سرویس میهن و مقاومت خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، مائده مرویان حسین: زندگی علما و عرفای ربانی سرشار از نکات و آموزه‌های اثربخشی است که می‌تواند الگو و سرمشقی برای داشتن یک سبک زندگی آرام و معنوی باشد. از همین رو، توجه به شیوه زیست بزرگان دین و علمای ربانی، و معرفی سبک زندگی و رفتار و کردار آنان، امری مهم و ضروری است؛ موضوعی که امروزه از نگاه عموم مردم، به‌ویژه نسل جوان، پنهان مانده و کمتر مورد توجه قرار گرفته است. یکی از جنبه‌های مهم در این زمینه، پرداختن به زندگی و سیره آن دسته از علماست که در میان هم‌عصران خود، نقش مؤثر و پررنگ‌تری در تاریخ معاصر ایفا کرده‌اند.
مجموعه «قله‌ها به آسمان نزدیک‌ترند» تالیف محمدعلی عباسی‌اقدم، به زندگی، سبک و سیره علمی و معنوی شماری از بزرگان و علمای برجسته همچون علامه طباطبایی، آیت‌الله بهجت، آیت‌الله شهید بهشتی، حاج‌آقا مجتبی تهرانی، شهید باهنر و امام خمینی (ره) می‌پردازد. دفتر دوم این مجموعه به نام «آن مرد بی‌نهایت» به روایت‌هایی کوتاه درباره سبک زندگی و سیره حضرت امام خمینی (ره) اختصاص دارد و مولف تلاش کرده است ابعاد شخصیتی امام را به تصویر بکشد.
«آن مرد بی‌نهایت» اثری است کوتاه که نگاهی گذرا به زندگی و برخی زوایای کمتر دیده‌شده از حیات امام خمینی (ره) دارد. این کتاب شامل نه فصل است و روایت‌هایی از سبک وسیاق زندگی از دوران تولد ایشان تا ایام مبارزه و تبعید را در بر می‌گیرد.
محمدعلی عباسی‌اقدم، مؤلف این کتاب، در بازتاب خاطرات و سیره حضرت امام، تلاش کرده تا جنبه‌های عاطفی شخصیت ایشان به‌ویژه در ارتباط با همسرشان، که تا کنون کمتر به آن پرداخته شده و همچنین ابعاد متنوع دیگری از ایشان را به مخاطب نشان دهد، بی‌آنکه صرفاً به جنبه سیاسی ایشان بسنده کند. در همین راستا، در گفت‌وگویی با محمدعلی عباسی‌اقدم، مؤلف این اثر، به بررسی جزئیات و روند نگارش کتاب پرداختیم.
چه هدف و انگیزه‌ای باعث شد که تصمیم به تدوین و نگارش مجموعه «قله‌ها به آسمان نزدیک‌ترند» بگیرید؟
امروزه، با پیشرفت تکنولوژی، زندگی انسان‌ها با مجموعه‌ای از تنش‌ها، اضطراب‌ها و نگرانی‌ها آمیخته و عجین شده و این مهم جز لاینفک زندگی آنهاست. در این میان، چیزی که می‌تواند اندکی از حجم استرس‌ها، نگرانی‌ها، بی‌تابی‌ها و اضطراب‌های زندگی ماشینی بکاهد، توجه به معنویت و دینداری است. برای داشتن جامعه سالم، پر نشاط و بی‌تنش، چاره‌ای جز حرکت به سمت معنویت و توجه جدی به اخلاق نیست. بدون شک، یکی از راه‌های رسیدن به زندگی سالم و آرام‌بخش، اهتمام به شیوه زیست بزرگان و از جمله «علمای ربانی» و شناخت سبک زندگی و سیره عملی این عزیزان است. مجموعه «قله‌ها به آسمان نزدیک‌ترند» با این هدف و انگیزه شکل گرفت. به تعبیری، این مجموعه سرکی کوتاه به زندگی و سیره بابرکت و انسان‌ساز علماست.
