سرویس میهن و مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - حمید بهمنی، پژوهشگر: کتاب «ایستگاه خیابان روزولت» به موضوع تسخیر سفارت آمریکا در تهران در سال ۱۳۵۸ می‌پردازد، نوشته محمد محبوبی اثری با رویکردی مستند و تاریخی است که سعی در ارائه تحلیلی از زمینه‌ها، رویدادها و پیامدهای این واقعه دارد. در بررسی و نقد این اثر، می‌توان نقاط قوت و ضعف متعددی را برشمرد:

نقاط قوت کتاب:؛ مستندنگاری دقیق:

کتاب با استناد به اسناد تاریخی، گزارش‌های رسمی و منابع دست‌اول (از جمله اسناد سفارت آمریکا و گزارش‌های ساواک) نوشته شده است. این رویکرد، اعتبار تاریخی اثر را افزایش می‌دهد و آن را به منبعی ارزشمند برای پژوهشگران تبدیل می‌کند.

توصیف جزئیات معماری و تشکیلاتی سفارت:

کتاب به خوبی به توصیف فیزیکی ساختمان سفارت، بخش‌های مختلف آن و نحوه فعالیت‌های اطلاعاتی آمریکا در ایران پرداخته است. این جزئیات، درک بهتری از ابعاد گسترده نفوذ آمریکا در ایران پیش از انقلاب ارائه می‌دهد.

تحلیل نقش سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا:

اثر به طور مفصل به نقش سیا (CIA)، دیپلمات‌های آمریکایی و دیگر نهادهای اطلاعاتی در تحولات ایران پرداخته و نشان می‌دهد که چگونه این نهادها در امور داخلی ایران دخالت داشته‌اند.

بررسی زمینه‌های تاریخی و ژئوپلیتیک:

کتاب تنها به رویداد تسخیر سفارت بسنده نکرده، بلکه به زمینه‌های تاریخی از جمله کودتای ۲۸ مرداد، حضور پایگاه‌های الکترونیکی آمریکا در ایران و رقابت‌های جنگ سرد نیز پرداخته است.

رویکرد انتقادی به روایت‌های مختلف:

اثر با بررسی روایت‌های مختلف از هویت مهاجمان و انگیزه‌های آنان، نشان می‌دهد که این واقعه در فضایی پیچیده و چندوجهی رخ داده است.

نقاط ضعف کتاب:

یک‌سویگی در روایت:

اگرچه کتاب ادعای مستندنگاری دارد، اما در برخی بخش‌ها به‌ویژه در تحلیل انگیزه‌های دانشجویان و نقش رهبران انقلاب، ممکن است رویکردی یک‌سو به نظر برسد و از بیان دیدگاه‌های منتقدان داخلی یا بین‌المللی فاصله گرفته است.

تمرکز بیش از حد بر نقش آمریکا:

با وجود اهمیت نقش آمریکا در تحولات ایران، کتاب گاهی اوقات نقش عوامل داخلی، تحولات اجتماعی و تاثیر گفتمان انقلابی را کمرنگ جلوه می‌دهد.

پیچیدگی زبان و ساختار:

در برخی بخش‌ها، کتاب از ساختار پیچیده و جملات طولانی استفاده کرده که ممکن است برای خواننده غیرمتخصص دشوار باشد. همچنین، استفاده زیاد از اسناد و ارجاعات گاهی باعث گسستگی روایت اصلی می‌شود.

جملات طولانی و ساختار پیچیده (صفحات ابتدایی)

مصداق در صفحه ۳:

«نقطۀ آغازین مناسبات دوجانیۀ دولت‌های ایران و ایالات متحده آمریکا به عصر قاجار و سال‌های پرتلاطم رقابت بریتانیا و رو سیه در منطقه، مو سوم به «بازی بزرگ» بازمی‌گردد. روابط دیپلماتیک ایران و آمریکا در حالی شروع شد که دولت آمریکا سیاست انژواگرایی را اتخاذ کرده و فارغ از کشمکش‌های اوراسیایی، تمرکز خود را بر اقتصاد قرار داده بود.»

تحلیل: این جمله واحد، چندین ایده مجزا را در خود جای داده است:

آغاز روابط در عصر قاجار، رقابت بریتانیا و روسیه (بازی بزرگ)،سیاست انزواگرایی آمریکا، تمرکز آمریکا بر اقتصاد،

اثر: بار اطلاعاتی بالا و طولانی بودن جمله، درک سریع مفهوم اصلی را برای خواننده غیرمتخصص دشوار می‌سازد.

