به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) -فاطمه مهاجری: ۲۰ اردیبهشت در مراسمی درغرفه وزارت امور خارجه با حضور کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه، جهانگیر کرمی استاد مطالعات بین‌الملل دانشگاه تهران و الهه کولایی استاد منطقه‌ای در دانشگاه تهران، از دو کتاب جدید عباس ملکی استاد سیاست‌گذاری انرژی دانشگاه صنعتی شریف، رونمایی شد. عباس ملکی یکی از چهره‌های شناخته‌شده در حوزه مطالعات روسیه و انرژی است.
پوتین همان تزار روسیه است!
در ابتدای نشست، عباس ملکی با اشاره به سابقه تألیف چهار کتاب در حوزه انرژی، به معرفی آثار جدید خود پرداخت. نخستین کتاب، نگاهی تحلیلی به نقش روسیه در دیپلماسی انرژی دارد. وی تأکید کرد که روسیه از دیرباز، نیروی انسانی و ابزار نظامی را دو رکن اصلی حفظ منافع ملی خود دانسته و اکنون ابزار انرژی نیز به این ساختار اضافه شده است. در این اثر، روند استفاده روسیه از انرژی به عنوان اهرم سیاسی – اقتصادی به تفصیل بررسی شده است.
وی گفت: پوتین همان تزار روسیه است و با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی خود از گذشته تمام تلاش خود را کرده تا با ابزار و قدرت نظامی منافع ملی خود را حفظ کند. وی همچنین اشاره کرد: مسئله انرژی همان کار سلاح و باروت را در دوره سزار برای پوتین انجام می‌دهد و امروزه امنیت روسیه در سایه امنیت انرژی این کشور است.
کتاب دوم دکتر ملکی با عنوان ایران و همسایگان؛ به روابط ایران و همسایگانش در حوزه انرژی می‌پردازد. به گفته دکتر ملکی: حاصل تجربه میدانی و تحقیقاتی گسترده در قالب یک کار پژوهشی مستند و تحلیلی است. این کتاب دارای جداول مستند و تحلیل‌های مبتنی بر داده‌های واقعی از تجارت انرژی ایران با کشورهای همسایه، به‌ویژه در حوزه صادرات نفت خام، است.
دکتر عباس ملکی در ادامه افزود: «این آثار مکمل کتاب‌های پیشین بنده هستند که به موضوعاتی مانند سیاست‌گذاری انرژی، امنیت انرژی، آینده‌پژوهی در انرژی، و اقتصاد سیاسی بین‌المللی انرژی می‌پردازند.»
وی ابراز امیدواری کرد: این آثار در حوزه دیپلماسی انرژی بتوانند به عنوان منابع درسی و پژوهشی مورد استفاده دانشجویان و کارشناسان قرار گیرند.
فقدان اجماع روشن در افکار عمومی نخبگان ایران
در ادامه مراسم، دکتر جهانگیر کرمی، استاد روابط بین‌الملل و متخصص در مطالعات روسیه، دکتر ملکی را از بنیان‌گذاران جریان علمی مطالعات سیاسی در ایران پس از انقلاب دانست و تأکید کرد: دکتر ملکی نقش ویژه‌ای در تأسیس مرکز مطالعات انرژی روسیه ایفا کردند. این مرکز به مرکزی مؤثر در فهم ژئوپلیتیک انرژی روسیه بدل شده است.
دکتر کرمی با تحلیل کتاب‌های جدید دکتر ملکی، آن‌ها را گامی جلوتر از آثار پیشین توصیف کرد و اظهار داشت: این آثار توانسته‌اند با نگاهی عمیق‌تر و مستندتر به بررسی جایگاه روسیه در دیپلماسی انرژی جهانی بپردازند.
وی به نبود اجماع روشن در افکار عمومی نخبگان ایران نسبت به روسیه اشاره کرد و این مسئله را ناشی از میراث تاریخی، نگرش‌های منفی حاکمیتی، و رسانه‌های غربی دانست.
ایران؛ رقیب بالقوه انرژی درمنطقه برای روسیه
در بخش دیگری از نشست، دکتر کولایی، بر ضرورت تداوم تولید محتوای بومی در زمینه مطالعات روسیه تأکید کرد و گفت: متأسفانه بیشتر منابع مورد استفاده در مطالعات دانشگاهی در ایران، منابع غربی هستند و پژوهشگران داخلی دسترسی مناسبی به منابع اصیل روسی ندارند.
وی گفت: ابزار انرژی از ابتدای دوران ریاست‌جمهوری پوتین به صراحت به عنوان یک سلاح ژئوپلیتیک در دستور کار روسیه قرار گرفته و این موضوع در روابط این کشور با جمهوری اسلامی ایران و کشورهای آسیای مرکزی نقش محوری داشته است.
کولایی تأکید کرد: در سه دهه گذشته، ایران بسیاری از فرصت‌های همکاری منطقه‌ای با روسیه را به دلیل فقدان دیپلماسی مؤثر از دست داده است ولی همچنان ایران رقیب بالقوه انرژی در منطقه برای روسیه است.
