سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - اکرم عباسی: در سرزمین گنجینه فرهنگها، هنوز روستاها و مناطق بسیاری هستند که با کمبود امکانات فرهنگی از جمله کتابخانهها روبهرو هستند. در این مناطق کتابخانههای سیار به ابتکاری فرهنگی از سوی نهاد کتابخانههای عمومی کشور تبدیل شده است. کتابخانههای سیار مأموریتشان رساندن کتاب و فرهنگ به دورترین و محرومترین نقاط است.
کتابخانههای سیار با خودروهای مجهز به قفسههای کتاب، ایستگاههای کوچکی از دانایی هستند که هر هفته در مسیرهای خاکی و جادههای فرعی طی مسیر میکنند تا کودکان و نوجوانان روستاها را با دنیای کتاب آشنا کنند. در این طرح، کتابدار نهتنها امانتدار کتاب، بلکه آموزگار، مشاور و گاه دوست و همراه اهالی خواهد شد.
خراسان شمالی استانی با بیش از هزار روستا است که بخشی از آنها کتابخانه ثابت ندارند و در این میان کتابخانه سیار «آوای فرهنگ» بجنورد توانسته نقشی اثرگذار در ترویج فرهنگ مطالعه میان کودکان و خانوادههای روستایی ایفا کند.
امین برفهئی، کتابدار جوان و پرانرژی این کتابخانه سیار، از جمله چهرههایی است که با عشق و پشتکار و تلاش روافزون مسیرهای طولانی را طی میکند تا کتاب و آگاهی را به دل روستاها برساند. این گزارش روایتی از تجربه، دغدغه و باور او به قدرت نهادینه شده کتاب است.
بازگشت دوباره به دنیای کتابها
امین برفهئی جوان ۳۴ ساله کتابدار که فعالیتش را به عنوان کتابدار در کتابخانه مرکزی بجنورد آغاز کرد، پس از سه سال وقفه در کار، به دنیای کتابداری برگشته و بعد از چند سال کار در حوزه فنی و صنعتی، مسیرش را عوض کرد و با عشق به فرهنگ و مطالعه، وارد رشته کتابداری شد. او اینبار بهعنوان کتابدار کتابخانه سیار «آوای فرهنگ» هر هفته به روستاهای اطراف سر میزند و با شور و انرژی، کتاب و قصه و آموزش را به دل کودکان و خانوادهها میبرد.
برفهئی باور دارد تا مردم در درون خودشان تغییر نکنند هیچ تغییر دیگری برایشان نیست و کتاب زیربنای این تحول و دگرگونی فکری و اجتماعی است.
صبح روزهایی که کتابخانه سیار «آوای فرهنگ» بجنورد مسیرهای خاکی را برای رساندن کتاب به روستاهای اطراف طی میکند، حالوهوایی دیگر دارد. صدای موتور خودرو از دور دستها برای کودکان و نوجوانان روستایی شناخته شده است.
وی به خبرنگار ایبنا گفت: هر صبح که حرکت میکنم، حس میکنم سفری تازه آغاز شده، سفری که مقصدش فقط یک روستا نیست، بلکه دلهای مشتاق و امیدواری است که منتظر کتاب هستند.
برفهئی بیان کرد: در طول مسیر، او بارها شاهد بوده که کودکان از دور با هیجان به سمت کتابخانه میدوند. گاهی پیش از رسیدن خودرو، کنار جاده میایستند تا از اولین نفراتی باشند که کتاب میگیرند. همین اشتیاق بچهها خستگی راه را از تنم بیرون میکند. آنقدر ذوق و شادی دارند که حتی قبل از باز شدن درِ کتابخانه، میپرسند «کتاب تازه آوردی؟».
وقتی از او درباره سختی مسیرها میپرسم، لحظهای سکوت میکند و میگوید: راستش جادههای خاکی، هوای سرد و گرم و حتی خرابی ماشین، هیچکدام به چشم نمیآید. سختی واقعی اینجا است که بعضی از بچهها در روستاها هنوز کتاب شخصی ندارند. گاهی وقتی کتابی را تحویل میدهند، با دلسوزی میگویند مواظبش بودم که خراب نشود.
