سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) -حمیدرضا آیت اللهی استاد بازنشسته فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی: خلاصهای از کتاب «آیا خدای خوب میتواند اینهمه رنج را اجازه دهد؟» (مناظرهای میان جیمز استِربا و ریچارد سوینبرن) به شرح زیر است:
این کتاب مناظرهای فلسفی میان دو فیلسوف برجسته، جیمز استربا (خداناباور) و ریچارد سوینبرن (خداگرا) دربارهی مسئلهی شر و وجود خداست. این بحث به مسئلهای کلاسیک در فلسفه دین بازمیگردد: اگر خداوند قادر مطلق و نیکمطلق است، چرا اینهمه شر و رنج وجود دارد؟
استربا: بازسازی مسألهی منطقی شر
استربا تلاش میکند نسخهای تازه از «مسألهی منطقی شر» ارائه دهد؛ چیزی که بسیاری بعد از دفاع پلانتینگا (Alvin Plantinga) از آن عبور کرده بودند.
او با تکیه بر اصول اخلاقی و فلسفهی سیاسی، میگوید:
- برخی «خیرها» وجود دارند که خدا میتواند آنها را بدون اجازه دادن به «شرهای هولناک» فراهم کند.
- تقسیم خیرات به ۴ دسته (حقداشتنی و نداشتنی، در دو سطح اول و دوم) کمک میکند نشان دهد که هیچ دلیلی اخلاقی برای وجود شرهای عظیم وجود ندارد.
- بنابراین، اگر خدا خوب است، نباید اجازه دهد چنین شرهایی پدید آیند.
اما نقد نویسنده (ساموئل لِبِنز) این است که استربا نمیتواند اثبات کند که هر خیر ممکن بدون هیچ شر لازم حاصل میشود؛ در نتیجه، استربا هنوز نتوانسته نسخه منطقی مسئله شر را کاملاً احیا کند.
سوینبرن: دفاعیه یا توجیه شر؟
سوینبرن به جای یک دفاعیه حداقلی (که صرفاً نشان دهد وجود خدا و شر با هم ممکناند)، دست به توجیه کامل شرها (Theodicy) میزند و میکوشد دلیل الهی برای رنجهای خاص را نشان دهد. برای مثال:
- نوزادانی که مورد آزار قرار میگیرند، فرصتی برای والدین فراهم میکنند تا میان خیر و شر انتخاب کنند.
- خدا رنجها را برای خیر بزرگتر مجاز میداند، و پس از مرگ نیز جبران خواهد کرد.
این دیدگاه بسیار بحثبرانگیز است و حتی نویسنده مقاله آن را نوعی «استفاده ابزاری از قربانیان» توسط خدا میداند.
نقد کلی مقاله:
- استربا بیش از حد در بازسازی "مسأله منطقی شر" بلندپرواز است.
- سوینبرن نیز فراتر از حد نیاز، دست به توجیه پیچیده میزند، درحالیکه میتوانست با دفاعی سادهتر کفایت کند.
- هر دو طرف به اندازهی کافی به برخی پیشرفتهای اخیر در فلسفه دین توجه نکردهاند.
- نتیجه: کتاب کمتر از چیزی است که از دو فیلسوف بزرگ انتظار میرود.
نتیجهگیری:
کتاب با اینکه ارزش خواندن دارد و برخی نکات جالب را مطرح میکند، اما نتوانسته گرهی از مسئلهی شر بگشاید یا مسیر تازهای در فلسفه دین بگشاید. مسئله شر همچنان باز است.
حتماً! در ادامه، یک جدول مقایسهای بین استدلالهای جیمز استربا (خداناباور) و ریچارد سوینبرن (خداگرا) از کتاب «آیا خدای خوب میتواند اینهمه رنج را اجازه دهد؟» ارائه میدهم، به همراه یک تحلیل ساده و قابلفهم از هر دو دیدگاه.
جدول مقایسهای: استربا vs. سوینبرن
| موضوع |
جیمز استربا (خداناباور) |
ریچارد سوینبرن (خداگرا) |
| نوع استدلال |
احیای مسئله منطقی شر |
ارائهی تئودیسه (توجیه فلسفی شر) |
| اصل بنیادین |
خدای خوب نباید اجازه دهد شرهای عظیم رخ دهد |
خدای خوب میتواند برای خیرهای بالاتر، شر را اجازه دهد |
| تقسیمبندی خیرات |
۴ نوع: خیرات درجه اول / دوم، با / بدون حق |
چنین دستهبندی ندارد؛ تمرکز بر آزادی و آزمون اخلاقی |
| نقش اخلاق و سیاست |
استفاده از اصول اخلاقی و فلسفه سیاسی برای قضاوت خدا |
استفاده از قیاس خدا با والدین یا دولت در اعمال قدرت |
| مثال کلیدی |
دوستی با خدا یا زندگی خوب بدون شر عظیم ممکن است |
نوزاد آسیبدیده باعث انتخاب اخلاقی والدین میشود |
| پاسخ به پلانتینگا |
تلاش برای بازگرداندن مسألهی منطقی شر |
پذیرش دفاع پلانتینگا و حرکت بهسوی تئودیسه |
| ایراد کلیدی نویسنده به او |
فرضهای بیش از حد درباره چیستی "خیر واقعی" |
استفاده ابزاری از رنج افراد برای اهداف دیگر |
James Sterba and Richard Swinburne, Could A Good God Permit So Much Suffering? A Debate, Oxford University Press, 2024, 143pp., $80.00 (hbk), ISBN 9780192848543.
Reviewed by Samuel Lebens, University of Haifa
2025
نظر شما