به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): مراسم رونمایی نشر هرمس از کتاب‌هایی با ترجمه هوش مصنوعی، روز چهاردهم اردیبهشت‌ماه در دفتر این انتشارات برگزار شد. مجموعه کتاب‌های این حوزه که با عنوان «لبه دانش با هوش مصنوعی» شناخته می‌شود، از میان صدها موضوع علمی و پژوهشی انتخاب شده‌اند که نسل جوان، پژوهشگر دانشگاهی و جامعه استارت‌آپی به آن علاقه‌مندند. هرمس، مهم‌ترین ویژگی این مجموعه را کوتاه کردن فاصله زمانی میان تولید کتاب به زبان فارسی و ترجمه فارسی آن دانسته است. آنچه در پی می‌آید، گزارش مراسم رونمایی از آثار این مجموعه است.

مهدی فیروزان: می‌توان آینده را پیش‌بینی کرد

در ابتدای این مراسم، مهدی فیروزان مدیرعامل شهر کتاب، از واکنش‌های بسیار به ابداع ترجمه با هوش مصنوعی از سوی انتشارات هرمس اظهار خوشحالی کرد و خاطر نشان ساخت این واکنش‌ها نشان می‌دهد نبض حوزه چاپ و نشر برای آینده صنف خود می‌تپد. وی نکته‌ی حائز اهمیت در میان اعضای هیئت‌مدیره انتشارات هرمس را توجه به فناوری‌های نوین در حوزه نشر کتاب دانست و گفت: "قطعاً نیت خیر تولیدکننده این فناوری در طول زمان تغییر پیدا کرده و مادام که ما در این فناوری فراگیر، وارد نشویم نمی‌توانیم نسبت به آینده آن، پیش‌بینی درستی داشته باشیم".

فیرزوان ضمن اشاره به فناوری‌های بنیادین در طول تاریخ بشر، به عدم مصونیت آنها در مقابل استفاده نامناسب اشاره کرد و گفت: "با آشنایی با این فناوری است که می‌توان آینده آن را پیش‌بینی کرد. تمامی دغدغه مدیران نشر هرمس این بود که تا زمانی که وارد حوزه هوش مصنوعی نشویم، نمی‌توانیم بر آن اثرگذار باشیم و همچنان مصرف‌کننده آن خواهیم ماند".

مدیر عامل شهر کتاب در بخش دیگری از سخنان خود گفت: "من فکر می‌کنم حوزه نشر باید زودتر از هرجای دیگر وارد جریان هوش مصنوعی شود چون در حال تولید دانش است. تلاش ما برای هزینه کردن و انتقاد شنیدن، بدان خاطر است که به‌صورت سامان‌مند، چراغ این نوآوری را روشن کنیم. اتفاقاً من فکر می‌کنم امروز هوش مصنوعی برای ترجمه فارسی مناسب نیست، اما مطمئنم یک سال آینده بهتر می‌شود. جلسه امروز، انتقال تجربیات یک سال هم‌اندیشی است. من معتقدم در هوش مصنوعی و کاربرد ترجمه در آن نباید از زبان‌های دیگر عقب بمانیم، در حالی که هنوز عقبیم". وی در پایان سخنان خود، گریزی نیز به سازمان‌های متولی این حوزه زد و گفت: "اکنون ما کجای این تغییر جهانی هستیم؟ این کار، رسالت وزارت ارشاد و کتابخانه ملی بود، این کار، کار ما نبود ولی آن را دست گرفتیم".

مرتضی کاردر: با هوش مصنوعی پیکره زبان فارسی را گسترش دهیم

در ادامه این مراسم، مرتضی کاردر مدیرعامل انتشارات هرمس از اشتغالات این ناشر به فعالیت در حوزه هوش مصنوعی گفت و خاطرنشان ساخت: "ما در این خصوص، در دو حوزه فعالیت داشتیم، نخست، انتشار کتاب‌هایی درباره هوش مصنوعی به‌ویژه کتاب‌هایی که در سراسر جهان منتشر می‌شد که البته تا به امروز یک کتاب در این حوزه چاپ کردیم که «چشم خدایگان؛ تاریخ اجتماعی هوش مصنوعی» نام دارد. اهمیت چاپ این اثر آن بود که آثار موجود در این حوزه هنوز بسیار خام است. کتاب دوم این مجموعه هم که تاریخچه هوش مصنوعی است به زودی بعد از نمایشگاه کتاب منتشر می‌شود". کاردر، کتاب‌های دیگر این حوزه را، آثاری با ترجمه هوش مصنوعی عنوان داشت که در این فرایند، قصد بر آن بوده که کتاب‌های روزآمد دنیا با محوریت آثار علمی منتشر شود تا ترجیحاً آخرین یافته‌های این حوزه نشر یابد". وی، مجموعه دیگر کتاب‌ها را هم در حوزه‌های عمومی همچون مدیریت منابع انسانی، مدیریت فردی، روان‌شناسی و غیره دانست.

