سرویس تاریخ و سیاست خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا): جواد کامور بخشایش، پژوهشگر تاریخ در نشست معرفی و بررسی کتاب «مسجد رهبر» تألیف گروهی از نویسندگان که از سوی انتشارات راه‌یار منتشر شد، گفت: «مسجد رهبر» به مسجدی در مشهد اشاره دارد که در نزدیکی حرم قرار دارد و در یک دوره‌ای مرکز فعالیت‌های سیاسی مقام معظم رهبری است. نقش مساجد در طول تاریخ روشن و آشکار است.

وی افزود: در دوران انقلاب اسلامی بسیاری از بزرگان مرکز مبارزه خود را مسجد قرار داده بودند. مسجد محل گردآمدن، تبادل افکار و اندیشه‌ها، باورها، توسعه دانش دینی و محلی برای تمرکز و هم‌اندیشی و وحدت بود. مساجد وحدت‌آفرین بود و این وحدت نمود خود را در عرصه‌های مختلف نشان داده است.

بخشایش بیان کرد: رشد اندیشه‌های دینی و سیاسی در مسجد شکل می‌گرفت. در کنار اینها مساجد اثرگذاری داریم که دین و سیاست را جدا از هم نمی‌دانند و نقش جدیدی دارند. افراد در این مساجد ثقل مبارزه هستند. مساجدی مانند عضدالله بازار، ابوذر و هدایت سال‌ها مرکز ثقل مبارزه بودند.

وی در ادامه گفت: پهلوی می‌دانست که با یک نهاد جدی مبارزه روبه‌رو است. جریان مبارزات انقلابی همه افراد برخاسته از مسجد بود. این مرکز بودن تداوم دارد و در سال‌های بعد از انقلاب نیز مسجد مرکز ثقل است. وقتی کارنامه و زندگی افراد شاخص را رصد می‌کنیم، می‌بینیم که همه اینها پایگاهشان مسجد بوده است. مسجد حتی در دوران دفاع مقدس و امروز نیز نقش ایفا می‌کند. پرداختن به مسجد و مراکزی از این دست در پیگیری نهضت امام (ره) بسیار جدی است. اما یک مسجد ویژه‌تر هم در مشهد داریم که محوریت این کتاب است و به نظر من کتاب موفقی را تولید کردند.

بخشایش افزود: در بدنه مذهبی طیفی را داریم که این را از سیاست جدا نمی‌دانند. این مساجد در کجا قرار گرفته بودند که این مسائل توجیه شد؟ آیت‌الله مدرس می‌گوید: دیانت ما عین سیاست ماست. عمده‌ترین مسائل مربوط به حوزه سیاست همین مساجد است. همیشه مذهب با سیاست آمیخته بود. اندیشه‌های یک نوجوان و جوان با همین مساجد شکل می‌گیرد. مسجد در اندیشه دینی ما صرفاً محل عبادت نیست. در طول دوره مبارزه مساجد همین نقش را داشتند. همین مردم متدین مرکز ثقل آنها مساجد بود.

وی بیان کرد: مسجد نقش هدایت‌گری و روشنگری را در تمام دوران نهضت امام ایفا کرده است و در این مسجد ویژه‌تر بود. گرآورندگان این کتاب توانستند نقش این مسجد را در طول مبارزه به تصویر بکشند. به طور کلی از این اثر می‌توان به عنوان یک تاریخ شفاهی خوب نام برد. مقام معظم رهبری در آن زمان به عنوان یک مبارز و مصلح اجتماعی زمانی به مسجد رهبر می‌پیوندند که در آغاز مبارزه هستند.

کامور بخشایش در ادامه گفت: مقام معظم رهبری مشهد را مرکز رشد فکری خود قرار دادند. تاریخ مشهد نشان می‌دهد که ایشان در چند مسجد حضور فعال داشتند. سرنوشت مسجد کرامت با سرنوشت مقام معظم رهبری در هم تنیده شده است. این مسجد یک بانی داشت که این بانی چلوکبابی داشت و بسیار انفاق می‌کرد. به این جمع‌بندی می‌رسند که باید حسینیه‌ای احداث کنند و بعد مسجد.

وی افزود: مقام معظم رهبری در تمام فعالیت‌هایی که در این مسجد داشتند، با نوآوری عمل کردند. صرفاً روایت حدیث برای مردم نبوده است بلکه فراتر از آن می‌دیدند. گستره دانش ایشان بسیاری را به سوی این مسجد جذب می‌کرد. حضور جوان و طلبه جوان انقلابی در این مسجد چشمگیر بود. ایشان شخصیتی محبوب بودند. مردم به او به عنوان یک شخصیت مبارز دینی نگاه می‌کردند. ایشان طرح مسائل را با مسائل روز بیان می‌کرد و در بیان مطالب نوآوری داشت.

