق تحلیل می‌کند.
این کتاب نوشته «سانتوش کومار بیسوال» و «آناند جی. کولکارنی» است و با ترجمه علی شاکر، پژوهشگر روزنامه‌نگاری و هوش مصنوعی به چاپ رسیده است.
تقاطع هوش مصنوعی و روزنامه‌نگاری، تلاشی برای ارائه یک «نقشه راه مفهومی» جهت مواجهه با هوش مصنوعی در عصر کنونی است؛ فناوری‌ای که شاید تأثیر آن را از انقلاب گوتنبرگ نیز بنیادین‌تر باشد.
تاکید کتاب بر این است که هوش مصنوعی صرفاً یک «ابزار» برای تسریع کارها نیست، بلکه در حال تبدیل شدن به یک «عامل» (همکار، رقیب یا دروازه‌بان) در تحریریه‌هاست؛ عاملی که قواعد بازی رسانه را از اساس تغییر می‌دهد.
کتاب «تقاطع هوش مصنوعی و روزنامه‌نگاری»، از تجلیل صرف فناوری یا وحشت‌پراکنی درباره آن پرهیز می‌کند و رویکردی متوازن و انتقادی را برای بررسی «شمشیر دولبه‌» هوش مصنوعی در پیش می‌گیرد.

کتاب به چه بخش‌هایی می‌پردازد؟
این اثر در فصل‌های مختلف خود، خواننده را به سفری مفهومی برای درک افق‌های نوین و چالش‌های عمیق این حوزه می‌برد. نویسندگان، بحث را با قرار دادن هوش مصنوعی در یک بستر تاریخی گسترده آغاز می‌کنند و مسیری را از کتیبه‌های سنگی و انقلاب چاپ تا تلگراف، اینترنت و متاورس ترسیم می‌کنند. آن‌ها نشان می‌دهند که جهش کیفی هوش مصنوعی از یک «ابزار» صرف به یک «عامل» تصمیم‌گیر، هسته اصلی پارادایم نوین است.
در ادامه، کتاب به «قلمرو فرصت‌ها» یا همان لبه روشن این شمشیر دو لبه می‌پردازد. فصولی به ظرفیت‌های هیجان‌انگیز هوش مصنوعی در عمل روزنامه‌نگاری اختصاص یافته است؛ از توانمندسازی «داده‌نگاری» برای تحلیل حجم عظیمی از داده‌ها (مانند اسناد پاناما) که پیش‌تر برای انسان ناممکن بود، تا «روزنامه‌نگاری خودکار» که با نوشتن گزارش‌های روتین، وقت خبرنگاران را برای کارهای تحلیلی عمیق آزاد می‌کند. این اثر همچنین به آینده‌ی دگرگون‌ساز «روزنامه‌نگاری غوطه‌ور» (VR/AR) می‌نگرد، جایی که مخاطب به جای خواندن خبر، می‌تواند بحران را «حس» کند و همدلی عمیق‌تری شکل گیرد.
اما نویسندگان چشم خود را بر «چالش‌ها» نیز نمی‌بندند. این اثر با نگاهی انتقادی، به نیمه تاریک ماجرا و چالش‌های اخلاقی و فلسفی عمیق این فناوری اشاره دارد. از بحران «جعل عمیق» و توانایی تولید انبوه اطلاعات اشتباه در مقیاس صنعتی گرفته تا نگرانی‌های جدی درباره «سوگیری‌های الگوریتمی». کتاب به درستی هشدار می‌دهد که الگوریتم‌ها بی‌طرف نیستند و به دلیل ساختار «جعبه سیاه» (عدم شفافیت در فرآیند تصمیم‌گیری)، پاسخگو کردن آن‌ها بسیار دشوار است. همچنین، مسئله «شکاف دیجیتال» و خطر تشدید نابرابری میان رسانه‌های بزرگ و کوچک نیز به دقت بررسی شده است.
شاید مهم‌ترین پیام کتاب، تأکید بر «بازتعریف نقش انسان» باشد. نویسندگان استدلال می‌کنند که نقش روزنامه‌نگار نه تنها حذف نمی‌شود، بلکه «حیاتی‌تر» از همیشه خواهد بود. روزنامه‌نگار آینده باید همزمان «همکار» و «منتقد» هوش مصنوعی باشد؛ ناظری اخلاقی که بر مهارت‌هایی تمرکز دارد که ماشین‌ها آن را ندارند؛ یعنی تفکر انتقادی، هوش هیجانی و داستان‌سرایی همدلانه.
کتاب دامنه بحث را گسترش داده و تأثیر هوش مصنوعی را در حوزه‌هایی فراتر از تحریریه‌های سنتی، مانند «روزنامه‌نگاری توسعه» (برای تحلیل داده‌های اقلیمی) و «روزنامه‌نگاری شهروندی» (و مفهوم «نظارت معکوس» شهروندان بر قدرتمندان) نیز مورد کاوش قرار می‌دهد.
کتاب «تقاطع هوش مصنوعی و روزنامه‌نگاری» از انتشارات همشهری، یک راهنمای ضروری برای روزنامه‌نگاران، دانشجویان ارتباطات، مدیران رسانه‌ها و هر آن کسی است که به آینده‌ی خبر و دموکراسی در عصر نوین فناوری اهمیت می‌دهد.

کتاب «تقاطع هوش مصنوعی و روزنامه‌نگاری: ظهور یک پارادایم نوین» نوشته مشترک سانتوش کومار بیسوال، آناند جی. کولکارنی با ترجمه علی شاکر توسط انتشارات همشهری در ۴۸۸ صفحه منتشر شده است.