سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): نشر کتاب، این دروازه شگفتانگیز به جهان بیکران اندیشه و دانش، نه تنها فرآیندی صرفاً تجاری نیست، بلکه قلب تپندهای است که حیات فرهنگی و فکری هر جامعهای را تضمین میکند.
اهمیت نشر کتاب در بستر جامعه، در توانایی آن برای به اشتراک گذاشتن میراث غنی فرهنگی و تاریخی نهفته است. هر کتاب، بخشی از حافظه جمعی یک ملت است که از نسلی به نسل دیگر منتقل میشود و پیوندی ناگسستنی بین گذشته، حال و آینده ایجاد میکند. نویسندگان و محققان از طریق نشر آثارشان، نه تنها به غنای فرهنگ و دانش بشری کمک میکنند، بلکه نام و آثارشان را در تاریخ ثبت میکنند. این فرآیند، چرخه بیوقفه تولید و تبادل دانش را فعال نگه میدارد و راه را برای پیشرفتهای آتی هموار میسازد.
ناشران بومی ریشههای فرهنگ در خاک هویت محلی
در کنار اهمیت کلی نشر کتاب، نقش ناشران بومی و استانی از جایگاه ویژهای برخوردار است. این ناشران، با شناخت دقیق و عمیق از نیازها، دغدغهها و علایق فرهنگی جامعه محلی خود، توانایی آن را دارند که آثاری را منتشر کنند که به بهترین شکل، بازتابدهنده هویت، ارزشها، و زبان بومی منطقه باشند آنها نه تنها به تقویت فرهنگ و ادبیات محلی کمک میکنند، بلکه با ایجاد فرصتهای شغلی و جذب سرمایه در مناطق، به توسعه اقتصادی پایدار نیز یاری میرسانند.
ناشران بومی، به مثابه پلی محکم میان نویسندگان مستعد محلی و مخاطبان بومی عمل میکنند و در ترویج فرهنگ کتابخوانی در سطح استان نقش حیاتی دارند و با حمایت از این ناشران محلی در واقع به غنای فرهنگی منطقه کمک میکنیم و از تنوع بینظیر دیدگاهها و صداهایی که در هر گوشه از این سرزمین پهناور وجود دارد، پاسداری میکنیم.
پدیده تمرکزگرایی چالشی برای نشر استانی
متأسفانه، در سالهای اخیر شاهد پدیدهای نگرانکننده در حوزه نشر هستیم. تمرکزگرایی بیش از حد در پایتخت کشور پهناور ایران با تنوع بینظیر فرهنگی، زبانی و تاریخی در استانهای مختلف، پتانسیل عظیمی برای شکوفایی نشر استانی دارد و میتواند نقش پررنگتری در حفظ و انتقال این تنوع ایفا کند اما آنچه مشاهده میشود، گرایش فزاینده مؤلفان و پژوهشگران استانی به همکاری با ناشران مستقر در تهران است.
در نگاه اول، این انتخاب ممکن است منطقی به نظر برسد ناشران تهرانی با سابقه طولانیتر، ارتباطات گستردهتر با مراکز پخش و رسانهها و دسترسی به بازارهای بزرگتر وسوسهانگیزتر جلوه میکنند این تصور که همکاری با ناشران پایتخت، به معنای دستیابی به کیفیت بالاتر در چاپ و توزیع و دیده شدن بیشتر در سطح ملی است، بیراه هم نیست.
استان زنجان، به عنوان یکی از استانهای فعال در حوزه نشر، با داشتن ناشران زبده و پرکار، جایگاه ویژهای دارد اما حتی در این استان نیز، انتخاب ناشر به یک چالش بنیادین برای نویسندگان بومی و فعالان نشر تبدیل شده است.
بسیاری از نویسندگان، مترجمان و شاعران زنجانی، با وجود توانمندی و ظرفیت بالای ناشران بومی در استان خود، ترجیح میدهند آثارشان را با کمک ناشران تهرانی به چاپ برسانند این انتخاب، هرچند ممکن است دلایل منطقی فردی داشته باشد، اما در لایههای عمیقتر، حامل پیامهایی نگرانکننده از تمرکزگرایی مزمن در حوزه کتاب است.