برفهئی معتقد است که به هر حال کتابخانه سیار رابطی میان مردم و ما است و همانند جادهای است که هر سفرش، نشانی از امید دارد.
وقتی به نخستین مقصد میرسم بچهها با صدای بوق آشنا از خانهها بیرون میدوند. لبخندشان گرمتر از هر گرمایی است. با حوصله درِ کتابخانه را باز میکنم، قفسهها را مرتب میکنم و صدا میزنم بچهها بیایید ببینیم این هفته چه کتاب تازهای براتون آوردم.
وی افزود: اولین تصویری که از کتابخانه سیار در ذهن دارم، استقبال پرشور بچههای روستا است. وقتی برای نخستین بار به روستا مراجعه کردم، کودکان با اشتیاق فراوان به کتابخانه آمدند و از من پرسیدند چرا یک سال کتابخانه بسته بوده است. پاسخ دادم کتابدار قبلی تغییر شغل داده بود و تا مراحل جذب کتابدار جدید طی شود، کتابخانه یک سال تعطیل بود. با این حال، این وقفه تاثیری بر علاقه کودکان نداشت و شور و اشتیاقشان برای مراجعه به کتابخانه هنوز فراوان بود.
علت استقبال پرشور بچهها، به نظر من، نبود امکانات متنوع در روستاها است چرا که اغلب روستاها تنها مدرسه و یک خانه بهداشت و یک مسجد دارند و امکانات فرهنگی و تفریحی چندانی ندارند. کتابخانه سیار برای آنها نه تنها منبع کتابهای مختلف، بلکه محلی برای بازی، برنامههای آموزشی و فعالیتهای جمعی است و همین موضوع باعث جذابیت آن میشود.
اتحاد و همراهی مردم و مسئولان با کتابخانه سیار
برفهئی با لبخند از همراهی مردم و مسئولان محلی میگوید. خوشبختانه در بیشتر روستاها، دهیاران و هیئت امنای مساجد از همان آغاز ورود ماشین استقبال گرمی از کتابخانه سیار داشتهاند و آنها نهتنها در زمینه اطلاعرسانی به اهالی همکاری میکنند، بلکه برای تأمین برق و فراهم کردن فضای مناسب نیز پیشقدم میشوند.
وی گفت: خدا را شکر، همیشه دهیارها و اهالی روستا همراه ما در این مسیر همقدم بودهاند مخصوصاً وقتی برای برگزاری برنامه یا روشن کردن چراغ کتابخانه نیاز به برق داشتیم، بدون هیچ تاملی کمک کردهاند و بعضیها حتی قبل از رسیدن ما، مسجد یا محل توقف ماشین را آماده کردهاند.
با این حال، امین در ادامه از چالشهای مسیر هم میگوید: در بعضی روستاها موقعیت مکانی اجازه نمیدهد فضای مناسبی برای استقرار کتابخانه پیدا کنیم. مثلاً مسجد یا دهیاری در نقطهای قرار گرفته که خودرو نمیتواند به راحتی نمیتواند وارد شود یا مسیر باریک و خاکی است. با این وجود، دهیارها همیشه پاسخگو بوده و تا جایی که امکان داشته است همکاری کردهاند و همین حمایت باعث شده کار ما راحتتر پیش برود.
برفهئی معتقد است این استقبال و همراهی نشان میدهد که فرهنگ کتابخوانی در دل کودکان و نوجوانان و مردم روستاها زنده است و اگر فرصت و امکانات در اختیارشان قرار گیرد، مشتاقانه به سمت کتاب میآیند.
