سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) - یونس عزیزی: در تقویم هجری قمری ایران، روز ۱۶ ربیعالاول بهعنوان روز وقف شناخته میشود. این روز در تقویم شمسی ثابت نیست و هر سال با توجه به تفاوت روزهای سال قمری و شمسی، در تاریخ متفاوتی قرار میگیرد. در سال ۱۴۰۴، روز وقف با ۳۰ مرداد همزمان شده بود. روزی که یادآور سنتی قدیمی و ارزشمند در تاریخ اسلام و ایران بود؛ روزی که وقف، بهویژه وقف کتاب، در کانون توجه قرار میگرفت.
به همین مناسبت، به کتابخانه مسجد اعظم قم، یکی از بزرگترین و معتبرترین کتابخانههای کشور سر زدم. تا وارد کتابخانه شدم، قاب عکسهای آرشیو شده از آیتالله بروجردی توجهم را جلب کرد. قاب عکسهایی که در راهروی ورودی به دیوار آویخته شده و تاریخچهای را نمایش میداد. قرار مصاحبهای با آقای اسماعیل راهنورد هماهنگ کرده بودم. پلهها را بالا رفتم. تا دفتر مدیریت چند کمد کتاب قرار داده شده بود. هر کمد اختصاص به موضوعی داشت و نسخههای قدیمی و خطی را در خود جای داده بود. در واقع کتابخانه بروجردی که سالهاست میزبان پژوهشگران و محققان است، در دل خود مجموعهای غنی از منابع علمی و دینی را جای داده است.
اسماعیل راهنورد، مدیر این کتابخانه، با اشتیاق مرا در دفترش پذیرفت و فرصتی به من داد تا در گفتوگویی با او، درباره روز وقف و تأثیرات آن در حوزه کتاب و فرهنگ گفتوگو کنم.
کتابخانه مسجد اعظم: یادگار وقفهای بزرگان
کتابخانه مسجد اعظم، با منابعی همچون بیش از ۱۷۰ هزار جلد کتاب چاپی، نسخههای خطی قدیمی و بیش از ۱۰۰ هزار منبع دیجیتال، یکی از گنجینههای علمی ایران به حساب میآید. اسماعیل راهنورد، در دفتر کار خود، برایم توضیح داد که بیشتر این کتابها و منابع، نتیجهی عمل خیر واقفان بزرگی است که در طول تاریخ این کتابها را وقف کردهاند. او بهویژه از آیتالله بروجردی یاد کرد که با اهتمام ویژهای در تأسیس کتابخانههای مذهبی و علمی نقش داشت.
راهنورد گفت: آیتالله بروجردی در دوران زعامت خود کتابخانه مسجد اعظم را تأسیس کرد و هزاران جلد کتاب را به آن وقف کرد. این اقدام تأثیرگذار نه تنها به مسجد اعظم، بلکه به سایر کتابخانهها و مراکز علمی و دینی نیز سرایت کرد. وقف؛ سنتی که ریشه در تاریخ اسلام دارد.
راهنورد با اشاره به تاریخچه وقف در اسلام، بهویژه در دوران پیامبر اسلام (ص) و اهلبیت (ع)، افزود: وقف یکی از سنتهای دیرینه است که در تاریخ اسلام بهویژه پس از پیامبر (ص) رایج شد. پیامبر (ص) خود زمینهایی را وقف کرد و امام علی (ع) نیز ۱۰۰ چشمه در مسیر حاجیان وقف کرد. این سنت در طول تاریخ بهطور گسترده در میان مسلمانان گسترش پیدا کرد.
او تأکید کرد: وقف در تمام جنبههای زندگی مردم، از جمله فرهنگ، اقتصاد و اجتماع، نقش سازندهای دارد و در دنیای امروز نیز میتواند گرهگشا باشد.
به گفتهی او، این سنت نهتنها از نظر معنوی ارزشمند است، بلکه در بعد اجتماعی نیز تأثیرات عمیقی بر جا میگذارد.
وقف کتاب؛ یک سرمایه فرهنگی برای نسلها
در این بخش از گفتوگو، اسماعیل راهنورد به وقف کتاب و فواید آن در دنیای امروز پرداخت. «وقف کتاب یکی از ارزشمندترین و ماندگارترین اقدامات فرهنگی است. وقتی کتابی وقف میشود، دیگر تنها متعلق به فرد واقف نیست و به دارایی عمومی تبدیل میشود. این کتابها به نسلهای آینده منتقل میشوند و دانش بشری از طریق آنها حفظ میشود».
او ادامه داد: یکی از ویژگیهای وقف این است که احکام خاصی برای آن وجود دارد. وقتی کتابی وقف میشود، این کتاب بهصورت امانت در اختیار عموم قرار میگیرد و بهعنوان یک منبع فرهنگی، ماندگار میشود.