این تمرکزگرایی، نه تنها فرصت رشد و بالندگی را از ناشران بومی و استانی سلب میکند و آنها را در سایه ناشران پایتخت قرار میدهد، بلکه به مرور زمان، باعث تضعیف هویتهای فرهنگی محلی و منطقهای میشود.
فتاح محمدی، مترجم و مدیر انتشارات هزاره سوم در این باره در گفتوگو با خبرنگار ایبنا گفت: تهران به عنوان پایتخت ایران، همواره مرکز اصلی چاپ و نشر کتاب به شمار میآید این در حالی است که استان زنجان که به عنوان یک شهر در حال تبدیل به ابرشهر شناخته میشود، از نظر زیرساختهای چاپ و نشر فاقد امکانات لازم است. چاپخانههای موجود در زنجان نه تنها به لحاظ تجهیزات محدود هستند، بلکه در مقایسه با انتشاراتیهای تهران، از نظر حرفهای و تخصصی بودن نیز در سطح پایینتری قرار دارند.
آثار خوب ناشران استانی چندان جدی گرفته نمیشود
وی با بیان اینکه یکی از دلایل اصلی تمایل نویسندگان و مولفان به همکاری با انتشاراتیهای تهران، کیفیت بالای خدمات و سرعت در ارائه چاپ و پخش کتابهاست، ادامه داد: در حالی که این امر در بسیاری از انتشارات شهرستانها به دلیل عدم تجهیزات و نبودن سازوکارهای مناسب دچار کندی و مشکلات میشود در نتیجه، این تصور ایجاد شده که ناشران شهرستانی، به ویژه در استانهایی مانند زنجان، کتابهایی با کیفیت پایین تولید میکنند و آثار خوب ناشران استانی چندان جدی گرفته نمیشود.
مترجم و مدیر انتشارات هزاره سوم خاطرنشان کرد: برای حل این معضلات، برگزاری جلسات سراسری با حضور ناشران، نویسندگان و مسئولان فرهنگی میتواند گامی موثر باشد این جلسات فرصتی را فراهم میکند تا مشکلات موجود به طور شفاف بیان و به دنبال آن راهکارهایی برای بهبود شرایط بررسی شود یکی از پیشنهادات مهم این است که امکان پخش سراسری کتابهای چاپ شده در استانها و شهرستانها فراهم شود این امر نیازمند همکاری و همفکری میان انتشاراتیها و مراکز پخش است.
وی با اشاره به اینکه به منظور ارتقاء کیفیت آثار منتشر شده، ناشران باید خود را جدی بگیرند و تلاش کنند تا با به کارگیری استانداردهای بینالمللی در چاپ، طراحی جلد و صفحهآرایی، اعتماد مخاطبان را به خود جلب کنند، گفت: مسئولان نیز میتوانند با تخصیص سهمیه به ناشران شهرستانی در نمایشگاههای کتاب، زمینهٔ نمایش و توزیع آثار با کیفیت آنها را فراهم آورند.
محمدی خاطرنشان کرد: این اقدامات اگرچه نیازمند زمان و تلاش مداوم هستند، اما در بلندمدت میتوانند باعث ارتقاء سطح کیفی ادبیات شهرستانها و تقویت جایگاه آنها در بازار نشر کشور شوند، با جدیت بیشتر از سوی ناشران و حمایت مناسب از طرف مسئولین، میتوان به آیندهای روشنتر و فرهنگی غنیتر برای تمام ایران امید داشت.
واگذاری نشر کتاب به ناشران تهران ریشه در کلیشههای رایج دارد
صحرا رضایی از نویسندگان و مترجمان فعال استان زنجان نیز در این باره به خبرنگار ایبنا گفت: در دنیای پر پیچ و خم نشر کتاب، همواره بحثی داغ میان نویسندگان، شاعران و مترجمان درباره انتخاب ناشر وجود داشته است بسیاری از فعالان این عرصه در استانها، ترجیح میدهند آثار خود را با ناشران مستقر در تهران منتشر کنند، غافل از آنکه شاید «مرغ همسایه غاز نباشد!» این تمایل، اغلب ریشه در باورهایی دارد که لزوماً با واقعیتهای موجود همخوانی ندارد و بهنوعی به کلیشههای رایج در مورد برتری پایتخت بر سایر شهرها دامن میزند.