به گفته مدیرعامل انتشارات هرمس: "این کتاب‌ها سه بار ویرایش شد. سوالی که در ذهن‌مان بود این است که با هوش مصنوعی به مثابه یک امکان تازه چه می‌توانیم بکنیم؟ یک پاسخ این بود که بتوانیم پیکره زبان فارسی را در این حوزه گسترش دهیم تا بعدتر همه قابلیت‌های بالقوه آن، به فعلیت درآیند. نکته دیگر این بود که آیا هوش مصنوعی در حوزه ترجمه به زبان فارسی از قابلیت‌های لازم برخوردار است یا خیر. گفتیم که کاربر، مترجم باشد تا بتواند از قابلیت هوش مصنوعی به درستی استفاده کند. نکته دیگر اینکه گفتیم ترجمه‌های هوش مصنوعی را یک‌بار ویرایش کنیم که کافی نبود و بعد دو ویرایش انجام شد، با یک ویراستار و یک سرویراستار. دبیر مجموعه با دقت آثار را مطالعه کرد تا خروجی، دقیق باشد".

محمود قلی‌پور: هوش مصنوعی به معنای حذف مترجم نیست

سخنران دیگر این نشست، محمود قلی‌پور دبیر مجموعه «لبه دانش با هوش مصنوعی» بود. وی، گفته‌های خود را با واکنش‌ها به آغاز این طرح آغاز کرد و گفت: "موقعی که این پیشنهاد به من شد، یکی از دوستانم گفت وارد قمار بزرگی شده‌ام، همچنان که تماس‌هایی با من گرفته شد که می‌توانیم در تمامی ترجمه‌هایتان شک کنیم". وی در ادامه، خاطر نشان ساخت که "مسئله ماشین ترجمه، حافظه ترجمه و هوش مصنوعی زاده حوزه مطالعات ترجمه است، نه حوزه تکنولوژی و حوزه فناوری. یعنی پیشنهاداتی که از ابتدا برای ترجمه شد، توسط رشته فناوری ترجمه و مطالعات ترجمه بود. مسئله این است که در جهان آکادمی، استفاده از ابزار ترجمه، ناپسند نیست، بلکه پسندیده است". وی به نقش و جایگاه مترجم نیز گریزی زد و گفت: "من زمانی که وارد این حوزه شدم به تکامل تدریجی حوزه ترجمه باور داشتم و بر آن بودم که نقش مترجم که تا به امروز ثابت نبوده، ایستا نخواهد ماند و تغییر خواهد کرد و این به معنای حذف مترجم نیست، چون مترجم انسانی متفکر است".

قلی‌پور ترجمه ماشینی را فاقد روح انسانی اعلام کرد و از کمبودهای زبان‌های تحلیلی گفت، بدین معنی که زبان فارسی خیلی قابل تسخیر نیست، عاملی که هوش مصنوعی را با یک بحران مواجه می‌کند. موضوع دیگر مورد تأکید وی، مسئله پیکره زبانی بود که هوش مصنوعی در گام نخست، به آن مراجعه می‌کند، و زمانی که آن را در پیکره‌ها نمی‌یابد به سراغ متون اینترنتی می‌رود که آمار اشتباهاتش بالاست.

وی ضمن این ادعا که در ترجمه، مفتون هوش مصنوعی نبوده‌ایم، خاطرنشان ساخت: "ما در این مجموعه، ده کتاب داریم که در سه حوزه فلسفه، روان‌شناسی و علم دسته‌بندی می‌شوند. سه دسته مترجم هم داریم، نخست مترجمان حرفه‌ای، دوم دانشجویان دانشگاه تهران و سوم کسانی که به صورت آموزشگاهی زبان خوانده‌اند. کار مترجمان ما این بود که ترجمه هوش مصنوعی را جمله به جمله بررسی کنند. بررسی ترجمه توسط مترجمان حرفه‌ای نشان می‌داد که ترجمه آنها با ترجمه هوش مصنوعی بین ۶۰ تا ۷۰ درصد تفاوت داشت. ویراستار ما هم ۱۰ الی ۱۵ درصد روی متن اعمال نظر می‌کرد. ترجمه دانشجویان دانشگاه تهران، بین ۳۰ تا ۵۰ درصد با ترجمه هوش مصنوعی فرق می‌کرد و ویراستاری‌شان ۱۰ تا ۲۰ درصد متفاوت بود. نهایتاً ترجمه آنهایی که صرفاً دانش زبانی داشتند و در آموزشگاه‌ها درس خوانده بودند، فقط ۱۰ تا ۱۵ درصد تفاوت داشت".

قلی‌پور در پایان سخنان خود از جمله دغدغه‌های خود و انتشارات هرمس را موضوع زبان فارسی و برخورد آگاهانه با هوش مصنوعی دانست تا زبان را به انحراف نکشاند.

لازم به ذکر است که آثار انتشارات هرمس با ترجمه هوش مصنوعی، در نمایشگاه کتاب پیش رو عرضه خواهد شد.