سرویس استان‌های خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): لالایی‌ها، نواهای عاشقانه‌ای هستند که با کَند و کاو در مضامین آنها می‌توان نگرش هر قوم را نسبت به فرزند و جنسیت او دریافت هر چند برخی لالایی‌ها علاوه بر انعکاس حالات درونی مادران، به شرایط سیاسی، اجتماعی و اقتصادی خانواده‌ها نیز پرداخته‌اند، اما اصیل‌ترین لالایی‌ها از مضامینی حکایت می‌کنند که طی آن مادر، بی‌اعتنا به همه غم‌های عالم، می‌کوشد تا شادی را برای فرزند به ارمغان آورد. در این لالایی‌ها، شکایتی هم اگر هست از رنجی است که طی آن به کودک از هم‌سالان خود رسیده است.

هر چند لالایی در فرهنگ‌های مختلف به گونه‌های متفاوتی اجرا می‌شود، اما عشق به فرزند وجه مشترک تمام آنهاست، مادر لر هم، صداقت، لطافت، استحکام ادبی و بار عاطفی عمیقی را در هم آمیخته و حرف دلش را به صورت لالایی با فرزندش در میان می‌گذارد.

لالایی‌ها را از منظر ساختار و محتوا می‌توان تقسیم‌بندی کرد. لالایی‌های لرستان را از نقطه نظر توجه به جنسیت فرزند، به دو دسته می‌توان تقسیم کرد؛ دسته اول لالایی‌هایی هستند که بی‌توجه به جنسیت فرزند بیان می‌شوند (لالایی‌های عمومی) و دسته دوم نیز لالایی‌هایی هستند که به طور اختصاصی برای دختر و یا پسر خوانده می‌شوند.

لالایی‌ها تجلی بسیاری از آرزوهای مادران است

محمد نظری در کتاب «مرغان باغ اساطیری؛ تک‌بیتی‌های مویه، شادیانه و لالایی» آورده است: مادر برای خواباندن بچه، چه در گهواره، چه بر پشت خود لالایی می‌خواند. در لالایی‌های لری که به صورت تک‌بیتی وجود دارند تجلی بسیاری از آرزوها و خواسته‌ها دیده می‌شود.

اگر بچه پسر باشد پدر، مادر و دیگر افراد بزرگ خانواده در مناطق روستایی و عشایری اغلب آرزویشان این است که در آینده‌ای نه چندان دور وقتی از لحاظ رشد عقلی و جسمانی بزرگ شد، بتواند در کارهای کشاورزی و دامداری به پدرش کمک کند؛ ولی در مناطق شهری آرزوی بزرگ‌ترها اغلب این است که او را به مدرسه بفرستند تا سواد یاد بگیرد و با ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر و دانشگاه برای خودش کسی شود. اگر دختر باشد در مناطق روستایی و عشایری آرزوی پدر و مادر این است که زود بزرگ شود و بتواند کارهای خانه و مسائلی که مربوط به مزرعه و دام و وظایفی که مادرش به او می‌سپارد را به شیوة شایسته‌ای انجام بدهد و در آینده ازدواج کند و مادر خوبی برای بچه‌هایش شود.

به غیر از این‌ها مادر با زمزمه لالایی در گوش بچه، گاه مفاهیم دینی، انسانی، اجتماعی و فرهنگی را انتقال می‌دهد. بار عاطفی برخی از لالایی‌ها به اندازه‌ای بالاست که انسان را غرق حیرت می‌کند. در برخی ابیات لالایی می‌توان پی برد که مادر حاضر است که حتی جان خود را فدای فرزندش کند که آسیبی نبیند. آنچه مسلم است در جوامع روستایی پسر نسبت به دختر از ارج و جایگاه بهتری برخوردار است تا حدی که گوسفندی را با عنوان عقیقه در روز تولد نوزاد پسر، هنگام تراشیدن موی سر قربانی می‌کنند. روی کلاهش مهره‌ای آبی رنگ می‌آویزند و تکه‌ای پارچه که در آن دعا نوشته شده را با نخ و سوزن می‌دوزند و با سنجاق به لباس نوزاد می‌چسبانند که از جمع بلاها در امان باشد.

لالایی‌های لرستان، گنجینه‌ای از فرهنگ فولکلور این دیار

فرشته بیرانوند کارشناس زبان و ادبیات فارسی در این‌باره گفت: لالایی‌های لرستان از غنا و گستردگی قابل‌توجهی برخوردار هستند و از گنجینه‌های فرهنگ فولکلور مردم این استان به‌حساب می‌آید؛ روایت‌هایی بسیار ظریف و لطیف که هریک راوی وقایع و داستان‌هایی است که در برهه‌های مختلف بر مردم این دیار گذشته است.

رئیس گروه فرهنگی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی لرستان گفت: بررسی وقایع گذشته‌ای که مردم لرستان شاهد آن بوده‌اند و سیری در ژرفای سرگذشت فرهنگی و تاریخی این دیار و همچنین بررسی موشکافانه در چهره‌های ناشناخته زندگانی نیاکان سخت‌کوش این دیار، نشان‌دهنده انس و الفت عمیق مردم لرستان با طبیعت و پدیده‌های اطراف خود است پیوندی که در لالایی‌ها نیز به‌وضوح قابل مشاهده است.