وی با بیان اینکه یکی از دلایل اصلی این رویکرد، شهرت و اعتبار برخی ناشران تهرانی است، اظهار داشت: برخی از نویسندگان بر این باورند که نام یک انتشارات معروف، میتواند به فروش و شناخته شدن کتاب آنها کمک شایانی کند، تصور عمومی این است که صرفاً با درج نام ناشری شناختهشده بر روی جلد کتاب، اثر آنها در میان انبوهی از عناوین موجود برجستهتر شده و راه خود را به دست خوانندگان بیشتری باز خواهد کرد، این نگرش هرچند تا حدی قابل درک است، اما لزوماً به این معنا نیست که ناشران استانی فاقد تواناییهای لازم برای موفقیت یک کتاب هستند.
این نویسنده و مترجم با اشاره به اینکه برخی از نویسندگان، بهویژه در استانهایی مانند زنجان، از ضعف در سیستم توزیع، فروش و تبلیغات ناشران محلی گلایه دارند، ادامه داد: آنها معتقدند که کتابهای منتشر شده توسط ناشران استانی، کمتر در نمایشگاههای بزرگ کتاب به نمایش گذاشته میشوند یا از تبلیغات کافی در رسانهها برخوردار نیستند حتی اگر تبلیغی هم صورت بگیرد، بسیار محدود و ضعیف است این در حالی است که به گفته آنها، ناشران تهرانی با بهرهگیری از مراکز توزیع و تبلیغات مجاز و گستردهتر، به پخش، معرفی و ترویج موثرتر کتابها میپردازند و از این طریق، زمینه دیده شدن و فروش بیشتر آثار را فراهم میکنند در نتیجه، چاپ کتاب در تهران به نوعی رزومه و اعتبار برای نویسنده محسوب میشود که به او کمک میکند تا در فضای ادبی کشور جایگاه بهتری پیدا کند.
وی یادآور شد: با این حال، واقعیت همیشه آنقدرها هم سیاه و سفید نیست بسیاری از ناشران استانی، با وجود محدودیتها، از تواناییها و ظرفیتهای بالایی برخوردارند که کمتر مورد توجه قرار میگیرد، نگارنده به عنوان فردی با سالها تجربه و ۱۲ عنوان تالیف و ترجمه، شخصاً تمامی آثار خود را (به جز مواردی که در باکو یا استانبول به چاپ رسیدهاند) در زنجان منتشر کردهام این تجربه نشان میدهد که موفقیت یک اثر، تنها به نام ناشر وابسته نیست و عوامل دیگری نیز در آن دخیل هستند.
رضایی تاکید کرد: یکی از مهمترین این عوامل، تبلیغات و آگاهیرسانی است، نقش رسانهها چه روزنامهها و مجلات، چه فضای مجازی و تلویزیون، در معرفی کتابها و نویسندگان به جامعه غیرقابل انکار است اما متاسفانه، ناشران استانی در این زمینه کمتر فعال هستند و تبلیغات آنها در مقایسه با ناشران پایتختنشین، بسیار محدود و نامحسوس به چشم میخورد این در حالی است که همین تبلیغات محدود میتواند بسیار تاثیرگذار باشد و مشوق افراد برای تهیه و مطالعه کتاب شود.
وی با اشاره به اینکه مردم ما به هر حال هوشیارند و همه چیز را میبینند اگر ناشران ما توانمند باشند و در پخش و تبلیغ و آگاهیرسانی از خود اراده و قدرت نشان دهند، میتوانند با حمایت از نویسندگان و مترجمان محلی، نه تنها به خودشان کمک کنند، بلکه به رشد و پویایی ادبیات استانی نیز یاری رسانند، گفت: زیرساختها نیز نقش مهمی در این تمایل نویسندگان به سمت ناشران تهرانی دارند تهران به عنوان پایتخت، کانون تمرکز امکانات و توسعه در بخشهای مختلف از جمله فرهنگ و هنر است این موضوع تا حدی غیرقابل انکار است؛ چرا که این یک الگوی جهانی است که امکانات در مراکز تجمع میکنند.
