به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) به نقل از عربنیوز، لیلا ابوالعلاء، نویسنده سودانی بریتانیایی و نخستین برنده جایزه کین برای نویسندگان آفریقایی، در سال ۲۰۲۵ موفق به دریافت جایزه PEN Pinter شد. این جایزه به نویسندگانی اهدا میشود که با «پایداری فکری در بازنمایی حقیقت زندگی و جوامع خود» شناخته میشوند. آثار او با نگاهی به تجارب مهاجران سودانی در بریتانیا و زندگی زنان مسلمان، در حوزه رمان و داستان کوتاه شناخته میشوند.
لیلا ابوالعلاء متولد قاهره و بزرگ شده در خارطوم است. او در سال ۱۹۹۰ سودان را ترک و به اسکاتلند مهاجرت کرد و نوشتن را آغاز کرد. داستان کوتاه او با عنوان «موزه» نخستین جایزه کین را برای او به ارمغان آورد.
از جمله رمانهای او میتوان به «مترجم» (۱۹۹۹)، «مناره» (۲۰۰۵) و «فرمان پرندگان» (۲۰۱۹) اشاره کرد که زندگی مهاجران سودانی در بریتانیا را از نگاه زنان مسلمان روایت میکنند. آخرین رمان تاریخی او، «روح رودخانه» (۲۰۲۳)، در سودان و در دوران جنگ مهیست روایت میشود و نسخه عربی آن در سال ۲۰۲۴ توسط نشر دار المصورات در خارطوم، به ترجمه پروفسور بدرالدین هاشمی منتشر شد.
لیلا ابوالعلاء از سال ۲۰۲۳ عضو انجمن سلطنتی ادبیات است و آثار او جوایز متعددی از جمله جایزه کتاب اسکاتلند و جایزه سال رمان سالتیِر را دریافت کردهاند.
لیلا ابوالعلاء در گفتوگویی به پرسشهایی پیرامون دریافت جایزه «پن پینتر ۲۰۲۵» و نقش حقیقت در ادبیات پاسخ داده که در ادامه میخوانیم.
نخست، تبریک میگوییم برای دریافت جایزه PEN Pinter ۲۰۲۵. این جایزه به نویسندگانی اهدا میشود که با «پایداری فکری شدید برای بازنمایی حقیقت زندگی و جوامع خود» شناخته میشوند. حقیقت چه نقشی در آثار شما و رمانهایتان دارد؟
انسانها در فریب خود و انکار حقایق، و نادیده گرفتن آنچه ناخوشایند است، شگفتانگیزند. من همیشه به رمان بهعنوان فضایی علاقهمند بودهام که بتوان در آن درباره مسائلی نوشت که معمولاً در جامعه مورد بحث قرار نمیگیرند.
به عنوان یک مهاجر در بریتانیا، احساسات متناقضی داشتم؛ تحقیر، فرصت، شکرگزاری، ترس از فرصتهای از دست رفته و نگرانی برای آینده فرزندان. اگرچه دیگر مهاجران نیز این پیچیدگیها را تجربه کردند، اما تمایلی به بحث درباره آن نداشتند.
بحث درباره دلتنگی برای وطن نیز اغلب خودخواهانه تلقی میشد. رمان میتواند فضایی برای بیان چنین حقایقی باشد و آنها را آشکار کند. رمان فراتر از خطوط رسمی، کلیشههای رسانهای و پاسخ درست به یک سؤال حرکت میکند. حقیقت معمولاً ناراحتکننده است؛ حقیقت واضح است اما در جریانی پنهان حرکت میکند.
امسال شما همچنین نویسنده شجاع PEN Pinter را انتخاب خواهید کرد. «نویسنده شجاع» امروز چه ویژگیهایی دارد؟
نویسندگان شجاع امروز، خبرنگاران فلسطینی هستند که جان خود را به خطر میاندازند و حتی جان خود را از دست میدهند تا نسلکشی در غزه را گزارش کنند. آنها در دشوارترین شرایط گزارش میدهند و استانداردهای حرفهای را حفظ میکنند.
کار آنها ارزشمند است، نه تنها به دلیل افشای فوری آنچه اکنون رخ میدهد، بلکه به دلیل اینکه شاهدان مستقیم تاریخ هستند و منابع اصلی تاریخی فراهم میکنند.
