سرویس استانهای خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): کلانشهر کرج با جمعیتی میلیونی و جایگاهی تأثیرگذار در جغرافیای فرهنگی کشور، همچنان از نبود خانهای برای فرهنگ و ادبیات رنج میبرد؛ خلأیی که بهویژه در شکلگیری جریانهای ادبی پایدار، حمایت از نویسندگان بومی و پرورش نسل جوان اهل قلم نمود عینی دارد. این در حالیست که استانهایی با جمعیتی کمتر از البرز، سالهاست صاحب نهادهای تخصصی فرهنگی غیر دولتی مانند خانه فرهنگ و ادبیات هستند، اما کرج هنوز از چنین مرکزی بهطور رسمی و مستقل محروم است. این وضعیت در تضاد کامل با ظرفیتهای بالای انسانی و ادبی استان است؛ ظرفیتهایی که بهویژه در زمینههایی مانند شعر معاصر، داستاننویسی و نقد ادبی چشمگیر و در حال گسترشاند.
در پاسخ به این نیاز، ادارهکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان البرز در سال ۱۳۹۹ «دفتر خانه شعر، ادبیات و انجمنهای ادبی» را راهاندازی کرد؛ دفتری که گرچه در ساختمان اداره کل مستقر است و میزبانی نشستهای شعرخوانی، جلسات نقد و رونمایی کتاب را برعهده دارد، اما بهدلیل نبود استقلال ساختاری و فضای اختصاصی، هنوز نتوانسته جای خالی یک نهاد رسمی و پایدار در حوزه کتاب، ادبیات و فرهنگ را پر کند.
از سوی دیگر، شماری از انجمنهای ادبی همچون «انجمن بخوان با ما»، «انجمن نویسندگان کرج» و «پندار» نیز بهشکل پراکنده در شهر فعالیت میکنند. با اینکه این انجمنها تلاش کردهاند بخشی از بار فرهنگی شهر را به دوش بکشند، اما نبود یک پایگاه ثابت، بسیاری از برنامههای آنان را به حالت موقتی، محدود یا غیرمستمر درآورده است. همچنین برخی کتابفروشیها با نامهایی چون «خانه کتاب» یا «شهر کتاب البرز» فعال هستند. گرچه این مراکز در ترویج فرهنگ کتابخوانی نقش مهمی دارند، اما نمیتوان آنها را جایگزین نهادی فرهنگی و ادبی دانست؛ چرا که تمرکز آنها بیشتر بر فروش کتاب است تا پرورش و حمایت از ادبیات بومی و نویسندگان محلی.
اهمیت وجود خانهای مستقل برای فرهنگ و ادبیات، زمانی بیشتر نمایان میشود که تجربه دیگر استانها بررسی شود. خانههای فرهنگ در استانهای مختلف، به مراکزی برای کشف استعدادهای نو، آموزش نویسندگی، نقد حرفهای آثار و تولید محتوای مکتوب بومی تبدیل شدهاند. در غیاب چنین مرکزی در البرز، بسیاری از نویسندگان جوان ناچار به مهاجرت فرهنگی به تهران یا دیگر شهرها شدهاند؛ موضوعی که موجب تضعیف پیوستگی فرهنگی و ادبی استان شده و امکان شکلگیری جریانهای ادبی منسجم را محدود کرده است.
در این میان، نباید فراموش کرد که کرج تنها یک شهر صنعتی یا مهاجرپذیر نیست. این شهر، مأمن طیف متنوعی از نخبگان فرهنگی در حوزههایی چون شعر معاصر، داستاننویسی، نمایشنامهنویسی، ترجمه و علوم انسانی است. با این حال، نبود یک مرکز گردآورنده و حمایتکننده، این نیروهای بالقوه را پراکنده و تا حد زیادی منفعل کرده است.
امروزه اغلب فعالیتهای ادبی در کرج بهشکل خودجوش، محدود و وابسته به منابع شخصی برگزار میشوند. این وضعیت، پاسخگوی نیاز گسترده جمعیت فرهنگی و جوان استان نیست. تأسیس خانه کتاب و ادبیات بهعنوان نهادی رسمی، میتواند زمینهساز شکلگیری کارگاههای آموزشی مستمر در حوزههایی مانند داستاننویسی، شعر، ترجمه، نشستهای نقد و رونمایی کتاب باشد و از این طریق، به توسعه ادبیات بومی و مشارکت بیشتر جامعه در فعالیتهای فرهنگی کمک کند.
در این خصوص با «نیلوفر روشن مهر» فعال فرهنگی و نویسنده گفتوگویی ترتیب دادهایم که در ادامه میخوانید.