سوژه‌ها و موضوعات هر دفتر چطور و بر چه اساسی انتخاب شدند؟
شیوه زیست و زندگی هر یک از علمای نام آشنا، سرشار از نکته‌های ناب، عبرت‌آموز و ثمربخش است. آشنایی و انس با «سبک زندگی» و سیره عملی این بزرگان، می‌تواند فرصت تازه‌ای برای نفس کشیدن و بهتر زیستن پیش روی ما باز کند و الگو و سر مشق خوبی برای علاقه‌مندان به ویژه جوانان باشد. هدف اصلی ما در این مجموعه، پرداختن به زندگی و سیره آن دسته از علماست که در میان همگنان خود، نقش موثر و پررنگ‌تری در تاریخ معاصر ما داشتند. از جمله امام خمینی (ره)، علامه طباطبایی، آیت‌الله بهشتی، شهید باهنر، حاج‌آقا مجتبی تهرانی و...
با توجه به فرمایش مقام معظم رهبری که فرمودند: «باید نسل جوان را با خصوصیات و خلقیات بزرگان و علما آشنا کرد» که در مقدمه کتاب «آن مرد بی‌نهایت» نیز به آن اشاره شده، به نظر شما پرداختن به این موضوع چقدر اهمیت دارد؟
معرفی سبک زندگی و سیره حضرت امام (ره) و شخصیت‌هایی نظیر ایشان به جامعه به ویژه برای نسل جوان، دغدغه بسیار مهم و مبارکی است. این مهم، دغدغه مقام معظم رهبری نیز هست. ایشان می‌فرمایند: «واقعاً جوانان ما و خیلی از مردم خصوصیات اخلاقی، منش‌ها و رفتارهای بزرگان را نمی‌شناسند. اگر بشناسند، محبت اینها در دلشان جاگیر می‌شود و خیلی لازم است که این کار انجام شود.» معرفی سبک زندگی و سیره علما و شخصیت‌های مهم و تأثیرگذار ضرورتی انکارناپذیر است، اما تاکنون به این مورد آن‌طور که باید توجه نشده و در نتیجه در این حوزه، کارهای خوب و ماندگار کمتر خلق شده است. به نظر من معرفی سبک زندگی و سیره این بزرگان به ویژه حضرت امام (ره)، بسیار با اهمیت و حیاتی است و رسیدن به این خواسته بسیار مهم نیازمند مطالعه، تحقیق و پژوهش دقیق و همه جانبه و پرداختن به همه ابعاد زندگی و زمانه این شخصیت‌ها براساس نیازها، سلیقه‌ها و ذائقه‌های مخاطبان امروزی است.
به نظر شما تاکنون چه شیوه‌های روایی برای انتقال سبک زندگی علما به نسل جوان مؤثرتر بوده‌اند؟
به نظر من موثرترین و مفیدترین شیوه برای انتقال سبک زندگی علما، درست‌نویسی و پرهیز از درشت‌نویسی است. امروزه بسیاری از کتاب‌ها، خاصه اگر در باره سیره و سبک زندگی علما، شهدا و سایر مشاهیر باشد، از ناحیه کم‌توجهی به «درست‌نویسی» رنج می‌برند. درست‌نویسی مستلزم اهتمام جدی، مفید، مختصر و متفاوت‌نویسی است. درست‌نویسی یعنی استفاده از منابع متقن، موثق و درست و اشراف به سیر تاریخی و رعایت مو به موی آن. درست‌نویسی یعنی عرضه درست متناسب با سلیقه و ذائقه مخاطب.
