سرویس مدیریت کتاب خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) _ یاسر ساجدی، معاون اداره موسسات و صنوف فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی: پانزدهم مهرماه ۱۴۰۴، نقطه عطفی در برنامه‌های ترویج کتابخوانی کشور بود. در این روز و همزمان با گرامیداشت روز روستا و عشایر، از سامانه نوین یازدهمین دوره «رویداد ملی انتخاب روستا و عشایر دوستدار کتاب» رونمایی شد. این رویداد که توسط اداره کل مجامع، تشکل‌ها و فعالیت‌های فرهنگی معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود، امسال با پشت سر گذاشتن روش‌های سنتی، رویکردی جدید، نوآور و فناور مبتنی بر «گیمیفیکیشن» یا «بازی‌وارسازی» را در پیش گرفته است.

تحول در مدل ارزیابی: از گزارش‌نویسی به تعامل زنده

در ۱۰ دوره گذشته، انتخاب برگزیدگان عمدتاً براساس ارزیابی گزارش‌های مکتوب، توصیف دستی فعالیت‌ها و بارگذاری مستندات در سامانه‌ای ایستا صورت می‌گرفت. فرآیندی که با چالش‌هایی همچون طولانی بودن زمان ارزیابی، دشواری در مستندسازی برای جوامع عشایری، و عدم شفافیت کافی در مراحل داوری همراه بود. اما در یازدهمین دوره، هسته اصلی تحول، طراحی سامانه‌ای پویا و تعاملی است که مدل ارزیابی را از بنیاد دگرگون می‌سازد.

در این مدل جدید، هر روستا یا ایل به یک «دهکده مجازی» تبدیل می‌شود که هویت و دستاوردهای فرهنگی خود را در آن به نمایش می‌گذارد. دیگر خبری از پر کردن فرم‌های طولانی نیست. به جای آن، کاربران—از دهیار و کتابدار تا معلمان و امام جماعت مسجد و دیگر اعضای فعال روستا—فعالیت‌های ترویجی خود را به سادگی و از طریق اپلیکیشنی کاربرپسند ثبت می‌کنند. تشکیل یک حلقه کتابخوانی، برگزاری مسابقه داستان‌نویسی بین کودکان، یا اهدای کتاب به کتابخانه عمومی، بلافاصله پس از تأیید ناظر استانی، به «امتیاز» تبدیل می‌شود. این امتیازها نه عددی انتزاعی، بلکه واحدهای پولی دیجیتالی هستند که می‌توانند برای دهکده «خدمات» واقعی خریداری کنند. خدماتی اغلب فرهنگی مانند کتاب، بلیط سینما و تئاتر، قرآن و ادعیه برای مسجد و...

ویژگی‌های کلیدی سامانه جدید: از رقابت سازنده تا عدالت فرهنگی

رقابت پویا و شفاف: «تابلوی امتیازات» به صورت زنده، رتبه هر دهکده را در سطح استانی و ملی نشان می‌دهد. این شفافیت، اعتماد را افزایش داده و رقابتی سالم برای ارتقای جایگاه فرهنگی ایجاد می‌کند.

ارتقای سطح و حس پیشرفت: دهکده‌ها با جمع‌آوری امتیاز، از «سطح ۱» به سطوح بالاتر صعود می‌کنند. هر سطح، دسترسی به خدمات و حمایت‌های ویژه‌تری (مانند کتابخانه دیجیتال غنی‌تر یا مشاوره تخصصی) را به همراه دارد.

شبکه‌سازی هوشمند: برای اولین بار، امکان طراحی و اجرای «فعالیت مشترک» بین دو یا چند روستا / عشایر فراهم شده است. این ویژگی، انزوای فرهنگی را شکسته و موجبات تبادل تجربه و همگرایی ملی را فراهم می‌آورد.

نظارت مستمر و کاهش خطا: ناظران استانی به جای بررسی یکباره اسناد در پایان دوره، به صورت مستمر و در بستر همین سامانه، فعالیت‌ها را رصد و اعتبارسنجی می‌کنند که سرعت و دقت را به شدت افزایش می‌دهد.

عدالت فرهنگی و شخصی‌سازی خدمات: سامانه با تحلیل فعالیت‌های هر دهکده، «سبد خدمات» را به صورت اختصاصی پیشنهاد می‌دهد. برای مثال، روستایی که در حوزه کودک فعال است، کتاب‌های کودک بیشتری دریافت می‌کند.

خطاب به سرمایه‌داران اصلی این عرصه: مردم روستاها و عشایر

این تحول، در نهایت، برای شما و به یاری شماست. این سامانه نه یک ابزار دیجیتال پیچیده، بلکه آیینه‌ای است برای نشان دادن شکوه و خلاقیت فرهنگی شما. اینجا دیگر فقط برگزیدگان نهایی تقدیر نمی‌شوند. هر قصه‌ای که برای کودکان روستایتان می‌خوانید، هر کتابخانه کوچکی که در دل کوهپایه‌ها برپا می‌کنید، و هر مسابقه کتابخوانی که بین کوچه‌های خاکی برگزار می‌شود، بلافاصله دیده شده و پاداش خود را—چه به صورت امتیاز و چه به شکل خدمات ملموس—دریافت می‌کند. این سامانه، قدردان تلاش‌های کوچک و مستمر شماست.

این سامانه، میدانی برای نمایش «ثروت فرهنگی» شماست. گنجینه‌ای از افسانه‌های محلی، ضرب‌المثل‌های ناب، و آیین‌های کهن که سینه به سینه حفظ کرده‌اید، اکنون می‌تواند در قالب برنامه‌های خلاقانه—مانند «مسابقه گردآوری افسانه‌های پدربزرگ‌ها» — ثبت شود و برای تمام ایران قابل دیدن باشد. شما دیگر مصرف‌کننده صرف محتوای فرهنگی نیستید؛ شما خالقان و مروجان اصلی هستید. این سامانه، پلی است بین شما و دیگر جوامع. می‌توانید با روستاهای دیگر مناطق دوست شده و برنامه‌های مشترک برگزار کنید. این شبکه‌سازی، پشتیبانی قدرتمندی برای تداوم فعالیت‌هایتان ایجاد خواهد کرد.

از پوستین کهن تا جامه دیجیتال

رونمایی از این سامانه در روز روستا و عشایر، نمادین است. این اقدام نشان می‌دهد که سنت و نوآوری می‌توانند هم‌پیمان شوند. این طرح، پوستین کهن و گرانبهای فرهنگ بومی شما را در جامه‌ای دیجیتال می‌پوشاند تا هم از آن محافظت کند و هم آن را به نسل جدید معرفی نماید. هدف نهایی، تبدیل «جشنواره» به یک «جنبش همیشه جاری» است؛ جنبشی که در آن، هر روستا و هر چادر عشایری، نه یک نقطه بر روی نقشه، که یک «قطب فرهنگی» زنده و پویا باشد. فردای فرهنگ ایران، با رنگ‌هایی که امروز شما بر تابلوی دیجیتال روستایتان می‌افزایید، ترسیم خواهد شد.