به گزارش خبرنگار خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، در نشست بررسی کتاب «دفتر بی‌معنی» اثر زنده‌یاد ایرج افشار با حضور شهریار شاهین‌دژی و بهرام پروین گنابادی که در نهمین روز از نمایشگاه کتاب تهران برگزار شد، شهریار شاهین‌دژی، نویسنده و پژوهشگر ادبیات فارسی گفت: ایرج افشار نامی است که ورای عنوان و لقب است. وی مردی بود که تاریخ و ادبیات معاصر و کهن مدیون اوست. این مرد با آگاهی های علمی، فرهنگی، توانایی‌ها و پشت‌کار شگفت و شگرف خود، کار یک یا چند سازمان را یک‌تنه انجام می‌داد. ایرج افشار و نام خاندان او با این فرهنگ پیوندی ناگسستنی دارد. این خاندان بزرگ، ملک و مال و روز و ماه و سال زندگی خودشان را وقف ادبیات این مرز و بوم کردند. اگر تنها بخواهیم فهرست کارهای ایرج افشار را بررسی بکنیم یک کتاب سه جلدی خواهد بود که به تلاش آقای میلاد عظیمی چاپ شده است.

وی افزود: این مرد متولد ۱۳۰۴ بود و سال ۱۳۸۹ به رحمت خدا رفت. او در عمر علمی خود و در طول ۶۵ سال بیش از ۳۰۰ عنوان کتاب و بالای ۹۰۰۰ یادداشت و مقاله نوشت. نظارت ۱۹ مجموعه، سردبیری ۱۰ مجله، عضویت در ۳۲ شورا و انجمن در ایران و جهان، و فعالیت در زمینه‌های کتاب‌داری، کتاب‌شناسی، تصحیح، نسخه‌شناسی، فهرست‌نگاری، تاریخ‌نگاری، ایران‌گردی و حتی نهاد سازی ازجمله کارهای او به‌شمار می‌رفت. بالای ۶۰ هزار نامه‌نگاری از ایرج افشار موجود است

ایرج افشار، پلی بین آینده و گذشته

این پژوهشگر و استاد ادبیات فارسی عنوان کرد: ایرج‌افشار پلی بود بین آینده و گذشته. از دل تاریخ تمام آثار را بیرون می‌کشید و در دوران معاصر دست جوانان و علاقه‌مندان را می‌گرفت و در این زمینه همراهی می‌کرد. او مرد همه میادین فرهنگی و علمی بود. بسیار اهل سفر بود و پیش می‌آمد برای دیدن یک کتیبه یا سنگ‌مزار چندصد کیلومتر سفر کند تا خودش شخصاً ببیند و اطلاعی به‌دست آورد.بیشتر سفرها را به همراهی استاد منوچهر ستوده می‌رفت. او ایران را زندگی کرده بود. وجب به وجب این خاک را پیمود و اطلاعات بسیار ارزشمندی را برای ما به یادگار گذاشت. او تنها ایران شناس نبود، ایران را زندگی کرده بود. زوایای تاریک تاریخ را آیینگی کرده بود و به راحتی به ما نشان داده بود. از دید چنین مردی تاریخ دیدن دارد.

شهریار شاهین دژی در ادامه گفت: «این دفتر بی‌معنی» خاطرات خودنوشته ایرج افشار است. کتاب در ۷۱۵ صفحه نوشته شده است. ۱۶ فصل است. دو قسمت آخر کتاب یادداشت‌های روزانه افشار، از سال ۱۳۸۶ تا سال ۱۳۸۷ و یک روزنگار است. بعضی یادداشت‌ها یک‌صفحه و بعضی یادداشت‌ها یک‌خط است. موضوعات کتاب عبارت‌اند از: حسب حال خانواده، کودکستان تا دانشگاه، روزگار جوانی، سفرها، کتابخانه و کتابداری، مجله‌گردانی، ایران شناسی، دانشگاه تهران، نشر کتاب، انجمن‌ها، عضویت‌ها، کنگره‌ها، مردان فرهنگ، پیشامد و سیاست.

کتابی که عنوان فروتنانه‌ای دارد

مهمان دیگر برنامه، بهرام پروین گنابادی، مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی و عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال و عضو سابق بنیاد دانشنامه جهان اسلام، افزود: این کتاب، عنوان فروتنانه‌ای دارد. ما در ایران چیزی به نام زندگی‌نامه خودنوشت نداشتیم. به دو علت: یک، تواضعی که اهل علم نشان می‌دادند و دو، تسلط عرفان و تصوف در فرهنگ فارسی. چرا که در عرفان، اولین کاری که یک‌نفر باید بکند، این است که از خود سخنی نگوید و منِ خودش را از بین ببرد. همین باعث می‌شد که دانشمندان و علما چیزی درباره خودشان ننویسند. حتی درباره آثارشان هم صحبتی نمی‌کردند، چه برسد به برداشت خودشان از جهان و آنچه برآنها گذشته است.