این نویسنده و مترجم اظهار داشت: با این حال، در حوزه کتاب، اوضاع کمی متفاوت است همه امکانات و پتانسیلهای لازم لزوماً در تهران متمرکز نیست و با وجود کمبودها در استانها نیز این امکانات وجود دارند؛ به شرط آنکه استقبال و حمایت کافی صورت گیرد اما نهایتاً، این هنر و استعداد خود ناشران استانی است که میتواند آنها را در چشم نویسندگان برجسته کند با حمایت از مولفان، فراهم آوردن خدمات بهتر، و استفاده بهینه از امکانات موجود، ناشران استانی میتوانند نه تنها رضایت نویسندگان محلی را جلب کنند، بلکه به جذب نویسندگان از سایر مناطق نیز بپردازند و خود را بهعنوان قطبهای جدید نشر در کشور معرفی نمایند این امر مستلزم توجه و حمایت بیشتر از سوی مسئولان و همچنین تلاش مضاعف از سوی خود ناشران برای ارتقاء کیفیت خدمات و حضور فعالتر در عرصه اطلاعرسانی و تبلیغات است.
لزوم تغییر نگرش در جامعه و پرداختن به موضوعات واقعی نشر
مجید نیکراد، مدیر انتشارات قلم مهر زنجان هم در گفتوگو با خبرنگار ایبنا گفت: اکثر امکانات در زمینه نشر و پخش کتاب در ایران بهطور عمده در تهران متمرکز شده است، این واقعیت کار را برای ناشران استانی به شدت دشوار میکند و آنها باید با چالشهای فراوانی دست و پنجه نرم کنند در این شرایط، فعالان حوزه نشر تنها با عشق و علاقه به کارشان قادر به ادامه فعالیت و رسیدن به نتیجه خواهند بود اما اگر حمایتهای لازم از این ناشران به عمل نیاید، آینده فرهنگی ما تحت تأثیرات منفی واقع خواهد شد و مشکلاتی جدی در این حوزه بروز خواهد کرد.
وی با اشاره به اینکه یکی از اولین اقداماتی که باید صورت گیرد، تغییر نگرشها در سطح جامعه و پرداختن به موضوعات واقعی نشر است، اضافه کرد: بهعنوان مثال در نمایشگاههای کتاب اعلام میشود که تعداد زیادی ناشر فعال در ایران وجود دارند، در حالی که این آمارها بیش از حد خوشبینانه و غیرواقعی هستند در حال حاضر، میانگین تیراژ کتابها به شدت کاهش یافته و بسیاری از ناشران ناچارند تنها ۵۰ تا ۱۰۰ جلد از هر کتاب را چاپ کنند این کاهش تیراژ زنگ خطر بزرگی برای صنعت نشر به شمار میآید و نشاندهنده وجود مشکلات ساختاری و مدیریتی در این حوزه است.
مدیر انتشارات قلم مهر زنجان با تاکید بر اینکه علاوه بر این، اعتبار و نام ناشران نیز در موفقیت کتابها نقش بسیار مهمی ایفا میکند، گفت: اگر کتابی با کیفیت از یک ناشر معتبر منتشر شود، به احتمال زیاد استقبال بیشتری دریافت خواهد کرد در مقابل، اگر کتابی با همان کیفیت از سوی ناشر ناشناختهای منتشر شود، ممکن است با بیتوجهی مواجه شود، حتی اگر آن کتاب به لحاظ محتوا بسیار بهتر از کتابهای دیگر باشد این واقعیت نیازمند توجه ویژه به تبلیغات و ترویج آثار ناشران است.
وی یادآور شد: تبلیغات مؤثر و روانکاوی در حوزه نشر امری است که تاکنون به درستی مورد توجه قرار نگرفته است بهمنظور تغییر این رویه، باید به زیرساختهای این صنعت توجه کنیم و امکانات و منابع مالی لازم برای تولید و تبلیغ کتابها را تأمین کنیم حمایت نهادهای مربوطه از مولفان و ناشران باید به صورت عملی و جدی صورت گیرد. این حمایت شامل تأمین منابع مالی برای چاپ کتابها، برگزاری کارگاههای آموزشی و ایجاد فضاهای ارتباطی برای ناشران و نویسندگان میشود.