پیشنهاد کتابدار کتابخانه سیار آوای فرهنگ برای اطلاعرسانی اهالی
برفهئی ادامه داد: در مسیر فعالیت کتابخانه سیار، مانع جدی و منفی چندانی وجود ندارد، اما همیشه میتوان کارها را بهتر کرد. فکر میکنم بزرگترین چالش ما، مسئله اطلاعرسانی است. بعضی وقتها خوب است که اعضای فعال قبل از رسیدن ما به روستا اطلاع داشته باشند که امروز کتابخانه کجاست یا چه برنامه خاصی داریم.
با نگاهی پر از انگیزه ادامه داد: به تازگی دارم به این فکر میکنم که شاید بشود یک اپلیکیشن یا نرمافزار طراحی کرد که به محض ورود من به هر روستا، پیامکی برای اعضای فعال ارسال شود چرا که پیامرسانهای عمومی خیلی مناسب نیست زیرا ممکن است برنامهای برای یک روستا باشد و روستای دیگر از آن بیخبر بماند یا ساعتها تغییر کند و اهالی منتظر بمانند و اگر اطلاعرسانی درست انجام شود، بخش زیادی از دغدغه ما حل میشود.
برفهئی معتقد است: با ایجاد چنین امکانی، کتابخانه سیار میتواند با نظم و اثربخشی بیشتری فعالیت و تجربه دریافت کتاب و شرکت در برنامهها برای بچهها و خانوادهها خوشایندتر شود.
نیازهای کتابخانه سیار
برفهئی عنوان کرد: هرچند کتابخانه سیار «آوای فرهنگ» از قدیمیترین نمونههای کتابخانه سیار کشور است و تا امروز خدمات خوبی ارائه داده، اما تجهیزاتش حالا با گذر زمان نیازمند بهروزرسانی شدهاند. مثلاً قفسهها و نگهدارندههای جلوی کتابخانه کمی قدیمی شدهاند. گذاشتن و برداشتن کتابها گاهی سخت میشود و ممکن است به کتابها آسیب هم برسد. حتی پلکان ورودی خودرو سنگین است و جابهجا شدن آن برای ما کار راحتی نیست. با این وجود این موارد بههیچوجه مانع کلی برای فعالیت کتابخانه نیستند و صرفاً در قالب پیشنهاد برای بهبود کارایی مطرح میشوند.
کمبود کتاب دغدغهای برای کتابخانه سیار نیست
برفهئی با اطمینان خاطر توضیح داد که کمبود کتاب در کتابخانه سیار، دغدغهای جدی نیست. اگر کتابی را اعضا بخواهند و موجود نباشد، خودم از کتابخانههای دیگر تهیه میکنم و به دستشان میرسانم. دغدغه اصلی ما این است که هیچ بچهای بدون دسترسی به کتاب نماند. تنها استثنا، کتابهایی است که مجوز نشر ندارند در غیر این صورت، هر کتابی که بچهها بخواهند، حتی اگر از کتابخانه مرکزی یا دیگر کتابخانهها باشد، در اختیارشان قرار میگیرد.
از لبخند رضایت بچهها تا دوری از آسیبهای اجتماعی
وی با چشمانی که از شادی برق میزند، از شیرینترین لحظات کارش میگوید: «واقعاً بهترین و دلنشینترین بخش کار ما وقتی است که بچهها کتابهایی که خواندهاند را میآورند و لبخند رضایت روی لبانشان نقش بسته است و دیدن علاقه و هیجان آنها برای گرفتن کتابهای جدید و ادامه مطالعه، بزرگترین پاداش ماست.»
وی ادامه داد: هر داستانی که میخوانند و هر تجربهای که از کتابها به دست میآورند، نه تنها شادی به آنها میدهد، بلکه علاقهشان به مطالعه را بیشتر میکند و همین شور و شوق بچههاست که انگیزه ما برای ادامه مسیر را هر روز تازه نگه میدارد.
