به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در مشهد، محمود فتوحی در نشست «شاهنامه برای جهان امروز چه سخنی دارد؟» که شامگاه چهارشنبه در سالن نمایندگان یونسکو در پاریس برگزار شد، در خصوصِ گفتمان‌جهانی خطبه‌های شاهانِ‌شاهنامه گفت: مفاد تمامی «خطبه‌های جلوس» در شاهنامه، با آنچه در منشور ملل متحد آمده سازگاری دارد، در تمام منشورها مردم‌داری، خرد، دادگری، گسترش داد و دهش و.. ارکان فرمانروایی بر مردم هستند.
وی افزود: حکمت‌های شاهنامه که در هزارساله اخیر در ایران و جهان گفتمان‌ساز بوده‌اند، اگر با ضرورت‌های امروزی بررسی شوند، افق‌هایی تازه را به روی ما خواهند گشود.
فتوحی در مقایسه خطبه جلوس در شاهنامه و خطابه‌های تحلیف ریاست‌جمهوری برخی کشورها، ابتدا به خطبه‌های جلوس پادشاهان ایران در شاهنامه فردوسی پرداخت و گفت: فردوسی در شاهنامه گزارشی از مراسم تاج گذاری شاهان را می‌دهد که وقتی شاه نو به کاخ رفت مهتران به او کمک می کنند تا تاج بر سر نهد و به تخت بنشیند، پس از آن شهریار بر می‌خیزد و رو به موبد بزرگ، خطبه جلوس می‌خواند در این خطبه اندرز می‌کند و قول‌هایی به مردم می دهد، یعنی برنامه فرمانروایی خود را برای مردم بازگو می کند.
اهمیت آبادی، امنیت، شادی و تامین رفاه برای مردم
استاد تمام دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: من مدت‌ها این موضوع را از منوچهر و فریدون تا اردشیر بابکان و همای شهرزاد و.. را در شاهنامه ثعالبی و خداینامه‌ها و کتب تاریخی مورد بررسی قرار دادم. خطبه‌های شهریاران تعهداتی به مردم می‌دهد، در خطبه جلوس پادشاه به مردم پیمانِ داد و خرد می‌دهد و می‌گوید برای آبادی، امنیت، شادی و تامین رفاه شما می‌کوشم، پادشاه از کمک به نیازمندان و دفع ظلم می‌گوید.
باز بودن راهِ دادخواهی بر مردم
وی با اشاره به داستان انوشیروان گفت: این پادشاه دادگر در خطبه جلوس بعد از سپاس ایزد و اندرزهای اخلاقی، به چابکی و سحرخیزی و پذیرش فرمان یزدان مردم را پند می‌دهد و فرمان می‌دهد هرکه برای شکایت آمد، کسی نباید راه دادخواهی را بر او ببندد.
کمک به نیازمندان در شاهنامه
این پژوهشگر شاهنامه ادامه داد: در خطابه دیگری فردوسی وظایف پادشاهی را از زبان هرمز پسر انوشیروان می گوید:
به هر کشوری دست و فرمان مراست..توانایی و داد و پیمان مراست
کسی را که یزدان کند پادشا… بنازد بدو مردم پارسا
گنه کردگان را هراسان کنیم.. ستم دیدگان را تن آسان کنیم...
که سرمایه شاه بخشایش است.. زمانه به بخشش به آسایش است
ستون بزرگی است آهستگی.. همان بخشش و داد و شایستگی
به درویش بر مهربانی کنیم..به پرمایه بر پاسبانی کنیم
هر آنکس که ایمن شد از کار خویش.. بر ما چنان کرد بازار خویش
شما ما را به من هرچه هست آرزوی..مدارید راز از دل نیکخوی
ز چیزی که دلتان هراسان بود..مرا داد آن دادن آسان بود
شما مهربانی بافزون کنید.. ز دل کینه و آز بیرون کنید
اهمیت صلح و آشتی!
این مدرس شاهنامه بیان کرد: خسرو پرویز هم در خطبه جلوسش از آشتی حرف می‌زند و می‌گوید «ابا هر کسی رای ما آشتی است..زپیکار کردن سر ما تهی است». اردشیر بابکان هم در خطبه جلوس‌اش می‌گوید می‌خواهم پناه همه مردم دنیا باشم.
او پادشاهی همای چهرزاد را ۳۲ سال دانست و ابراز کرد: او در سالهای پادشاهی‌اش با نهایت خرد پادشاهی کرد، این شهریاربانوی دادگر در خطبه جلوسش می‌گوید برای گنج‌دارانِ بزرگ، رنج و مشکلی به وجود نمی‌آورد.