۲. افزایش بار اسناد و گسستگی روایت (فصل‌های میانی)

مصداق در توصیف ساختار سفارت (صفحات ۷ و ۸):

«کلیدی‌ترین بخش‌های سفارت آمریکا در طبقه دوم ساختمان اصلی متمرکز شده بودند. دفاتر سفیر، کاردان رئیس بخش سیاسی، رئیس کنسولگری‌های تهران و شهرستان‌ها، دستیار مخصوص سفیر و اتاق تفنگداران دریایی دورتادور راهروی طبقه دوم را احاطه کرده بود. افزون بر این دفاتر و ادارات، نمایندگی سی‌آم‌ای در تهران و اتاق رمز هم در همین طبقه قرار داشتند… هنری پرکت، دفتر سفیر آمریکا در تهران را این‌گونه توصیف می‌کند: «دفتر [سفیر] در واقع به یک معنا شبیه دفتر مدیر مدرسه بود…» ۱. در انتها… اتاق رمز سفارت واقع شده بود… ۲.»

تحلیل: در این بخش، نویسنده:

به توصیف فیزیکی می‌پردازد.

ناگهان به یک نقل قول مستقیم و طولانی از یک دیپلمات (پرکت) می‌پردازد که خود حاوی توصیفات است.

بلافاصله و بدون یک گذار نرم، بحث را به "اتاق رمز" تغییر می‌دهد و به یک سند دیگر (پاورقی ۲) ارجاع می‌دهد.

اثر: جریان روان توصیف ساختمان قطع شده و خواننده برای دنبال کردن موضوع اصلی، نیاز دارد میان متن اصلی، نقل قول‌ها و پاورقی‌ها در رفت و آمد باشد. این امر به ویژه در فصل‌هایی که تمرکز بر تشکیلات سفارت و سیاست (مانند صفحات ۷ تا ۱۲) مشهود است.

۳. تراکم ارجاعات و پاورقی‌های مکرر (در سراسر کتاب)

مصداق در صفحه ۱۳:

«گزارش دیگری به همین تاریخ، نحوۀ امحای اسناد و اوراق باطله منعکس شده است… در کنار این کارمندوق‌ها، در هر اطلاق دو پاک آشفاان‌دان قرار دارد… تمام محتویات پاکت مزبور به‌وسیله دستگاه مخصوصی به پودر تبدیل می‌شود… ۳. گزارش دیگر امروز، مربوط به دوربین‌های مدارسنة سفارت بود… ۴."

تحلیل: در این بخش کوتاه، نویسنده به دو گزارش مستقل و دو پاورقی (۳ و ۴) اشاره می‌کند که هر کدام به اسناد آرشیوی مختلف ارجاع می‌دهند.

اثر: اگرچه این ارجاعات نشان‌دهنده پایبندی به مستندات است، اما تعدد و تراکم آن‌ها در یک پاراگراف کوتاه، توجه خواننده را از موضوع اصلی (روش‌های امحای اسناد و سیستم حفاظتی) منحرف و به سمت منابع سوق می‌دهد. این مسئله در فصل‌های تحلیلی کتاب که مبتنی بر اسناد ساواک و سیاست (مانند صفحات ۱۳، ۱۸، ۲۱ و ۲۲) به وفور دیده می‌شود.

۴. پیچیدگی در بیان استراتژی‌های سیا (صفحات پایانی)

مصداق در صفحه ۵۸ و ۵۹ درباره "خط میانه":

«هدف از اقدام سیاسی ما در ایران، روی کار آمدن دولتی است که نسبت به منافع ایاالت متحده نظر موافق داشته باشد… قصد ما در تماس با شریعتمداری، کمک به ایجاد یک درامحل میانه» است. هدف ما ایجاد شکاف در نهضت اسلامی نیست، بلکه می‌خواهیم نیروهای میانه‌روی درون آن را تا حد حاکم شدن توسعه دهیم.»

تحلیل: اگرچه مفهوم "ائتلاف میانه‌روها" به خودی خود پیچیده نیست، اما نحوه ارائه آن در کتاب با درهم‌آمیزی اهداف استراتژیک (از زبان اسناد سیا)، نام‌های رمز عوامل (SDJANUS/1، SDOUSTO/1) و ذکر بازیگران متعدد داخلی (شریعتمداری، جبهه ملی، نهضت رادیکال) همراه است. این ترکیب، بدون یک توضیح ساده‌کننده در ابتدا، می‌تواند برای خواننده گیج‌کننده باشد.