نیکراد با تاکید بر اینکه ضروری است که ناشران و نویسندگان خود نیز نسبت به تولید محتوای با کیفیت و استاندارد متعهد باشند، افزود: آنها باید به جدیت در انتخاب موضوعات، کیفیت نوشتار و طراحی کتابها توجه کنند و این اقدام میتواند به ایجاد اعتماد میان مخاطبان و ناشران منجر شود.
وی اظهار داشت: در نهایت، برای ارتقاء وضعیت نشر در ایران، یک همکاری جمعی و همفکری میان نویسندگان، ناشران و نهادهای فرهنگی ضروری است این همکاری میتواند به ایجاد ساختاری جامع و پایدار در صنعت نشر منجر شود که نه تنها به بهبود کیفیت کتابها کمک کند، بلکه به رونق فرهنگ و ادبیات در سطح جامعه نیز بینجامد با انجام این اقدامات و با حمایتهای جدی از سوی دولت و نهادهای مربوطه، میتوان به آیندهای روشنتر برای نشر و فرهنگ کشور امیدوار بود.
ذهنیتی که در مورد چاپ کتاب در تهران وجود دارد
ولیالله محمدی، دکترای پژوهش هنر و مدرس دانشگاه زنجان هم در گفتوگو با خبرنگار ایبنا گفت: در جامعه ما ذهنیت تاثیرگذاری درباره ارزش کالاها و خدمات، به ویژه در زمینه کتاب، وجود دارد معمولاً این تصور وجود دارد که وقتی کتابی در تهران منتشر شود، بهطور خودکار با ارزشتر از همان کتابی است که در شهری مانند زنجان انتشار یافته است این سوال مهمی به وجود میآورد که این ذهنیت از کجا نشأت میگیرد و چه عواملی در شکلگیری آن نقش دارند.
وی افزود: یکی از دلایل مهم، مرکزیت تهران به عنوان پایتخت و شهر اصلی کشور است. تهران نهتنها از نظر جمعیت، بلکه از لحاظ زیرساختها و امکانات نیز برتری دارد. این شهر میتواند به راحتی در زمینه نشر و توزیع کتاب، به ویژه با وجود ناشران بزرگ و معتبر، پشتیبانی موثری ارائه دهد ناشران تهرانی به دلیل دسترسی به شبکههای گسترده بندی و تبلیغاتی، میتوانند کتابهای خود را به مخاطبان بیشتری معرفی کنند در مقابل، ناشران استانی، به ویژه در زنجان، با چالشهای بیشتری مواجه هستند و احتمالاً توانایی کمتری در جذب توجه و انتشار گسترده کتابهای خود دارند.
مدرس دانشگاه زنجان با بیان اینکه علاوه بر این، عوامل فرهنگی و اجتماعی نیز در این ذهنیت تأثیرگذار هستند، عنوان کرد: بسیاری از نویسندگان و فعالان فرهنگی در زنجان بر این باورند که اگر اثر آنها در تهران منتشر شود، شانس بیشتری برای موفقیت و دیده شدن دارد این تفکر ممکن است به دلیل تأثیر رسانهها و تبلیغات قویتر تهران باشد که به نوعی خود را به عنوان استانداردهای کیفیت در نظر میگیرد این امر باعث میشود نویسندگان زنجانی، خود را محدود به نشر و چاپ در تهران بدانند و از پتانسیلهای خود در استان خود غافل شوند.
وی با اشاره به اینکه در واقع، مشکل اصلی در زنجان، نه تنها در فعالیت ناشران بلکه در تفکر عمومی جامعه نیز نهفته است، تصریح کرد: محدودیتهایی که در شبکه توزیع کتاب در زنجان وجود دارد، نمیتواند مانع از ظهور نویسندگان خلاق و داستاننویسان توانمند باشد برعکس، اگر جامعه فرهنگی زنجان بر اهمیت نشر در سطح خود تأکید بیشتری داشته باشد، میتواند به رشد و شکوفایی ادبیات شهرستان کمک کند.
محمدی اضافه کرد: در نهایت باید توجه داشت که کیفیت و ارزش یک کتاب تنها به محل انتشار آن بستگی ندارد، بلکه به محتوای آن و تأثیر مثبت آن بر خوانندگان نیز مربوط میشود.
نظر شما