فتوحی تاکید کرد: این‌ها تعهداتی است که در خطبه‌ها مطرح می‌شود، دفاع از مردم، برقراری امنیت و رفاه، کمک به نیازمندان، گسترش آیین داد و دهش، نگاه‌داشتِ گنج سرمایه‌داران و…
دور شدن فره ایزدی از پادشاه در صورت دروغ و کژاندیشی
وی با ذکر این پرسش مهم که تعهدات خطبه جلوس چه ضمانت اجرایی دارد؟ گفت: «فره ایزدی» منبع قدرت شهریاران بوده، این فره با دروغ، کژی و بیدادگری از شاه گرفته می‌شده، یعنی بی‌خردی و بی‌دادی، موجب فروپاشی دولت می‌شود، نظیر جمشید «به جمشید بر، تیره‌گون گشت روز.. همی کاست زو فر گیتی‌فروز» لذا هرکجا شاه مسیرش از راه نیکویی منحرف شد و به کژی گرایید، با فروپاشی دولتش مواجه می شویم.
فتوحی بیان کرد: مفاد خطبه‌ها در شاهنامه با آنچه در منشور ملل متحد آمده سازگاری دارد، در تمام منشورها مردم‌داری، خرد، دادگری، گسترش داد و دهش و.. ارکان فرمانروایی بر مردم هستند.
وی افزود: خطابه مقتدرترین رهبر امروز را می‌خواهم با خطبه‌های باستانی مقایسه کنم، در خطبه رئیس جمهور آمریکا چیزهایی گفته شد که با اصول صلح بین‌المللی و همزیستی انسانی سازگاری چندانی ندارد، او گفت قدرت آمریکا را باز خواهم گرداند، مهاجران غیرقانونی را اخراج خواهم کرد، مالیات و تعرفه‌های گسترده بر محصولات کشورهای خارجی وضع خواهم کرد. کانال پاناما را به آمریکا بر می‌گردانم، من سنگری هستم در برابر جهانی که خشمگین، خشن و غیرقابل پیش بینی است، جاه‌طلبی، جریان خون هر ملتی است و..
این پژوهشگر شاهنامه یادآور شد: در این فرازها ترامپ بر منافع ملی آمریکا در مواجهه با جهان تاکید کرد و علناً گفت با حقوق بین‌الملل و حسن‌نیت در معاهدات بین الملل اعتقادی ندارد. در جهان پرآشوب وفاداری یک کشور به پیمان‌های بین‌المللی اساس خرد و درستی آن کشور است این قاعده بارها در شاهنامه آمده است.
فتوحی اظهار کرد: بر اساس آیین خرد و داد شاهنامه، این مدل حاکمان فره ایزدی و مشروعیت خود را از دست می‌دهند. در شاهنامه بارها به پرهیز از خودکامگی اشاره شده و امیدوارم از سلوک پادشاهان گذشته در زندگی امروز بهره ببریم.
«خرد» از مهم‌ترین مسائل شاهنامه است
پس از آن همایون عزیزی، سفیر و نماینده دائم افغانستان در یونسکو شاهنامه را کهن‌ترین و پربارترین متن کهن دانست و گفت: موضوع جلسه امشب بسیار ژرف است، پاسخ این سوال که شاهنامه برای جهان امروز چه سخنی دارد؟ در نخستین بیت شاهنامه نهفته است، «خرد» نیاز امروز ماست، فردوسی با ذهن بیدار بارها از خرد یاد کرده. «خرد بهتر از هرچه ایزد بداد… ستایش خرد را به از راه داد»
خرد ما را از جنگ‌افروزی دور می‌کند.
وی اظهار کرد: برای فردوسی خرد نه تنها موهبت است بلکه کلید رهایی از شر و بدی است، او قهرمانان را با خرد می‌سنجد و امروز در جهان پر از جنگ، خشونت و افراط گرایی، به بازگشت به خرد نیازمندیم، خرد ما را گفت‌وگو به جای نزاع و به عدالت به جای جنگ‌افروزی فرا می‌خواند.
شاهنامه نجات‌بخش است
همایون عزیزی تاکید کرد: انسان امروز زیر سایه پیشرفت شتابناک تکنولوژی، هر روز بیشتر دچار مسخ و از خودبیگانگی می‌شود، در چنین جهانی، این کتاب می‌تواند بشر را از «تهی‌بودن از معنا» نجات دهد. هوش مصنوعی نجات‌بخش نیست! خردِ ژرف است که انسان را به یگانگی با خویشتن و جهان فرا می‌خواند و به انسان کمک می‌کند از دوگانگی دوری کند و راه خوشبختی خود را در بدبختی دیگران نجوید:
کسی کش خرد باشد آموزگار.. نگه داردش گردش کردگار
شاهنامه یک منشور ادبی است
وی با بیان اینکه شاهنامه به ما می‌آموزد که کشورها با قدرت نظامی پایدار نیستند، عنوان کرد: ملت‌ها با تکیه بر اخلاق جاودانه می‌شوند، لذا گرفتن پیام‌های شاهنامه نه به عنوان یک اثر ادبی بلکه به عنوان منشور ادبی برای همه ما لازم است. شاهنامه فصل‌مشترک میان ملت‌های هم‌زبان برای و گفت و گو و همزیستی مسالمت‌آمیز است.