جمع‌بندی مصادیق:

این نمونه‌ها نشان می‌دهد که کتاب اگرچه از نظر محتوای مستند بسیار غنی است، اما در روایتگری روان با چالش مواجه است. ویژگی‌هایی مانند:

• تداخل لایه‌های اطلاعاتی (تاریخی، تشکیلاتی، تحلیلی)
• تعدد ارجاعات درون‌متنی و پاورقی‌ها در میانه پاراگراف‌ها
• عدم خلاصه‌گویی در برخی بخش‌های توصیفی

منجر به این شده که دنبال کردن "داستان اصلی" تسخیر سفارت در برخی مقاطع، نیاز به تمرکز و بازخوانی مضاعف داشته باشد. این ویژگی، کتاب را بیشتر به یک منبع تحقیقاتی ارزشمند برای اهل فن تبدیل می‌کند تا یک روایت تاریخی روان برای عموم خوانندگان.

کم‌توجهی به پیامدهای بین‌المللی:

اگرچه کتاب به تاثیر تسخیر سفارت بر روابط ایران و آمریکا پرداخته، اما به پیامدهای منطقه‌ای و بین‌المللی این رویداد (مانند تحریم‌ها، تغییر موازنه قدرت در خلیج فارس، و تاثیر بر جنبش‌های آزادی‌بخش) کمتر توجه کرده است.

عدم ارائه تحلیل نوین:

با وجود حجم بالای اطلاعات، کتاب در برخی بخش‌ها از ارائه تحلیل‌های تازه و بدیع فاصله گرفته و بیشتر به بازگویی رویدادها بر اساس اسناد موجود بسنده کرده است.

جمع‌بندی:

«ایستگاه خیابان روزولت» کتابی ارزشمند و پرجزئیات است که با نگاهی تاریخی و مستند به یکی از نقاط عطف تاریخ معاصر ایران می‌پردازد. این اثر برای پژوهشگران، دانشجویان و علاقه‌مندان به تاریخ روابط ایران و آمریکا می‌تواند منبعی مفید باشد. با این حال، برای دستیابی به تحلیلی متوازن، بهتر است در کنار این کتاب، منابع دیگر با رویکردهای متفاوت نیز مطالعه شود.

این کتاب نه تنها روایتی از یک واقعه، بلکه پنجره‌ای به روی شناخت بهتر از نحوه عملکرد قدرت‌های بزرگ در کشورهای در حال توسعه و پیامدهای آن است.

پیشنهادها برای بهبود کتاب در چاپ های بعدی

با در نظر گرفتن نقاط قوت موجود و نقاط ضعف اشاره شده، پیشنهادهای زیر می‌تواند به بهبود خوانایی، تعادل و تاثیرگذاری کتاب در چاپ‌های بعدی کمک کند:

۱. ساختارشکنی و بازآرایی محتوا

پیشنهاد: افزودن یک «سخن ناشر» یا «مقدمه تحلیلی» در ابتدای کتاب.

توضیح: این مقدمه باید به طور خلاصه و فشرده، چرایی و اهمیت واقعه تسخیر سفارت، سوالات اصلی کتاب و چارچوب تحلیلی آن را برای خواننده عادی توضیح دهد. این کار به خواننده یک «نقشه راه» فکری می‌دهد تا هنگام مطالعه جزئیات پیچیده، مسیر اصلی را گم نکند.

پیشنهاد: ایجاد یک جدول زمانی (Timeline) از مهم‌ترین رویدادها.

توضیح: قرار دادن یک جدول زمانی در ابتدای کتاب یا ابتدای هر فصل اصلی، به خواننده کمک می‌کند تا توالی رویدادها (از تاریخچه سفارت تا تسخیر و پیامدهای آن) را به سرعت مرور کرده و درک بهتری از بستر تاریخی داشته باشد.

پیشنهاد: تفکیک محتوای «توصیفی-سندمحور» از محتوای «تحلیلی-روایی».

توضیح: می‌توان بخش‌های بسیار جزئی و فنی (مانند توصیف دقیق هر اتاق در سفارت یا فهرست کامل اسم‌های رمز) را در قالب پیوست‌های مجزا در انتهای کتاب آورد. این کار به متن اصلی اجازه می‌دهد تا روایت تاریخی روان‌تری داشته باشد و تنها به اشاره به این جزئیات در متن اصلی اکتفا کند. برای مثال، به جای توصیف تمام اتاق‌ها در متن، می‌توان نوشت: «سفارت دارای ساختاری پیچیده با بخش‌های امنیتی، اطلاعاتی و اداری بود (برای جزئیات بیشتر به پیوست الف مراجعه شود).»