برخی نویسندگان سودانی در طول جنگ در کشور ماندند و ترجیح دادند فرار نکنند تا کتابخانههای شخصی خود را حفظ کنند. این شجاعت قابل تحسین است و خاطرات آنها گواهی ارزشمندی از زندگی در سودان خواهد بود.
شما گفتهاید که دلتنگی و مهاجرت باعث شد پس از ترک سودان در دهه ۱۹۹۰ نوشتن را آغاز کنید. آیا هنوز همان انگیزه در آثار شما وجود دارد یا تغییر کرده است؟
الهام من مانند یک حوض مثلثی است؛ یک ضلع اسلام و دو ضلع دیگر اسکاتلند و سودان. همیشه در این حوض حرکت میکنم و اگرچه مرزهای آن مشخص است، عمق آن بیپایان است.
موضوعات زیادی مرا مجذوب میکنند و راههای نامحدودی برای نوشتن درباره اسلام، سودان و اسکاتلند وجود دارد. دلتنگی و مهاجرت معانی متعددی دارند.
اخیراً بیشتر درباره سالمندی فکر کردهام و اینکه افراد مسن باید کمی عقب بایستند تا جوانان در مرکز قرار گیرند. این نیز نوعی جابهجایی است.
شما پیشتر گفتهاید اسلام اغلب در ادبیات غربی نادرست یا به شکل اغراقآمیز نمایش داده میشود. چگونه شخصیتهای مسلمان را بهگونهای واقعی روایت میکنید بدون اینکه به کلیشهها دامن بزنید؟
تا حد امکان از وسوسه «نوشتن در پاسخ» و توضیح دادن یا توجیه پرهیز میکنم. هدفم به چالش کشیدن کلیشهها نیست، هرچند آثارم این کار را انجام میدهد.
من به صورت ارگانیک شروع میکنم؛ پیش میروم نه اینکه پاسخ دهم. نمیخواهم همیشه نگران نگاه دیگران باشم؛ این باعث میشود نوشتن خودآگاه و محدود شود.
همیشه مهم بوده که اسلام را در مرکز آثارم قرار دهم و شخصیتهای مسلمان عملکننده را روایت کنم. میخواهم فراتر از ارائه اسلام بهعنوان یک فرهنگ، منطق و معنای عمیق آن در رمان دیده شود.
در رمان اخیرتان «روح رودخانه» (۲۰۲۳) به آرزوها و توهمهای جنبشهای مردمی پرداختهاید. خاطرات شما از اعتراضات سالهای ۲۰۱۸/۲۰۱۹ چگونه است؟
من در سودان نبودم و از دور تماشاگر بودم. زمان الهامبخش و امیدوارکنندهای بود؛ گویی دیوارها فرو میریخت و سودان دوباره به جهان بازمیگشت.
سودان دههها تحت تحریم بود و یکی از نتایج مثبت این اعتراضات، رفع تحریمها بود که باعث امیدواری اقتصادی شد.
تاریخاً سودان با مسئله هویت مواجه بوده است؛ نه به اندازه کافی آفریقایی و نه به اندازه کافی عربی. اغلب توسط فرهنگهای غالب مصر و اتیوپی تحت تأثیر قرار گرفته است.
این اعتراضات این تصور را تغییر داد و نشان داد سودانیها فرهنگ و تاریخ متمایزی دارند. جوانان خلاقیت و آرزوهای خود برای حکومت دموکراتیک و غیرنظامی را بیان کردند. اما همه این آرزوها و زیباییها نابود شد؛ جنگ، آوارگی و قحطی گسترده رخ داد.
در خارطوم، بازسازی آغاز شده و نشر دار المصورات کتابفروشی خود را باز کرده است. در شبکههای اجتماعی، ویدئوهایی از دانشجویان داوطلب میبینم که آوارها را از بیمارستانها، مدارس و دانشگاهها پاک میکنند؛ روحیه جمعی اعتراضات هنوز زنده است.
لیلا ابوالعلاء با آثار خود تجربه مهاجرت، زندگی زنان مسلمان و تاریخ سودان را در ادبیات معاصر بازتاب داده و بهعنوان نخستین برنده جایزه کین و دریافتکننده جایزه PEN Pinter ۲۰۲۵، جایگاه ویژهای در ادبیات جهانی دارد. آثار او الهامبخش نویسندگان و خوانندگان در سراسر جهان است.
نظر شما