سفیر افغانستان در یونسکو ادامه داد: من به این باورمندم که اگر امروز فردوسی در قید حیات بود و به بشر امروزی می‌نگریست، افسوس می‌خورد که ما با وجود رشد تکنولوژی، از لحاظ همزیستی، عدالت و نوع‌دوستی، ما عقب‌تر از هزار سال قبل هستیم.
وی افزود: امیدوارم برگزاری این برنامه در تمام جهان گسترده شود تا شاید با راه‌اندازی یک کارزار فرهنگی بشود تغییری در سیاست‌هایی که بر جهان حاکم است به وجود بیاوریم.
شاهنامه کتاب «صلح» است
در بخش دیگری از این رویداد احمد پاکتچی، سفیر و نماینده دائم ایران در یونسکو گفت: در سلسله رویدادهای «شامگاهان فرهنگی» ما به دنبال بازآفرینی اسطوره‌های کهن، بازخوانی داستان‌های شاهنامه و.. غیره نبودیم. جایگاه والای شاهنامه در کل جهان جایگاهی یگانه است ما در این برنامه‌ها به دنبال این هستیم که از زاویه دیگری به شاهنامه بنگریم و به دنبال آن عنوان این شماره از این رویداد را این گونه انتخاب کردیم که «شاهنامه برای جهان امروز چه سخنی دارد؟»
پاکتچی گفت: بسیاری از افراد می‌گویند با خواندن و تورق شاهنامه مدام با جنگ سر و کار داریم، اما آیا شاهنامه کتاب جنگ است یا صلح؟ من هم می‌خواهم بگویم شاهنامه صد درصد کتاب صلح و خرد است. شاهنامه بر روی خرد بسیار تاکید دارد، در مقدمه شاهنامه هم از خرد یاد شده است.
جایگاه «خرد» در شاهنامه
سفیر و نماینده دائم ایران در یونسکو ادامه داد: حتی فردوسی وقتی از جنگ هم سخن می‌گوید آن را با «خرد» می‌سنجد. یا در مواجهه با شخصیت رستم می‌خوانیم:
شگفتی به گیتی ز رستم بس است.. کزو داستان بر دل هرکس است
سر مایه و مردی و جنگ از اوست.. خردمندی و دانش و سنگ ازوست
وی درباره معنی این بیت توضیح داد: همه می‌دانند که رستم بسیار پهلون برجسته‌ای است اما خردمندی و دانش و سنگ از اوست، لذا فردوسی می گوید رستم اهل سنجش بوده، خردمند بوده است، خردمند و بینادل و مرد سنگ بوده یعنی حکیم توس حتی وقتی در مورد رستم هم صحبت می‌کند می‌گوید او تنها زور بازو و کار با سلاح را بلد نیست، بلکه «خرد» هم دارد.
پاکتچی با اشاره به جایگاه خرد و دانش در شاهنامه ابراز کرد: فردوسی می‌گوید «نگه کن به جایی که دانش بود، ز داننده کشور به رامش بود» یعنی باید به این نکته توجه کنیم که کشور باید براساس «دانش» مدیریت شود!
وی با اشاره به مبحث «دیپلماسی خرد و دانش» در شاهنامه تاکید کرد: فردوسی در رزم کاووس‌شاه با گادشاه هاماوران می گوید
«گزین کرد شاه از میان گروه…یکی مرد بیدارِ دانش پژوه گرانمایه و گرد و مغزش گران..بفرمود تا شد به هاماوران» یعنی شاه از میان مردم یک دانشمند را برای انجام ماموریتی انتخاب کرده است.
دیپلماسی علمی و فرهنگی در شاهنامه
اجمد پاکتچی ادامه داد: در شاهنامه مردمان اهل دانش نظیر رد و موبد و.. را از هرکجای جهان دعوت می‌کردند به کشور برای گفت و گو. شاهنامه به ما می گوید با داشتن چنین شرایطی است که جامعه می‌تواند به رشد و توسعه دست یابد. همانی که امروز از آن با عنوان دیپلماسی علمی و فرهنگی از آن می گوییم.
وی با بیان اینکه در یونسکو مبحثی با عنوان «دیپلماسی علمی باز» وجود دارد، بیان کرد: این مبحث می‌گوید علم باید در اختیار همه باشد و باید دسترسی آزاد به دانش و اطلاعات برای همه فراهم باشد، در شاهنامه هم می‌خوانیم «به دانندگان شاه بیدار گفت …به دانش گشاده کنید از نهفت» یعنی هیچکس دانشی را نباید برای خود نگه دارد!