۲. ساده‌سازی زبان و روایت

پیشنهاد: تجدید نظر در جمله‌بندی‌های طولانی و پیچیده.

توضیح: بسیاری از جملات طولانی را می‌توان به دو یا سه جمله کوتاه‌تر و گویاتر شکست. این کار به درک مطلب سرعت می‌بخشد. برای مثال، جمله مصداق اول از صفحه ۳ را می‌توان اینگونه بازنویسی کرد: «روابط ایران و آمریکا در عصر قاجار و در بستر رقابت استعماری بریتانیا و روسیه، معروف به "بازی بزرگ"، آغاز شد. در آن زمان، ایالات متحده سیاست انزواگرایی پیشه کرده بود و به جای درگیری در کشمکش‌های اوراسیایی، بر توسعه اقتصادی خود متمرکز بود.»

پیشنهاد: استفاده از «جعبه‌های اطلاعاتی» ( Info Boxes).

توضیح: به جای قطع کردن روایت با ارجاعات پیاپی، می‌توان از جعبه‌های متنی کوتاه در حاشیه صفحات استفاده کرد. این جعبه‌ها می‌توانند حاوی توضیح مختصری درباره یک شخصیت مهم (مثل «لوی هندرسون» یا «ریچارد هلمز»)، یک سازمان (مثل «سیا» یا «ساواک») یا یک مفهوم (مثل «پروژه آپیکس» یا «پایگاه‌های تکسمن») باشند. این روش، بار اطلاعاتی متن اصلی را کم کرده و به خواننده کنجکاو امکان می‌دهد بدون گم کردن مسیر اصلی، اطلاعات تکمیلی را دریافت کند.

۳. افزایش تعادل تحلیلی و گسترش پیامدها

پیشنهاد: افزودن یک فصل مستقل با عنوان «پیامدهای بین‌المللی تسخیر سفارت».

توضیح: این فصل می‌تواند به تاثیر این واقعه بر موارد زیر بپردازد:

سیاست خارجی آمریکا: (شکست عملیات نجات، تحریم‌ها، بحران گروگان‌گیری و تاثیر آن بر انتخابات ریاست جمهوری).

منطقه خلیج فارس: (تغییر در موازنه قدرت و نگرانی متحدان آمریکا).

حقوق بین‌الملل: (بحث درباره مصونیت دیپلماتیک و واکنش نهادهای بین‌المللی).

تصویر ایران در جهان: (چگونه این رویداد، تصویر انقلاب ایران را در رسانه‌ها و افکار عمومی جهانی شکل داد).

پیشنهاد: گنجاندن یک «جمع‌بندی نهایی» در انتهای کتاب.

توضیح: این جمع‌بندی باید فراتر از خلاصه‌گویی باشد و به پرسش‌های کلیدی کتاب پاسخ دهد: تسخیر سفارت در بلندمدت چه تاثیری بر روابط ایران و آمریکا گذاشت؟ آیا دانشجویان پیرو خط امام به اهداف خود رسیدند؟ این واقعه چه درس‌هایی برای دیپلماسی و حاکمیت ملی دارد؟ این بخش، به کتاب عمق تحلیلی بیشتری می‌بخشد.

۴. بهبود ویژگی‌های فنی و بصری

پیشنهاد: افزودن تصاویر، نقشه‌ها و نمودارها.

توضیح: یک یا چند نقشه از محله سفارت (خیابان‌های روزولت و تخت جمشید)، پلان ساده‌شده ساختمان سفارت، و نمودارهای سازمانی از ساختار سیا و ساواک، به درک مطلب کمک شایانی می‌کند. تصاویر مرتبط (مانند عکس‌هایی از ساختمان سفارت پیش و پس از تسخیر) نیز جذابیت کتاب را افزایش می‌دهد.

پیشنهاد: یکدست‌سازی و ساده‌سازی ارجاعات.

توضیح: می‌توان بخشی از ارجاعات جزئی را حذف یا در قالب یک «یادداشت درباره منابع» در انتهای کتاب توضیح داد که کلیت اسناد استفاده‌شده از کجا آمده و اعتبارشان چیست. این کار از شلوغی بیش از حد پاورقی‌ها می‌کاهد.