با این وصف، آیا شما در تدوین مجموعه «قله‌ها به آسمان نزدیک‌ترند» به ویژه کتاب «آن مرد بی‌نهایت» از این شیوه استفاده کردید؟
شگرد و شیوه اصلی من در نگارش این مجموعه خاصه کتاب «آن مرد بی‌نهایت» علاوه بر درست‌نویسی، استفاده از جادوی «بازنویسی» یا به قول خارجی‌ها «پارافریز» است. تلاش بنده بر این بوده که سبک زندگی حضرت امام (ره) را با رویکرد و پرداخت جدیدی بنویسم. برای نیل به این هدف، مصر بودم که نوع «بسته‌بندی» و ارائه مطالب را عوض کنم. در صنعت صادرات، بسته‌بندی کالا خیلی مهم است. بعضی‌ها به دلیل ناتوانی در بسته‌بندی مناسب، محصولات گران‌قیمت مثل زعفران را به صورت فله‌ای عرضه می‌کنند و به بهای بسیار ارزان می‌فروشند اما برخی دیگر، همان محصول را با یک بسته‌بندی خوب، شیک و جذاب ارائه می‌دهند و به قیمت بسیار گران می فروشند. همین بسته‌بندی متفاوت و جذاب، برای محصول، بازار جدید و مشتری خوب و دائمی پیدا می‌کند. در «آن مرد بی‌نهایت» سعی کردم شیوه عرضه و بسته‌بندی محصول (روایت‌ها) را عوض کنم تا کتاب مخاطب و مشتری خود را پیدا کند. یعنی خواننده رغبت کند آن را بخواند و درباره مطالب بیاندیشد. تنها چاره این کار، استفاده از تکنیک «بازنویسی» و «ویراستاری مکرر» بود چرا که شدیداً به معجزه «بازنویسی» و خلق روایت‌های نو و خوش‌خوان ایمان دارم. روایت‌هایی مختصر، مفید و متفاوت.
در کتاب «آن مرد بی‌نهایت» سعی کرده‌اید که در کنار بیان روایت‌های تاریخی مثل دوران مبارزه و تبعید حضرت امام (ره) به نجف، به جنبه‌های عاطفی یا سبک زندگی شخصی ایشان نیز اشاره و بین این دو تعادل برقرار کنید تا برای نسل جوان جذاب‌تر و پسندیده‌تر شود؟ در این خصوص بیشتر توضیح بدهید؟
حضرت امام (ره) یک چهره جامع‌الاطراف و چند وجهی بودند. منتهی وجه سیاسی ایشان بر سایر وجوه این شخصیت استثنایی سایه انداخته و تاکنون به وجوه دیگر این شخصیت استثنایی، از جمله وجه علمی، فقهی و وجه اخلاقی و عرفانی ایشان نور کمی تابانده شده است. یکی از وجوه بسیار مهم زندگی حضرت امام (ره) که در خلال این سال‌ها، کمتر از آن سخن به میان آمده، شیوه زیست و سبک زندگی ایشان است. سعی من در کتاب «آن مرد بی‌نهایت» معطوف بر این بوده که به این وجه کمتر پرداخته شده، بیشتر بپردازم؛ آن‌هم با شیوه‌ای متفاوت. به عبارت ساده، می‌توان گفت که «آن مرد بی‌نهایت» بیان جزئیات زندگی حضرت امام خمینی (ره) است. یعنی کنکاش در جزئیات ناگفته و مغفول مانده زندگی حضرت امام (ره) در قالب روایت‌های مختصرِ مفیدِ متفاوت است. هر یک از این جزئیات (روایت‌های کوچک) به مثابه یک قطعه از جورچین بزرگی است که با قرار گرفتن در کنار هم، تصویری کلی از شخصیت آیت‌الله خمینی (ره) ارائه می‌دهد. جورچینی که در آن می‌توان تصویر تمام قد و زیبای حضرت امام (ره) را به تماشا نشست.