احمد پاکتچی با اشاره به داستان بوذرجمهر ادامه داد: همچنین در این کتاب بزرگ در خصوص موضوع مذکور می‌خوانیم:
هر آنکس که دارد به دل دانشی.. بگوید مرا زو بود رامشی
نگه کرد کسری به داننده گفت.. که دانش چرا باید اندر نهفت؟
وی ادامه داد: اگر بخواهیم به این پرسش جواب بدهیم که شاهنامه امروز چه سخنی دارد؟ باید بگوییم بسیاری از موضوعات پرآشوب و ناآرام‌کننده امروز، ریشه‌شان در پنهان کردن دانش، جهل، نادانی و.. است و دانش و فرزانگی تنها راه رسیدن به آرامش کشورها و ملت‌ها است.
شاهنامه بازتاب‌دهنده عشق به میهن است
پس از آن دلشاد رحیمی، سفیر و نماینده تاجیکستان در یونسکو بیان کرد: سرزمین ایران، دارای حکماً، اندیشمندان و فلاسفه بزرگی است، یکی از این اختران حکیم فردوسی است، شاهنامه فردوسی گزارشی مفصل از از جشن و آیین و تصاویر کارزارها و گنجینه زبان ایران بزرگ و بازتاب‌دهنده عشق به میهن است، شاهنامه در جمهوری تاجیکستان برای مردم این کشور بسیار عزیز و محترم است.
او با اشاره به جایگاه فردوسی در تاجیکستان گفت: در تاجیکستان در دوشنبه ما مجسمه بزرگ فردوسی را داریم. در تاجیکستان در ایام سال صدها همایش و برنامه فرهنگی و هنری و مسابقه و جشنواره با موضوع شاهنامه برگزار می‌شود نظیر رویداد «من تهمینه ام».
برگزاری شب‌های شاهنامه توسط نمایندگی‌های تاجیکستان
دلشاد رحیمی گفت: سوم می نمایشگاهی از تصاویر مینیاتوری از شاهنامه برگزار شد. همچنین نمایندگی‌های تاجیکستان شب‌های بزرگداشت شاهنامه را در کشورهایی نظیر بلژیک، موسکو، اروپا و.. برگزار می‌کنند.
وی افزود: مردم تاجیکستان بسیار مردم ایران و شاهنامه را دوست دارند. جمهوری تاجیکستان اولین کشوری است که فیلم‌هایی از شاهنامه را ساخت، سال ۶۱ فیلم کاوه آهنگر را ساختیم، سالهای ۷۰ تا ۷۷ داستان رستم، رستم و سهراب و پس از آن سیاوش هم ساخته شد که این فیلم‌ها در همان سال‌ها صاحب جوایز زیادی هم شدند.
سفیر و نماینده تاجیکستان در یونسکو گفت: همینطور اینکه تحقیقات و کتاب‌های زیادی هم از شاهنامه منتشر شدند، در حوزه موسیقی و تئاتر و نقاشی و دیگر هنرها هم هنرمندان ما تولیدات مرتبط با شاهنامه زیاد داشته و دارند.
شاهنامه از نشانه‌های خودآگاهی مردم تاجیکستان است
وی افزود: شاهنامه از نشانه‌های خودآگاهی مردم تاجیکستان است، در این کشور خانه‌ای نیست که در آن شاهنامه نباشد. ما امروز در تاجیکستان به این نتیجه رسیدیم که «دانش» را قدرت می دانیم، اما حکیم توس هزار سال قبل گفته «توانا بود هرکه دانا بود»
دلشاد رحیمی شاهنامه را یک دانشنامه دانست و گفت: این کشور ستون خودشناسی ملی ماست و در مغز مردم تاجیکستان ماوا دارد.
به گزارش ایبنا؛ در ادامه این نشست که با حضور اندیشمندان، دیپلمات‌ها، پژوهشگران و فعالان فرهنگی از ایران، تاجیکستان، افغانستان و کشورهای اروپایی برگزار شد، هادی شیرازی به شاهنامه‌خوانی پرداخت و آزیتا افراشی استاد پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی هم پیام ضبط شده‌ای پخش شد، او دراین پیام در خصوص تفاوت حکمت و حکیم سخن گفت و به احساسات و عواطف در شاهنامه فردوسی اشاره کرد.
همچنین اینکه این رویداد به همت نمایندگی‌های دائم ایران، افغانستان و تاجیکستان در یونسکو و با همکاری خردسرای فردوسی فرانسه و مشهد برگزار شد.
نظر شما