لرستان از نظر فرهنگی بسیار غنی است

وی با اشاره به اینکه لرستان از نظر فرهنگی، بسیار غنی است و در طول تاریخ چهره‌های فرهنگی بی‌شماری را به مردم ایران معرفی کرده‌است، گفت: مقوله لالایی و به‌عبارتی ادبیات زنانه نمایانگر این موضوع است که مادران در ارتباط با کودکان خود از همان لحظات آغازین حیات، در واقع در قالب آوازهای لالایی، دلبندان‌شان را یاری می‌دهند تا واقعیت‌های زندگی را واضح‌تر و روشن‌تر درک کند و به‌سوی نیک‌سیرتی، خوش‌خلقی، خوش‌بینی، خیرخواهی و مهربانی روی آورند.

شنیدن لالایی به کودک مهرورزی را می‌آموزد

به اعتقاد این کارشناس فرهنگی، کودکانی که در چنین فضاها و با چنین عادت‌های خوشایند و خوش‌قلبی‌های این چنینی رشد پیدا می‌کنند، از همان کودکی، از مادران خود، مهرورزی را می‌آموزند و با شنیدن نوای دلنشین مادر آرامشی وصف‌ناپذیر به کودک دست می‌دهد؛ ویژگی‌هایی که در لالایی‌های زبان لری و لکی به‌خوبی می‌توان آنها را مشاهده کرد.

لالایی‌های لری سرمایه‌های بی‌نظیری از موسیقی و ملودی

بیرانوند با بیان اینکه جای بسی تاسف است که امروزه بسیاری از مادران حتی خود نمی‌توانند آن‌گونه که باید، به گویش محلی سخن بگویند و این لالایی‌های محلی که به‌نوعی سرمایه‌های عظیمی از موسیقی و ملودی‌های بی‌نظیر محلی هستند، رو به فراموشی هستند، افزود: در واقع، لالایی‌های قوم لر، بستر مناسبی برای شناخت و آشنایی با روحیه این قوم غیور که در گذر زمان با مشکلات زندگی، داغ‌ها، دردها، اشک‌ها و لبخندها زیسته‌اند، هستند.

لالایی‌های لری، بخشی از ادبیات شفاهی لرستان هستند

وی گفت: لالایی‌های لری، بخشی از ادبیات شفاهی لرستان را تشکیل می‌دهد که دست نخورده، نسل به نسل به فرزندان این مرز و بوم منتقل شده است.

لالایی‌های مردم لرستان، عمیق و درخور اعتنا هستند

بیرانوند با اشاره به اینکه لالایی‌های مردم لرستان، عمیق و درخور اعتنا هستند، گفت: اشعاری که در این لالایی‌ها گفته می‌شود، نمایانگر ویژگی‌های زندگی مردم این دیار بوده است؛ بیانگر رنج‌های مادران و سختی‌ها و مشقت‌های زندگی کوهستانی. لالایی‌ها و ضرب‌المثل‌ها، به‌عنوان جزئی از فرهنگ عامه، نقش مهمی در انتقال فرهنگ به نسل‌های آینده ایفا می‌کنند و باید بیش‌از گذشته بر حفظ آنها همت کرد.

ثبت «لالایی محلی لُری» در فهرست میراث ناملموس کشور

مدیرکل میراث‌فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری لرستان روز شنبه - ۲۶ مهرماه ۱۴۰۴- در جلسه پیگیری ثبت آثار فرهنگی استان گفت: «لالایی محلی لُری» به‌عنوان یکی از جلوه‌های اصیل فرهنگ شفاهی و موسیقایی مردم لر، در فهرست ملی میراث‌فرهنگی ناملموس ایران به ثبت رسیده است.

عطا حسن‌پور افزود: این ثبت ملی در اجرای مواد (۱۱ و ۱۲) قانون الحاق جمهوری اسلامی ایران به کنوانسیون حراست از میراث‌فرهنگی ناملموس مصوب سال ۱۳۸۴ مجلس شورای اسلامی، و مواد (۲ و ۳) آیین‌نامه اجرایی آن مصوب سال ۱۳۸۷ هیئت وزیران انجام شده است.

وی گفت: این اقدام در راستای پاسداشت و معرفی میراث‌فرهنگی ناملموس شهرها و روستاهای لرستان و به‌منظور صیانت از عناصر ارزشمند فرهنگ بومی صورت گرفته است.

به گزارش ایبنا، لالایی‌های لری، فراتر از نغمه‌هایی برای خواباندن کودک، آیینه‌ای از فرهنگ، باورها، آرزوها و دردهای مردمان لرستان هستند. این نواهای لطیف، حامل پیام‌هایی از مهر مادری، جنسیت‌پذیری اجتماعی، آرمان‌های تربیتی، و پیوند عمیق با طبیعت و سنت هستند. ثبت ملی «لالایی محلی لُری» در فهرست میراث ناملموس کشور، گامی مهم در پاسداشت این میراث شفاهی و موسیقایی است که نسل‌ها را به هم پیوند می‌دهد. با توجه به تهدید فراموشی این گنجینه‌ها در عصر مدرن، ضرورت دارد نهادهای فرهنگی، آموزشی برای احیای این سرمایه‌های فرهنگی تلاش مضاعفی داشته باشند.