او ادامه داد: ایرج افشار در این زمینه خیلی خوب وارد شده است. افشار معتقد بود آنچه به عنوان زندگی‌نامه خود نوشت مطرح می‌شود برداشت یک فرد از جهان نیست، غرورنامه‌ای خودپسندانه است. در ادبیات اروپا، این سبک کتاب بسیار اهمیت دارد؛ چراکه محل تلاقی رمان و تاریخ است. هنگامی که یک‌نفر از خود روایت می‌کند، به رمان نزدیک می‌شود، و چون در طول زمان درحال روایت است، به تاریخ نزدیک می‌شود. بهترین ماخذ برای شناخت تاریخ یک جامعه این نوع کتاب‌ها هستند.

مدیرگروه زبان و ادبیات فارسی و عربی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران شمال عنوان کرد: ایرج افشار، تجربه زیادی داشت. سه دوره مجلات درجه یک منتشر کرد و اهمیت زندگی‌نامه خودنوشت را می‌دانست. او هنگامی که سردبیر مجله راهنمای کتاب بود، ابتکاری به خرج داد و به دانشمندان معاصری از جمله جلال همایی، بدیع‌الزمان فروزانفر و علامه قزوینی را واداشت تا زندگینامه خودنوشت خود را بنویسند. نزدیک به ۴۰ زندگی‌نامه خودنوشت در مجله راهنمای کتاب چاپ شد. بعدها در دایره المعارف‌ها مقالاتی که درمورد این افراد نوشته شده بود را بررسی کردیم و دیدیم ماخذ اصلی افرادی که درباره زندگی‌نامه بزرگان چیزی نوشته‌اند، همان زندگینامه‌های خودنویسی بود که با همت ایرج افشار نوشته شد.

خواندن این کتاب از هر حیث، جزو واجبات است

بهرام پروین گنابادی عنوان کرد: ایرج افشار خلاصه فرهنگ ماست. گاهی کسی ایران را از روی کتاب می‌شناسد و گاهی کسی تمام ایران را رفته و گشته و خلاهای فرهنگی را به خوبی می‌شناسد. ایرج افشار چنین آدمی بود. دوره سردبیری او برای نسل جدیدروزنامه‌نگار، چراغ راه است. در بخش‌های دیگر کتاب، به تاسیس کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران و زحمات و کوشش‌های افشار در راستای تقویبت کتابداری پرداخته شد. مرحوم افشار چندین کتابخانه را احیا کرد. در کتاب بخشی بسیار خواندنی درباره سختی‌ها و گرفتاری‌های او وجود دارد. این بخش ضمن اینکه بسیار خواندنی است به ما نشان می‌دهد که در همه‌جا افرادی برای مانع‌تراشی وجود دارند. کسانی مانند ایرج افشار، هر چقدر بالا می‌روند و پیشرفت می‌کنند، دست‌هایی هم برای پایین کشیدن آنها بالا میرود. یکی از مسائلی که باید در عرصه کار فرهنگ انجام دهیم مربوط به همین موضوع می‌شود. ایرج افشار به جوانان توصیه می‌کرد: گوش خود را ببند و فکر نکن درباره‌ات چه می‌گویند، تنها کار خودت را بکن. از این رو می‌توان گفت خواندن این کتاب از هر حیث جزو واجبات است. «این دفتر بی‌معنی» یک تجربه زیسته از یک دانشمند فرهیخته، اصیل و پُرکار است. این هم از دیگر شاهکارهای اوست که هم در زمان زندگی‌اش چراغ راه بود و هم پس از مرگ.

در ادامه، شهریار شاهین‌دژی، در زمینه سفرهای ایرج افشار، صفحاتی از متن کتاب را خواند و به اشعاری اشاره کرد که استاد در مدح سفر کردن نوشته بود، مانند: زین بحر همچو باران بیرون شو و سفر کن، زیرا که بی‌سفر تو هرگز گوهر نکردی

وی افزود: ایرج افشار به شدت از سیاست دوری می‌کرد. او معتقد بود در بحث سیاست بیشتر وقت هدر می‌رود. سیاست کار دردآور و گرفتارکننده‌ای است. فرصت خدمت را از بین می‌برد. افشار به معنای واقعی قدر زمان را می‌دانست و تمام عمر خود را صرف کار کرد. که حاصل آن شد بیش از ۲۰۰۰ مقاله، چندهزار یادداشت و۳۰۰ کتاب.

بهرام پروین گنابادی نیز در پایان عنوان کرد: کتاب‌خواندن مانند رفتن به جنگل است، کسانی که جنگل می‌رسند گاهی می‌خواهند سریع از آن بگذرند، اما کسانی هم به دنبال لذت بردن از مسیر آن هستند. کتاب «دفتر بی‌معنی» را باید مانند گروه دوم خواند. چراکه یک بحث گسترده و ظرف گستره‌ای از تجربه های زیسته است. شما با خواندن اصل کتاب متوجه می‌شوید او چه کرده است. چیزی که ما را زنده نگاه می‌دارد، کار است، کاری که منفعت آن به مملکت، فرهنگ و مردم برسد. این کتاب یک بسته از تجربه‌ای ارزشمند برای جوانان و انسان ایرانی امروزی است.

نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ تهران با شعار «بخوانیم و بسازیم» از ۱۹ تا ۲۹ اردیبهشت) ۱۴۰۳ (در محل مصلای امام خمینی (ره) به شکل حضوری و در سامانه ketab.ir به صورت مجازی برگزار می‌شود.

اطلاعات کامل نمایشگاه کتاب ۱۴۰۳ تهران را اینجا بخوانید.