سرویس دین و اندیشه خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) – رضا دستجردی: دهه‌هاست که بیکاری، واقعیت گریزناپذیر اقتصادهای مدرن تلقی می‌شود؛ پدیده‌ای که گویا تنها با رشد اقتصادی و پویایی بازار می‌توان آن را مهار کرد. پاولینا چرنووا، اقتصاددان مکتب «نظریه پولی نوین» نه‌تنها با این رویکرد مرسوم مخالف است، بلکه در اثر خود «در دفاع از تضمین شغل» بر آن است که بیکاری نه‌تنها یک معضل اجتماعی، که محصول مستقیم تصمیمات سیاسی و طراحی ناقص سیاست‌های اقتصادی است. فرضیه اصلی مولف در این اثر، «تضمین شغلی برای همه شهروندان به‌وسیله دولت» است.

برای درک چارچوب فکری چرنووا، ابتدا لازم است به نظریه پولی نوین اشاره کرد که از دهه ۱۹۹۰ به‌تدریج گسترش یافت و اکنون از سوی برخی اقتصاددانان رادیکال همچون استفانی کلتون و وارن موسلر نمایندگی می‌شود. بر مبنای این نظریه، دولت‌هایی که واحد پولی خود را منتشر می‌کنند، هیچ محدودیت مالی واقعی برای تأمین هزینه‌های عمومی ندارند، مگر از منظر منابع واقعی (نیروی کار، مواد خام، ظرفیت تولیدی). از این منظر، بیکاری را نمی‌توان ناشی از کمبود بودجه دانست، بلکه مشکلی برخاسته از کم‌استفاده‌ماندن ظرفیت‌های اقتصادی است. چرنووا این بنیان نظری را به بستر اجتماعی و سیاسی بسط می‌دهد و معتقد است که دولت‌ها نه‌تنها می‌توانند، بلکه وظیفه دارند برای همه شهروندان خواهان کار، فرصت شغلی فراهم کنند.

چرنووا در تبیین طرح «تضمین شغلی» بر این باور است که دولتی که به‌عنوان «کارفرمای آخر» عمل می‌کند، برای هر فرد بیکار آماده به کار، شغلی مناسب با دستمزدی کافی و مزایای پایه (مانند بیمه سلامت) فراهم می‌کند. این شغل‌ها بر اساس نیازهای جوامع محلی تعریف می‌شوند و ممکن است در حوزه‌هایی چون خدمات اجتماعی، آموزش، محیط‌زیست، مراقبت از سالمندان یا کودکان، بازسازی زیرساخت‌ها و هنر باشند. چرنووا تأکید می‌کند که این طرح نه‌تنها بیکاری را از میان می‌برد، بلکه استاندارد جدیدی برای بازار کار تعیین می‌کند. به علاوه، در نبود چنین طرحی، بازار کار دستخوش رقابت برای کاهش دستمزد، بهره‌کشی و ناامنی می‌شود. همچنین، با وجود یک «کف شغلی»، بنگاه‌های خصوصی نیز ناگزیر خواهند بود شرایط کاری و دستمزد را بهبود دهند تا نیروی کار جذب کنند.

چرنووا طرح تضمین شغلی را نه‌تنها سیاست ضدبیکاری، بلکه پاسخی چندوجهی به مسائل گسترده‌تر مانند نابرابری، رکود اقتصادی، زوال جوامع محلی و حتی تغییرات اقلیمی معرفی می‌کند. طرح این اقتصاددان، از منظر عدالت اجتماعی، شأن انسانی افراد را به رسمیت می‌شناسد و به آنها این امکان را می‌دهد تا از طریق مشارکت در کارهای معنادار، خود را بازیابند. این طرح از منظر اقتصاد کلان هم سبب می‌شود که در دوران رکود، افراد بیشتری جذب آن می‌شوند و در دوران رونق، به بازار خصوصی بازگردند، بدون آنکه نیاز به دستکاری گسترده نرخ بهره یا کسری بودجه باشد. طرح چرنووا از نظر سیاسی نیز نقش مهمی در بازسازی رابطه شهروندان با دولت دارد؛ چرا که دولت نه‌تنها ناظر، بلکه ضامن مستقیم معیشت و کرامت انسانی است.

مولف در اثر خود، شماری از انتقادات رایج نسبت به طرح تضمین شغلی را برشمرده، پاسخ‌های مستدل ارائه می‌دهد. بخش عمده انتقادات به طرح او، در خصوص هزینه مالی این برنامه است. وی در پاسخ، به چارچوب نظریه پولی نوین ارجاع داده، نشان می‌دهد که دولت‌های صادرکننده پول، در شرایطی که ظرفیت‌های بلااستفاده در اقتصاد وجود داشته باشند، می‌توانند بدون نگرانی از ورشکستگی یا تورم فزاینده، این برنامه را تأمین مالی کنند. وی در واکنش به نگرانی‌ها از کاهش بهره‌وری یا بی‌انگیزگی نیروی کار تأکید می‌کند که قرار نیست این برنامه مشاغل بی‌محتوا یا فرمایشی ایجاد کند، بلکه در تعامل با جوامع محلی، سازمان‌های مردم‌نهاد و نهادهای عمومی، نیازهای واقعی شناسایی و بر اساس آن، فرصت‌های شغلی طراحی می‌شوند. چرنووا نهایتاً به انتقادها در خصوص خطر تورم پرداخته، استدلال می‌کند که از آنجا که دستمزدهای برنامه تضمین شغلی سطح پایه‌ای دارند، و از سوی دیگر ظرفیت‌های بلااستفاده را فعال می‌کنند، در عمل، اثرات تورمی محدودی خواهد داشت و می‌تواند بهتر از سیاست‌های پولی مرسوم، تورم را مهار کند.

چرنووا در بخشی از کتاب به نمونه‌های تاریخی اشاره می‌کند که ایده‌هایی مشابه، ولو به‌صورت محدود در آن به کار رفته‌اند. این نمونه‌ها از برنامه اشتغال عمومی «نیو دیل» در آمریکا تا طرح‌های اشتغال در آرژانتین، هند و آفریقای جنوبی گسترده‌اند. به باور مولف، اگرچه تجربه‌های موفق موقتی بوده‌اند، اما نشان می‌دهند که این طرح چندان هم آرمان‌گرایانه نیست. با این‌حال، وی اذعان دارد که چالش‌های سیاسی، مقاومت نخبگان اقتصادی، و تفکر نولیبرالی مسلط، موانعی جدی در راستای اجرای طرح هستند.

کتاب ویژگی‌هایی چند دارد که از آن جمله، زبان ساده، شفاف و غیرتخصصی آن است. بر خلاف بسیاری از آثار اقتصادی که برای خوانندگان عمومی دشوارند، اثر چرنووا با ساختار منسجم و مثال‌های عینی، مفاهیم پیچیده را قابل‌فهم می‌سازد.

«در دفاع از تضمین شغل» با ترجمه محسن محمدی ایوانکی و شادی بزرگ، در ۱۲۰ صفحه به‌همت نشر شیرازه کتاب ما منتشر شده است.