در بخشی از کتاب به روایت زندگی مشترک و عاشقانه امام (ره) با همسرشان خانم خدیجه ثقفی پرداخته شده است. به نظر شما چرا گفتن از این بخش‌های زندگی علما اهمیت دارد؟ چه الگویی را می‌توانند برای نسل امروز ارائه دهند؟
اینکه می‌گویند: «پشت هر مرد موفقی، زن موفقی ایستاده است»، بسیار نکته درستی است. به نظر بنده پرداختن به شیوه زیست هر یک از علما و شخصیت‌های مهم بدون اشاره و توجه به نقش و جایگاه همسران ایشان، رویکردی ناقص و ابتر است. این مهم در زندگی حضرت امام (ره) نیز بسیار صدق می‌کند. حقیقتاً خانم خدیجه ثقفی همسر امام (ره) نقش بسیار مهم و پررنگی در زندگی ایشان داشتند. به‌نظرم یکی از عوامل موفقیت امام در مراحل مختلف زندگی پر ماجرای خود، حضور خانم ثقفی در کنار ایشان است. اگر همراهی صمیمانه و خالصانه خانم ثقفی در ۶۰ سال زندگی مشترک‌شان نبود، شاید حضرت امام (ره) در رسیدن به اهداف خود با چالش‌های زیادی مواجه می‌شدند. خانم ثقفی در دو سوم زندگی پر فراز و نشیب امام خمینی، ایشان را قدم به قدم در صحنه به صحنه زندگی همراهی کرده است. اینکه تاکید می‌کنم این دو، حدود ۶۰ سال تمام زندگی «عاشقانه» داشته‌اند، دلیل محکم دارم. دلیل و حجت قاطعم بر این ادعا این است که روز به روز زندگی حضرت امام (ره) با فراز و نشیب‌ها، حادثه‌ها، خطرها و حتی تبعیدها همراه و عجیبن بوده که این مهم جز با عشق، محبت، گذشت و فداکاری به سرانجام و سرمنزل مقصود نمی‌رسید. به تعبیری می‌توان گفت خانم ثقفی ۶۰ سال تمام در حق حضرت امام فداکاری و ایثار کردند تا امام بتوانند با خیال آسوده در مسیر مبارزه با رژیم محکم و استوار گام بردارند.
چه ویژگی‌های اخلاقی یا رفتاری امام برای شما برجسته‌تر بود که سعی کردید در این کتاب به آنها پررنگ‌تر بپردازید؟
همه ویژگی‌ها و فرازهای زندگی آیت‌الله خمینی مهم و قابل تامل و تفکر است اما به نظر من، یکی از ویژگی‌های مهم و برجسته زندگی حضرت امام (ره)، شباهت زندگی ایشان به مردم عادی بود. یعنی از همان روزهای اول که پا به حوزه علمیه قم گذاشت تا آخرین روزهای زندگی خود، سعی داشت که مثل مردم عادی زندگی کند و به قول معروف از «زی طلبگی» خارج نشود. در ایام تبعید در نجف وقتی قصاب محله‌شان فهمیده بود که خادم بیت ایشان، گوشت را برای آیت‌الله خمینی می‌خواهد، برای ایشان یک کیلو گوشت خوب داده بود. اما امام به محض دیدن گوشت گفته بود: «استخوان این گوشت کو؟ یک کیلو گوشت باید حداقل ۲۵۰ گرم استخوان داشته باشد. گوشت را پس بدهید و به قصاب بگویید که برای ما هم مثل مردم عادی گوشت بدهد.» البته از این مثال‌ها زیاد است. همچنین هنگام مراجعت از فرانسه به ایران، وقتی متوجه شدند که اعضای ستاد استقبال از ایشان قصد دارند در فرودگاه مهرآباد تهران، فرش قرمز زیرپایشان پهن کنند، به شدت مخالفت کرد و گفت: «ابداً این کارها لازم نیست. یک طلبه از ایران خارج شده و همان طلبه به ایران باز می‌گردد.»