برفهئی با جدیت از تأثیرات اجتماعی مطالعه در زندگی کودکان و نوجوانان روستایی میگوید: «شاید به طور ملموس همیشه دیده نشود، اما غیرمنتظره است؛ بچهای که از کودکی اهل مطالعه باشد، در نوجوانی کمتر به سمت رفتارهای خطرناک، مثل مواد مخدر یا اقدامات پرخطر میرود. مطالعه، آگاهی و شناخت به آنها میدهد و مسیر زندگیشان را شکل میدهد. این روزها تلاش من این است که بچههای روستا با فناوریهای جدید، به ویژه هوش مصنوعی، آشنا شوند. میخواهم فرهنگ استفاده درست از این فناوریها از سنین پایین شکل بگیرد، چون اگر معرفی درست نشود، یادگیری نادرست و اشتباه میتواند آسیبزا باشد. حتی اگر وسیلهای مثل گوشی همراه در دسترسشان باشد، باید اصول استفاده سالم و کارآمد از آن را یاد بگیرند و بدانند و هدف من این است که بچهها از سنین مدرسه، نه فقط به مطالعه کتاب، بلکه به استفاده هوشمندانه از فناوری نیز مجهز شوند.
کتابخانه سیار بستر پرورش و رشد اخلاقی و اجتماعی
برفهئی گفت: مشاهده میکنم که بچههایی که اهل مطالعه و کتابخوانی هستند، رفتارشان کاملاً با دیگر کودکان متفاوت است. نه تنها در آداب اجتماعی، بلکه در برخوردهای روزمرهشان نیز این تفاوت مشخص و قابل تشخیص است. کتابخوانی باعث میشود کودکان یاد بگیرند چگونه با دیگران تعامل کنند، احترام متقابل داشته باشند و در جمع رفتار مناسب داشته باشند. این ویژگیها حتی در محیط مدرسه و اجتماع به راحتی قابل مشاهده است و کتاب و مطالعه، فراتر از سرگرمی، نقش مهمی در شکلگیری شخصیت و رفتار اجتماعی کودکان دارد و کتابخانه سیار تنها محلی برای امانت کتاب نیست، بلکه بستر رشد فرهنگی و اخلاقی نیز هست.
وی با رضایت از تأثیر فعالیت کتابخانه سیار بر کودکان روستاها گفت: تغییری که من احساس میکنم، رشد روزافزون بچهها، مخصوصاً بچههای روستا است. خوشبختانه این روند نسبت به روزهای اول، روزبهروز بیشتر و محسوستر میشود. در روزهای نخست، بسیاری از کودکان ذهنیتی نسبت به کتابخانه نداشتند یا حتی از وجود ایستگاهها اطلاع نداشتند، اما حالا حضورشان و اشتیاقشان کاملاً ملموس است.
وی ادامه داد: کتابخانه تنها به معنای امانت یا معرفی کتاب نیست؛ حتی خانوادهها، مادرها و پدرها هم به کتابخانه مراجعه میکنند و گاهی برای مشاوره در زمینه تحصیلی و استعدادیابی فرزندانشان میآیند. اینجا است که اهمیت نقش کتابدار مشخص میشود چرا که کتابدار تنها معرفیکننده کتاب نیست، بلکه نقش کمکی معلمان مدارس دارد و میتواند کودکان را در مسیر درست هدایت کند. اگر کتابدار دانش روانشناسی و شناخت کافی داشته باشد، میتواند به خوبی مشکلات و دغدغههای کودکان را بشنود و آنها را راهنمایی کند.
برفهئی خاطرهای از یکی از مراجعانش را اینگونه تعریف میکند: «چند وقت پیش، مادری به کتابخانه مراجعه کرد و دغدغهای داشت درباره فرزند سوم و فرزند وسط خانوادهاش؛ او میگفت چرا فرزند وسط مثل بچههای اول و آخر خانوادهاش رفتار نمیکند و تفاوت دارد. با توجه به شناختی که از روانشناسی و جایگاه فرزندان در خانواده داشتم، توانستم راهنمایی مختصری به مادر بدهم تا بتواند ارتباط بهتری با فرزندش برقرار کند. خوشبختانه این راهنمایی اثرگذار بود و حس کردم مادر و فرزند توانستند کمی نزدیکتر و آرامتر با هم تعامل کنند. این تجربه نشان میدهد که نقش کتابدار سیار فراتر از ارائه کتاب است و در زمینه مشاوره و هدایت کودکان و خانوادهها نیز میتواند تاثیرگذار باشد».