بخشایش بیان کرد: مسائل دینی را محملی برای طرح مسائل سیاسی در لفافه می‌دانستند. در عین حال تلاش می‌کردند مطالب را به گونه‌ای بیان کنند که بهانه‌ای به دست ساواک ندهند. همه حرکت‌های ایشان مورد رصد قرار می‌گرفت. به ایرانشهر تبعید می‌شوند. وقتی برمی‌گردند مبارزه مردم علیه رژیم عیان‌تر شده و به شکل تظاهرات خودنمایی می‌کند. در اینجا نقش دیگری دارند و هدایت و نظارت را به دست می‌گیرند. تلاش برای بهانه ندادن به دست حکومت سبب شده بود تا مردم عادی بیشترین جذب را به این مسجد داشته باشند.

وی در ادامه گفت: مقام معظم رهبری مسجد را به عنوان کلاس درس تلقی می‌کردند. از تخته سیاه در مسجد استفاده می‌کردند. این کار قبل از آن مرسوم نبوده است. این نوآوری جذابیت‌هایی برای مخاطب داشت که جذب شخصیت مقام معظم می‌شدند. کودکان و نوجوانان نیز با این مسجد انس گرفته بودند. همین عامل شکوفایی این مسجد است. مجموعه‌ای از شخصیت‌های موثر مشهد با ایشان در ارتباط بودند. علاوه بر اینها اهل مطالعه بودند. مرسوم نبود که روحانی رمان بخواند اما ایشان ادبیات روز را پیگیری می‌کردند. کتاب امانت می‌گرفتند. ایشان فرموده‌اند که من انقلاب‌های دنیا را با این رمان‌ها خوانده‌ام. علاوه بر آن با مسائل روز ارتباط می‌گیرند. جامع‌الاطراف بودن ایشان سبب می‌شود که با بدنه سیاسی، دینی و… ارتباط برقرار می‌کنند.

کامور بخشایش افزود: تلاش ایشان این است که جامعه‌ای را ایجاد کنند که کاملاً قرآنی است. برخی از فرمایشات مقام معظم رهبری بعدها تبدیل به کتاب می‌شود اما برخی هنوز به دست جامعه نرسیده است. تفسیر قرآنی در این مسجد صورت می‌گیرد که واقعاً اثرگذار است. هم بحث قرآنی می‌کند و هم سعی می‌کند تا امامان را به عنوان مصلحان اجتماعی به مخاطب بشناساند. مسجد کرامت یک مسجد تراز انقلاب اسلامی است که یک انسان تراز در آن نقش‌آفرینی می‌کند.

وی بیان کرد: بعد از برگشت مقام معظم رهبری از تبعید در سال ۱۳۵۶ شهادت مصطفی خمینی و فوت علی شریعتی به جریان انقلاب رشد بیشتری داده است. مردم به خیابان‌ها می‌آیند. ساماندهی این تظاهرات، طراحی شعار، بنر با ادبیات و امکانات روز مرکزی برای ساماندهی می‌خواهد. مداحان، شاعران و نویسندگان در خدمت این جریان قرار می‌گیرند. راهپیمایی‌ها از بیوت مراجع و از مسجد کرامت آغاز می‌شود. مقام معظم رهبری به دنبال شبکه‌سازی بودند. ایشان تا اواخر دی به دنبال دعوت امام و تماس شهید مطهری مشهد را ترک می‌کنند و به تهران می‌آیند. در زمانی که مبارزه علنی شد، بسیاری از شب‌ها را در مسجد می‌گذراندند و این شکل جدیدی از مبارزه تا قبل از خروج از مشهد بود.

بخشایش گفت: بعد از انقلاب اسلامی کمیته انقلاب اسلامی نیز در همین مسجد شکل می‌گیرد. در شرایط کنونی نیز همان طیف‌های مختلف جوانان طلبه و دانشجو در مسجد حضور دارند و نام مسجد را «مسجد رهبر» گذاشته‌اند. در تاریخ‌نگاری ارائه مدل‌های جدید بر اساس سلیقه مخاطب موثر است. پژوهش‌های خوبی در مورد این مسجد انجام گرفته و کار مستندی با تکیه بر ۷۰ راوی انجام شده است. هم شکل مهندسی کتاب و غنای تحقیقاتی بسیار ارزشمند است و در شناخت جامعه مشهد نیز اثر خوبی است.