چرا کرج به یک خانه مستقل برای فرهنگ، ادبیات و کتاب نیاز دارد؟
کرج با جمعیتی چندمیلیونی و پیشینهای غنی از حضور نویسندگان، شاعران و مترجمان برجسته، سالهاست که نیاز به یک فضای منسجم و مستقل برای ادبیات را احساس میکند. ما درباره شهری صحبت میکنیم که محل زندگی بسیاری از نامهای مطرح ادبیات معاصر ایران بوده، اما متأسفانه هیچ نهاد فرهنگی ویژه و مستقلی برای گردهمآیی، تولید، آموزش و ترویج ادبیات در آن وجود ندارد.
برخی بر این باورند که کتابخانهها و فرهنگسراها میتوانند نقش مراکزی مانند خانه ادبیات یا خانه فرهنگ را ایفا کنند. از نگاه شما، این دیدگاه تا چه اندازه قابل پذیرش است؟ و اصولاً چرا تأسیس یک خانه مستقل برای ادبیات ضرورت دارد؟
کتابخانهها و فرهنگسراها، هرچند ارزشمندند، اما از نظر ساختار، مأموریت و استقلال، محدودیت دارند. یک خانه ادبیات نهاد تخصصیتری است که به شکل هدفمند برای توسعه فرهنگ کتابخوانی، حمایت از نویسندگان و شاعران، برگزاری جلسات نقد، کارگاههای داستان و شعر، نشستهای تخصصی و حتی تولید محتوای ادبی طراحی میشود. در این فضا، ادبیات موضوع اصلی است، نه یکی از دهها فعالیت جنبی دیگر.
آیا نمونهای موفق از چنین خانههایی در دیگر شهرها وجود دارد؟
بله، بهعنوان مثال خانه هنرمندان ایران در تهران، یا خانه شعر و ادبیات در برخی شهرها، توانستهاند نقش مؤثری در پرورش و حمایت از جریانهای ادبی ایفا کنند. حضور این خانهها باعث پویایی جامعه ادبی و تعامل بیشتر بین اهالی قلم و مخاطبان شده است.
چه عواملی باعث شده که کرج تاکنون چنین نهادی نداشته باشد؟
شاید یکی از دلایل، کمتوجهی مسئولان فرهنگی و نبود برنامهریزی بلندمدت در حوزه فرهنگ و هنر باشد. کرج اغلب بهعنوان شهری مهاجرپذیر دیده شده، اما این نگاه نباید مانع از شکلگیری نهادهای هویتساز شود. ما به فضایی نیاز داریم که نویسنده و شاعر در آن احساس خانه بودن داشته باشد، نه صرفاً مهمان برنامهای گذرا در یک سالن اجارهای.
فکر میکنید راهکار تحقق این خانه چیست؟
گام اول مطالبهگری فرهنگیاست؛ چه از سوی فعالان این حوزه و چه از طرف مردم علاقهمند به کتاب. گام بعد، مشارکت بخش دولتی و حتی نهادهای مردمی یا خصوصی در تأسیس چنین خانهایاست. میتوان با ایجاد انجمنهای صنفی قوی و همکاری با شهرداری، وزارت ارشاد یا حتی سرمایهگذاران فرهنگی، این ایده را به واقعیت رساند.
ادبیات تنها کلمات نیست، بخشی از حافظه و هویت یک ملت است. کرج سزاوار خانهای است که در آن واژهها آرام بگیرند و دوباره جان بگیرند. از مسئولان میخواهیم این خلأ را جدی بگیرند و از نویسندگان و شاعران هم دعوت میکنم که مطالبهگر باشند و با همافزایی، قدمی در مسیر تحقق این رؤیا بردارند.
به گزارش ایبنا، استان البرز همچنین یکی از جوانترین استانهای کشور بهشمار میرود. برای این جمعیت جوان، فراهمسازی فضایی فرهنگی که نهتنها کتاب و مطالعه را ترویج دهد، بلکه آنان را به تولید محتوا و مشارکت ادبی تشویق کند، یک ضرورت محسوب میشود. خانه فرهنگ و ادبیات با طراحی برنامههایی ویژه برای مدارس، دانشگاهها و مراکز آموزشی، میتواند نقش کلیدی در فرهنگسازی ایفا کند.
علاوهبر این، وجود چنین مرکزی میتواند به عنوان حلقه اتصال میان نویسندگان، ناشران، کتابفروشان و مخاطبان عمل کند. با فراهمسازی بسترهایی چون نمایشگاههای کتاب، بازارچههای فرهنگی، نشستهای تخصصی و حمایت از نشر مستقل، چرخه تولید و توزیع محتوای ادبی در استان جانی دوباره خواهد گرفت.
در نهایت، تأسیس خانه فرهنگ و ادبیات در کرج تنها یک مطالبه محلی نیست؛ بلکه ضرورتی ملی برای توزیع عادلانه منابع فرهنگی و بهرهبرداری مؤثر از سرمایههای انسانی کشور است. کرج با جمعیت متنوع، نخبگان فرهنگی و پتانسیل ادبی بالا، شایسته آن است که بهعنوان یکی از صداهای مؤثر و مستقل ادبیات معاصر ایران شناخته شود.
نظر شما