دکتر کولایی همچنین یادآور شد: نگاه غالب در سیستم اداری ایران همچنان متمایل به غرب است و این موضوع موجب غفلت از ظرفیت‌های راهبردی همکاری با کشورهای شرقی از جمله روسیه شده است. دیپلماسی ایران در قبال کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز باید اصلاح شود و نگاه سنتی به روسیه مورد بازبینی قرار گیرد. ما نیاز به برقراری روابط متوازن با شرق و غرب هستیم.
روسیه امروز در چنگال ناتو و غرب گرفتار شده است
کاظم جلالی سومین سخنران این نشست بود. وی با تاکید بر جایگاه ژئوپلیتیکی حساس این کشور، وضعیت کنونی روسیه را «خفگی ژئوپلیتیکی» توصیف کرد و گفت: بازنگری در نگاه راهبردی نخبگان کشور به تعاملات منطقه‌ای ضرورت دارد.
جلالی گفت: روسیه امروز در چنگال ناتو و غرب گرفتار شده و مفهوم توسعه برای این کشور به‌طور کامل با مفهوم امنیت گره خورده است. هر رهبری در روسیه، چه پوتین و چه غیر او، ناگزیر است برای خروج از این وضعیت اقدام کند.
او با اشاره به نقش حیاتی دریای سیاه در راهبردهای روسیه افزود: غرب دریافته که از طریق دریای سیاه می‌تواند گلوی روسیه را بفشارد. ترکیه که عضو ناتو است، موقعیتی تعیین‌کننده در این میان دارد. این همان علتی است که برخی از خود می‌پرسند چرا روسیه در تعامل با ترکیه میدان بیشتری می‌دهد تا با ایران. دلیل آن روشن است؛ هنوز ترکیه مسیرهای راهبردی روسیه را مسدود نکرده است.
وی در ادامه درباره رویکردهای روسیه در حوزه سیاست خارجی و تحولات منطقه‌ای گفت: تصمیم روسیه برای خارج کردن طالبان از فهرست گروه‌های تروریستی، از منظر منافع راهبردی و نیاز به مسیرهای ارتباطی با جنوب آسیا قابل تحلیل است. این موضوع با سفرهای متعدد مقامات روسی به افغانستان مرتبط است و نشان‌دهنده تمایل روسیه به یافتن مسیرهای جایگزین استراتژیک است.
دکتر جلالی ضمن انتقاد از عدم انسجام نخبگان ایرانی در حمایت از پروژه‌هایی مانند کریدور شمال-جنوب، تأکید کرد: متأسفانه نگاه‌های بسته و رقابت‌های سیاسی داخلی مانع از تحقق پروژه‌ای شده‌اند که می‌توانست جایگاه ایران را در معادلات ترانزیتی منطقه ارتقا دهد.
وی با اشاره به تجربیات خود در مذاکرات با طرف روسی درباره کریدور شمال–جنوب تصریح کرد: روسیه در ابتدا قصد داشت حجم عظیمی از کالا را از طریق اروپا منتقل کند، اما امروز به دلیل فشارهای سیاسی و محدودیت‌های مسیر، به ایران به عنوان جایگزینی راهبردی نگاه می‌کند. این فرصتی است که نخبگان ما نباید از دست بدهند.
جلالی همچنین به تحولات ذهنی ولادیمیر پوتین در طول ۲۵ سال اخیر اشاره کرد و گفت: پوتین در آغاز به دنبال همکاری با غرب بود و حتی پیشنهاد عضویت در ناتو را مطرح کرد، اما پس از پاسخ منفی آمریکا، سیاست‌هایش به‌تدریج تغییر کرد. تجربه‌های تلخ از جنگ گرجستان و کودتای اوکراین به این تغییر رویکرد دامن زد.
وی با بررسی مواضع روسیه از سال ۲۰۱۴ به بعد، تأکید کرد: پوتین به این نتیجه رسید که جنگ با غرب اجتناب‌ناپذیر است، اما در عین حال مسیر تعامل را نیز رها نکرد تا نهایتاً در سال ۲۰۲۲ به نقطه تقابل علنی با غرب رسید.
جلالی در بخش پایانی سخنان خود با اشاره به جنگ اوکراین، به تحلیل وضعیت داخلی روسیه پرداخت و گفت: اقتصاد روسیه برخلاف تصور رسانه‌ها فرو نپاشیده و با وجود تحریم‌ها، ثبات نسبی دارد. امروز، ارزش روبل نسبت به دلار قابل‌توجه است و زندگی در شهرهای بزرگ روسیه مانند مسکو به شکل عادی ادامه دارد.
او با تاکید بر همگرایی راهبردی ایران و روسیه گفت: روسیه امروز نه‌تنها به‌دلیل تحریم‌ها، بلکه از منظر راهبردی، به ایران نزدیک شده است. دیگر نگاه صرفاً ابزاری به ایران ندارد. پروژه‌هایی مانند نورد استریم ۲ و قطع ارتباط انرژی روسیه با اروپا، فرصت بی‌نظیری برای جایگزینی ایران در نقشه ترانزیتی و انرژی جهان فراهم کرده‌اند.
سفیر ایران در روسیه همچنین یادآور شد: هیچ ایرانی نمی‌تواند نسبت به معاهدات تلخ گلستان و ترکمانچای بی‌تفاوت باشد. اما امروز باید واقع‌بینانه به شرایط جدید نگاه کرد و از فرصت‌های ژئوپلیتیکی برای منافع ملی بهره گرفت.
نظر شما