راهنورد به اهمیت ترغیب مردم به وقف کتاب اشاره کرد و گفت: وقف کتاب نهتنها برای افراد با توان مالی بالا، بلکه برای همه افراد قابلدسترس است. حتی یک جلد کتاب هم میتواند به یک وقف تبدیل شود و این یک اقدام خیرخواهانه و فرهنگی است که نام واقف را برای همیشه در تاریخ ثبت میکند. او به آیهای از قرآن اشاره کرد که در آن خداوند میفرماید: مال و فرزند زینت زندگی دنیاست، ولی باقیات صالحات نزد پروردگار بهتر و پاداشی امیدوارکنندهتر دارد. (سوره کهف، آیه ۴۶)
راهنورد افزود: اگر مردم این حقیقت را درک کنند که وقف کتاب علاوه بر آثار معنوی، تأثیرات اجتماعی زیادی دارد، بیشتر به این امر توجه خواهند کرد.
کتابخانه مسجد اعظم؛ گنجینهای از وقفهای بزرگ مدیر کتابخانه مسجد اعظم
در ادامه از واقفانی گفت که کتابهای خود را به این کتابخانه اهدا کردهاند. آیتالله بروجردی بهعنوان اولین واقف، سه هزار جلد کتاب به این کتابخانه وقف کرد. سپس سایر علما، تجار، ناشران و خیرین کتابهای زیادی به این کتابخانه اهدا کردند.
به بهانه شناخت واقفان، آقای راهنورد مرا به بیرون اتاق دعوت کرد. همراه هم سمت راهرو واقفان رفتیم. به دیوار دو طرف راهرو تصویر واقفان بزرگ کتابخانه و نام ایشان زده شده بود. در بین تصاویر افرادی از اصناف مختلف دیده میشد. آقای راهنورد برخی از آنها را به خصوص معرفی کردند. او یکی از مهمترین واقفان کتاب به این کتابخانه را مرحوم حاج محمد رمضانی معرفی کرد. مرحوم رمضانی ۳۲ سال از زندگی خود را صرف جمعآوری مجموعهای از کتابها و اسناد مهم کرد و در نهایت این مجموعه ارزشمند را به کتابخانه مسجد اعظم وقف کرد. رمضانی درباره تلاشهایش برای جمعآوری این کتابها گفته بود: چندین سال شب و روز در تلاش بودم تا حتی یک جلد کتاب بیشتر جمع کنم. بسیاری از روزها چیزی جز کتاب برای خود نداشتم.
کتابهای نفیس در کتابخانه مسجد اعظم
همراه او به اتاق گنجینه کتابهای وقفی رفتیم که در انتهای راهرو واقفان بود. دور تا دور اتاق در کمدهایی محافظت شده نسخههای قدیمی و عتیقه نگهداری میشد. وقتی از راهنورد درباره کتابهای نفیس موجود در کتابخانه سوال کردم، او گفت: در این کتابخانه نسخههای خطی بینظیری از علما و دانشمندان بزرگ داریم. دستخطهایی از علامه مجلسی، شیخ بهایی، ملاصدرا و دیگر بزرگانی که تاریخ علم و فرهنگ ما را رقم زدهاند. این نسخهها گنجینههای ارزشمندی هستند که باید برای نسلهای آینده حفظ شوند.
نقش نهادهای فرهنگی در ترویج وقف کتاب از اتاق گنجینه خارج شدیم و به بخش سالن مطالعه و سالن پژوهشگران سر زدیم. پژوهشگرانی پشت سیستمهایشان مشغول نگارش و مطالعه بودند. من از او سراغ کمد کتابهای درسی را گرفتم. کمدی که کتابهای درسی دوره معاصر در آن چیده شده بود.
راهنورد مرا به این کمد راهنمایی کرد که در طبقه اول قرار داشت. او در انتهای صحبتهایشان به نقش نهادهای فرهنگی در ترویج وقف کتاب اشاره کرد و گفت: نهادهای فرهنگی باید بیشتر از گذشته برای معرفی اهمیت وقف کتاب و کتابخانهها تلاش کنند. باید نشان دهند که ساخت کتابخانه و وقف کتاب، همانند ساخت مدرسه، مسجد یا بیمارستان، یک سرمایهگذاری فرهنگی است که آثار آن در طول زمان نمایان میشود.
ختام بازدید و گفتوگو
از آقای رهنورد خداحافظی کردم. دومرتبه در بخشهای مختلف کتابخانه قدم زدم. پلهها را پایین آمدم و همهی کمدها را سرک کشیدم. کتابخانه بروجرودی رنگ و بوی کهنگی داشت و مرا به دل تاریخ میبرد. همزمان ذهنم سمت صحبتهای آقای راهنورد بود. این گفتوگو برای من یک آورده داشت؛ درک اینکه وقف، بهویژه در حوزه کتاب، یک عمل فرهنگی با تأثیرات بلندمدت است. یک اقدام خیرخواهانه که نهتنها در زمان خود، بلکه در طول تاریخ بهعنوان یک میراث ارزشمند باقی خواهد ماند.
نظر شما