جمع‌بندی نهایی:

این پیشنهادها نه به معنای تغییر در ماهیت مستند و ارزش تاریخی کتاب، بلکه به منظور تقویت انتقال موثر محتوای موجود به طیف وسیع‌تری از خوانندگان است. هدف نهایی باید این باشد که این اثر ارزشمند هم برای پژوهشگران (با حفظ جزئیات و اسناد در پیوست‌ها) و هم برای خوانندگان عمومی علاقه‌مند به تاریخ معاصر (با روایتی روان و ساختاریافته) قابل استفاده و جذاب باشد

پرسش‌های اصلی که نویسنده در این کتاب سعی کرده به آنها پاسخ دهد:

۱. چرا به دیپلمات‌های آمریکایی اعلام اخراج نشد و قواعد بین‌المللی نادیده گرفته شد؟

کتاب به وضوح استدلال می‌کند که سفارت آمریکا نه یک نمایندگی دیپلماتیک معمولی، بلکه یک «مرکز فرماندهی برای عملیات براندازی» بود. از نگاه دانشجویان و حامیانشان، در شرایط بحرانی ۹ ماهه پس از انقلاب، که آمریکا به طور فعال در حال سازماندهی کودتا (مانند کودتای نوژه) و تحریک جدایی‌طلبی در کردستان و نقاط دیگر بود، از نگاه نویسنده اقدام تسخیر، یک «عملیات ضربتی برای افشا و خنثی کردن یک تهدید امنیتی قریب‌الوقوع» بود. آن‌ها معتقد بودند اگر از مسیرهای رسمی استفاده می‌کردند، آمریکایی‌ها فرصت نابودی تمام اسناد جاسوسی را پیدا می‌کردند.

بهتر بود این استدلال در یک بخش تحلیلی مجزا و با وضوح بیشتر ارائه می شد. درواقع نویسنده می‌توانست اینگونه استدلال کند که از منظر دانشجویان، این اقدام یک «اقدام دفاعی غیرمتقارن» در برابر یک جنگ تمام‌عیار مخفی بود که قواعد دیپلماتیک، پوششی برای آن فراهم کرده بود.

۲. چرا بحران ۴۴۴ روز طول کشید؟ چرا با افشای دلیل بیمار شاه برای حضور او در آمریکا پایان نیافت؟

هدف اولیه (افشا اسناد مداخله آمریکا در ایران و جلوگیری از کودتا)؛ با کشف اسناد لانه جاسوسی و افشای آن در رسانه‌ها، این هدف در هفته‌های اولیه تا حد زیادی محقق شد.

اما اهداف ثانویه و پیچیدگی‌های سیاسی موجود در این بحران موجب شد ماجرای گروگان‌گیری به یک «ابزار چانه‌زنی سیاسی» در داخل بین نیروهای رقیب سیاسی و در خارج بین آمریکا و ایران تبدیل شود. اهدافی مانند استرداد شاه برای محاکمه، آزادی دارایی‌های بلوکه شده ایران و دریافت تضمین برای عدم مداخله آینده آمریکا و در آن طرف مقاومت آمریکا برای استراداد شاه برای محاکمه در یک دادگاه بین المللی یا حتی معاینه او توسط پزشکان ایرانی برای تائید بیماری سرطان او همه عوامل مهم برای طولانی شدن بحران شد.

همچنین، این بحران به «کاتالیزوری برای تثبیت نظام جدید» تبدیل شد و به حذف رقبای لیبرال و متمرکز کردن قدرت حول گفتمان "خط امام" کمک کرد. طولانی شدن بحران، نهایتاً منجر به «شکست و تحقیر دولت کارتر» و قطع امید از وی برای بهبود روابط شد و راه را برای روی کار آمدن دولت ریگان هموار کرد.

ای کاش مولف یک جدول یا خط زمانی تحلیلی طراحی می کرد که نشان دهد چگونه اهداف و انگیزه‌های اصلی بحران در چهار مرحله (هفته‌های اول، ماه‌های میانی، دوران انتخابات آمریکا، و روزهای پایانی) تغییر کرد.

۳. مصادیق مستند جاسوسی و مداخله آمریکا در ۹ ماه پس از انقلاب کدامند؟

این کتاب خود یک گنجینه از این مصادیق است. مولف می‌توانست در یک فصل یا بخش نتیجه‌گیری، آن‌ها را به طور فشرده دسته‌بندی کند:

فعالیت‌های براندازانه (Coup Plotting): تلاش برای ایجاد "ائتلاف خط میانه" با محوریت شریعتمداری و جبهه ملی برای به قدرت رساندن یک دولت طرفدار آمریکا (اسناد صفحات ۵۸-۶۵).