کتابخانه سیار بجنورد نیازمند ۳ خودرو دیگر است
برفهئی درباره حوزههای تحت پوشش کتابخانه سیار توضیح داد: اکثر روستاهایی که برای خدمات کتابخانه سیار در نظر گرفته شدهاند نزدیک شهر و در حاشیه قرار دارند. اما واقعیت این است که خراسان شمالی پس از آذربایجان شرقی، بیشترین تعداد روستا را در کشور دارد و بیش از هزار روستا دارد که بسیاری از آنها همچنان به خدمات کتابخانهای سیار نیاز دارند.
وی ادامه داد: هرچند تعدادی از این روستاها با کتابخانههای ثابت پوشش داده شدهاند، اما هنوز تعداد زیادی از کودکان و نوجوانان از دسترسی به کتاب محروم هستند و ظرفیتی که من میبینم، این است که حداقل سه خودروی سیار دیگر میتواند بخش قابل توجهی از این روستاها را پوشش دهد و لازم نیست این خودروها بزرگ باشند؛ حتی با یک مزدا یا حتی وانت هم میتوان به روستاها رسید و خدمات کتابخانهای ارائه کرد.
برفهئی با تأکید بر ضرورت توجه نهادها و خیرین گفت: اگر حمایت و توجه کافی صورت گیرد، میتوان دسترسی کودکان و خانوادههای روستایی به کتاب را به شکل قابل توجهی افزایش داد و فرهنگ کتابخوانی را در گسترده وسیعتری ترویج کرد.
آرزوی کتابدار کتابخانه سیار
این کتابدار در مورد آرزوهایش نیز سخن گفت: «میخواهم هیچ کودکی در هیچ روستایی محروم از کتابخانه نباشد؛ درست مثل پوششدهی آنتن موبایل که تلاش میکنند هیچ نقطه کوری نماند، امیدوارم هیچ منطقهای بدون دسترسی به کتاب نباشد و هر فردی که خواهان منابع کتابخانه است، بتواند به راحتترین شکل ممکن از آن بهرهمند شود».
او ادامه داد: ما باید با در نظر گرفتن شیوههای مختلف یادگیری افراد، منابع متنوعی در اختیارشان قرار دهیم چرا که همه با خواندن ارتباط نمیگیرند؛ برخی با شنیدن، برخی با دیدن و برخی با تجربه عملی ارتباط برقرار میکنند. به همین دلیل، کتابخانهها باید همگام با پیشرفت علم و فناوری، بهروز شوند.
او تصریح میکند: خدا را شکر در زمینه اقدامات اولیه موفقیتهایی داشتهایم، اما هنوز جای کار بسیار دارد. بسیاری از کتابها اکنون به شکل پادکست یا نمایش تولید میشوند و با توجه به تفاوت مسیر و شناخت افراد بعضی بصری، بعضی سمعی و در نهایت باید امکانات متنوع فراهم شود تا بیشترین بهرهبرداری از کتابخانه سیار صورت گیرد.
امین برفهئی، کتابدار سیار «آوای فرهنگ» بجنورد، معتقد است که توسعه فرهنگی بدون گسترش کتاب و کتابخانه ناممکن است. وی که پس از سه سال وقفه دوباره به عرصه کتابداری بازگشته، با پشتکار و برنامهریزی دقیق، کتاب و کتابخانه را به دل روستاهای استان میبرد و کتابخانه سیار را تنها محلی برای امانت کتاب نمیداند بلکه پایگاهی برای گفتگو، آموزش و رشد اجتماعی میداند.
نظر شما