به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)؛کتاب «مبانی فرم فیلم؛ ارتباط دید فووال با مبانی هنرهای بصری» نوشتهٔ محمدحسین نیرومند در نوبت اول ۱۳۹۹ و در نوبت دوم زمستان ۱۴۰۲ در ۱۶۸ صفحه به همت انتشارات کتاب‌سرای میر دشتی منتشر شده است.
سینما، هنری است که بیش از هر مدیوم دیگری با تصویر، صدا و حرکت معنا می‌آفریند؛ اما درک این معانی، فراتر از روایت خطی یا گفت‌وگوهای شخصیت‌هاست. کتاب «مبانی فرم فیلم» نوشته محمدحسین نیرومند، اثری بنیادین و روشنگر است که به بررسی چگونگی تأثیر فرم در بیان سینمایی و نحوه دریافت مخاطب از یک فیلم می‌پردازد.
این کتاب در سال ۱۴۰۲ به چاپ دوم خود رسیده، یکی از منابع مهم برای دانشجویان سینما، فیلم‌سازان جوان و علاقه‌مندان جدی به نقد و تحلیل فیلم به شمار می‌آید.
نیرومند در این کتاب با زبانی دقیق اما قابل فهم، نشان می‌دهد که فیلم را نباید صرفاً بر مبنای محتوا و داستان آن تحلیل کرد؛ بلکه فرم، یعنی نحوه چیدمان نماها، حرکت دوربین، ترکیب‌بندی بصری، تدوین، صداگذاری و همه عناصر تکنیکی، نقش اساسی در تولید معنا دارند. نویسنده تاکید می‌کند که «ما فیلم را به دلیل شناخت نظام آن نمی‌فهمیم بلکه بر عکس، به دلیل فهم فیلم آن را درک می‌کنیم». به بیان دیگر، فهم سینما از دل تجربه حسی و دریافت ناخودآگاهانه فرم آن برمی‌خیزد، نه صرفاً از تحلیل ساختارمند اجزای آن.
یکی از نقاط قوت این کتاب، استفاده از نمونه‌های ملموس و آشنا از صحنه‌ها و نماهای مهم سینمایی است. نیرومند به‌جای پرداختن صرف به تئوری‌های انتزاعی، خواننده را با مصادیق عینی روبه‌رو می‌کند؛ از نحوه استفاده از نور در سینمای نوآر گرفته تا کارکرد نمای کلوزآپ در انتقال احساسات شخصیت. این رویکرد کمک می‌کند تا مفاهیم پیچیده مانند میزانسن، حرکت دوربین، تدوین موازی یا تضادهای بصری به شکلی زنده و کاربردی درک شوند.
در بخش‌های ابتدایی کتاب، نویسنده مفاهیم اساسی فرم همچون کادربندی، زاویه دید، نورپردازی، رنگ، صدا، و تدوین را با دقت توضیح می‌دهد. سپس وارد تحلیل عمیق‌تری از چگونگی کارکرد این عناصر در ایجاد روایت تصویری می‌شود. نکته مهم آن است که نیرومند فرم را نه فقط ابزاری برای زیباشناسی بلکه سازوکاری برای بیانگری می‌داند. یعنی فرم، خودش معنایی مستقل و فعال در فرآیند داستان‌گویی دارد. به طور مثال، زاویه دوربین می‌تواند رابطه قدرت میان شخصیت‌ها را منتقل کند یا نحوه استفاده از رنگ می‌تواند حال‌وهوای صحنه را دگرگون سازد.
از دیگر مباحث مهم کتاب، توجه به دید فوآل است؛ اصطلاحی که نویسنده برای بیان نحوه ادراک فعال مخاطب از فیلم به کار می‌برد. او توضیح می‌دهد که تماشاگر تنها بیننده‌ای منفعل نیست، بلکه ذهن او پیوسته در حال تفسیر و معناسازی از نشانه‌های بصری و شنیداری است. این دیدگاه، پیوندی میان دانش فرم‌شناسی و نظریات ادراک مخاطب برقرار می‌کند که برای منتقدان و پژوهشگران فیلم بسیار راهگشاست.
یکی از فصل‌های خواندنی کتاب به تحلیل نظام نشانه‌ای سینما اختصاص دارد. نیرومند نشان می‌دهد که چگونه عناصر مختلف فیلم چون زبان نشانه‌ای عمل می‌کنند و در تعامل با یکدیگر لایه‌های معنایی متعددی می‌سازند. در اینجا، تاثیرپذیری نویسنده از رویکردهای نشانه‌شناسی سینمایی و نظریات ساختارگرایان به وضوح دیده می‌شود، اما او با مهارتی ستودنی این مفاهیم را از پیچیدگی نظری خلاص می‌کند و قابل استفاده برای خواننده علاقه‌مند می‌سازد.
کتاب مبانی فرم فیلم تنها به تحلیل فرم محدود نمی‌شود، بلکه در بخش‌های پایانی خود به اهمیت شناخت فرم در فرآیند فهم فیلم و حتی نقد فیلم اشاره می‌کند. نیرومند باور دارد منتقدی که صرفاً به داستان و مضمون فیلم توجه کند، بخش عمده‌ای از معنای آن را نادیده گرفته است. از نگاه او، نقد فیلم زمانی کامل است که تفسیر درونی فرم با تحلیل محتوایی تلفیق شود.
چاپ دوم کتاب، با بازنگری دقیق و ویرایش محتوایی عرضه شده است. بهبود نگارش، به‌روزرسانی مثال‌ها و افزوده‌شدن نکات تازه در حاشیه فصل‌ها، از ویژگی‌های این نسخه جدید است. افزون بر این، نویسنده با افزودن چند بخش تکمیلی به کاربرد کتاب در فضاهای آموزشی و کارگاه‌های فیلم‌سازی نیز اندیشیده است.
در مجموع، «مبانی فرم فیلم» محمدحسین نیرومند، کتابی ارزشمند و ماندگار است که نه تنها برای آشنایی اولیه با زبان سینما کاربرد دارد، بلکه برای ارتقای نگاه تحلیلی و انتقادی در مواجهه با آثار سینمایی ضروری است. این کتاب به ما یادآوری می‌کند که سینما زبانی فراتر از گفتار و روایت است؛ زبانی که با نور، رنگ، قاب‌بندی و حرکت سخن می‌گوید.
فهم این زبان، دریچه‌ای به شناخت عمیق‌تر از هنر هفتم می‌گشاید.کتاب «مبانی فرم فیلم؛ ارتباط دید فووال با مبانی هنرهای بصری» نوشتهٔ محمدحسین نیرومند در نوبت اول ۱۳۹۹ و در نوبت دوم زمستان ۱۴۰۲ در ۱۶۸ صفحه به همت انتشارات کتاب‌سرای میر دشتی منتشر شده است.
نظر شما