عملیات در کردستان (Fueling Separatism): استخدام عوامل ساواک سابق (مانند عیسی پژمان) و ارتباط با رهبران کرد برای هدایت و تشدید درگیری‌ها به منظور تضعیف مرکزی حکومت (اسناد صفحات ۶۵-۶۸).

نفوذ در بدنه حکومت (Recruiting Sources): استخدام منابع در وزارت خارجه (مانند ویکتوریا بصیری)، وزارت اقتصاد (حمید جرایدی) و وزارت نفت (غفور پرسفیاتی) برای کسب اطلاعات محرمانه (اسناد صفحات ۲۴-۲۶).

فعالیت‌های اطلاعاتی-رصدی (Espionage & Surveillance): تلاش برای احیای پایگاه‌های جاسوسی تکسمن و آپیکس برای رصد شوروی، که علیه ایران نیز قابل استفاده بود (اسناد صفحات ۶۹-۷۴).

جنگ روانی و تبلیغات (Psychological Operations): استفاده از اداره اطلاعات سفارت (USICA) برای نفوذ در مطبوعات و روشنفکران.

نویسنده می‌توانسست یک «فهرست مصور (Infographic)» از مهم‌ترین عملیات‌های مداخله‌جویانه آمریکا در آن ۹ ماه، همراه با شماره سند و صفحه مربوطه، طراحی کند. این کار به خواننده یک دیدگاه سریع و مستند می‌داد.

پرسش های مهمی که می توان در جلد بعدی کتاب به آنها پاسخ داد:

۱. آیا راه حل دیگری به جز تسخیر سفارت وجود داشت؟

۲. آیا نهادهای تازه تاسیس جمهوری اسلامی (مانده دادگاه‌های انقلاب یا نهادهای امنیتی) می‌توانستند با استفاده از قوانین داخلی و بین‌المللی، بدون نقض مصونیت دیپلماتیک، به فعالیت‌های جاسوسی آمریکا پایان دهند؟

۳. هزینه‌های مادی و معنوی طولانی شدن بحران گروگان گیری برای ایران چه مقدار بود؟

این پرسش به تحلیل پیامدهای منفی مانند انزوای بین‌المللی، تحریم‌های اقتصادی، تثبیت تصویر یک دولت "تروریست" در رسانه‌های غربی، و تلفیق چهره انقلاب با این اقدام می‌پردازد. یک تحلیل متعادل باید هم "دستاوردها" و هم "هزینه‌ها" را بررسی کند.

۴. نقش بازیگران داخلی در مدیریت بحران چیست؟

آیا بین دولت موقت (بازرگان)، مجلس خبرگان، بنیادگرایان (دانشجویان پیرو خط امام) و شخص امام خمینی در مورد نحوه مدیریت و پایان بحران اختلاف‌نظر وجود داشت؟ کتاب به این موضوع می‌پردازد، اما می‌توان آن را پررنگ‌تر کرد.

۵. این واقعه برای روابط کنونی ایران و آمریکا و برای دیپلماسی جهانی در قبال مسائل امنیتی حیاتی، چه درس‌هایی دارد؟ چگونه می‌توان بین حق حاکمیت ملی یک کشور و قواعد مصونیت دیپلماتیک در عصر جنگ‌های هیبرید توازن برقرار کرد؟

نویسنده می‌تواند در جلد بعدی کتاب، یک «فصل پایانی» با عنوانی مانند «پاسخ به پرسش‌های ماندگار: تحلیل و ارزیابی نهایی» تالیف کند در این فصل، مولف می‌تواند:

پرسش‌های فوق را به طور مستقیم و شفاف مطرح و با استناد به مستندات جلد اول، پاسخ‌های تحلیلی و ساختاریافته به آن‌ها بدهد. همچنین به بررسی واقع‌بینانه و همه جانبه از لحاظ هزینه-فایده به بررسی بحران گروگان‌گیری بپردازد و در نهایت، درس‌های تاریخی این واقعه را برای امروز استخراج کند.

این کار نه تنها برای پاسخگویی به نیاز ذهن پرسشگر مخاطبان ضرورت دارد، بلکه کتاب را از یک گزارش تاریخی صرف، به یک اثر تحلیلی ماندگار ارتقا خواهد داد.