در فرآیند نوشتن این کتاب یا کتاب‌های دیگر این مجموعه با چالش یا محدودیت خاصی روبه‌رو شدید؟
مهمترین چالش و مانع در نگارش این قبیل کتاب‌ها به ویژه سبک زندگی علما، مشکل دسترسی به آثار به جا مانده از بزرگان و مشاهیر به ویژه علمای معروف است. متاسفانه خیلی از منابع و مطالب مربوط به علما در انحصار برخی موسسات یا اشخاص است و این مهم، کار دسترسی به این منابع را بسیار سخت و گاه غیر ممکن می‌کند. از طرفی، پراکندگی منابع و آثار مربوط به علمای بزرگ و نبود یک مجموعه منسجم، کار پژوهش و تحقیق را برای محققان صد چندان دشوار می‌کند که امیدوارم مسئولین امر به این مهم توجه کنند. مشکل و چالش عمده من در نگارش این مجموعه، وفور مطالب مغشوش، بدون منبع، کمبود منابع و روایت‌های متقن و موثق بود. متاسفانه فضای مجازی به قدری با اطلاعات ناقص، مغشوش و بی‌پایه انباشته و آلوده شده که تشخیص سره از ناسره واقعاً دشوار است و زمان و انرژی زیادی را از پژوهشگر و نویسنده می‌گیرد. چالش و مانع بسیار مهم دیگر، منابع و مطالب موجود در کتاب‌ها، مجلات و نشریات است که از حیث نگارش اغلب ضعیفند و به ویرایش جدی نیاز دارند و از لحاظ محتوی نیز بسیار فقیر هستند و تناسبی با خواسته‌ها و نیازهای امروزی ندارند. این مهم محققان و پژوهشگران را با چالش بسیار جدی مواجه می‌کند.
در این دفتر در نقل سبک زندگی حضرت امام (ره) از چه منابع دست‌اولی استفاده کردید؟
امروزه برای نوشتن زندگینامه و سبک زندگی علما و شخصیت‌های معروف دیگر، بیش از آنکه نیازمند به منابع دست اول و بکر باشیم، نیازمند استفاده بهینه از منابع متقن و درستِ در دسترس هستیم. به عبارتی ساده‌تر اینکه، آنچه امروز مورد نیاز جدی مخاطبان است، در درجه اول «درست» بودن روایت از هر حیث و در وهله دوم، عرضه بهتر و جذاب‌تر و متفاوت‌تر آن است. این روزها که در همه بازارها، پای «تنوع» در میان است، فروش کالا و محصولی تضمین شده است که «متفاوت» از همه باشد و الا قافیه را باخته است. در کتاب «آن مرد بی‌نهایت» قریب به اتفاق روایت‌ها، قبلاً گفته و نوشته شده است. تنها کاری که بنده انجام داده‌ام، عرضه آنها به مخاطب مشکل پسند امروزی، در بسته‌بندی جدید، شیک و جذاب است.
آیا قصد دارید دفاتر دیگری از این مجموعه تولید کنید؟ به کدام چهره‌ها قرار است بپردازید؟
بله. این قصه همچنان ادامه دارد. تاکنون به همت دفتر نشر فرهنگ اسلامی شش دفتر از مجموعه «قله‌ها به آسمان نزدیک‌ترند»، تهیه، تدوین و منتشر شده است که افزون بر کتاب «آن مرد بی‌نهایت»، کتاب «اقیانوس آرام» علامه طباطبایی، «کرشمه ماه» آیت‌الله بهجت، «بهشتی در این حوالی» آیت‌الله شهید بهشتی، «شمع محفل» حاج آقا مجتبی تهرانی و «هنر باهنر» آیت‌الله شهید محمدجواد باهنر از آن جمله‌اند. دفترهای دیگری نیز در دست اقدام داریم از جمله سبک زندگی آیت‌الله محی‌الدین الهی قمشه‌ای، استاد شهید مطهری و علامه محمدتقی جعفری و علامه امینی و...
نظر شما