«شعر همدلی» چطور سروده شد؟ سوژه به شما معرفی و سفارش داده شد یا خود تصمیم گرفتید که درباره این مفهوم شعر بگویید؟
این کتاب، دومین کتاب شعر کودک من است که به چاپ رسیده است. سرودن این شعر حدود یک ماه زمان برد. من در عرصه شعر، علاقه ویژه‌ای به شعر مهدوی دارم و در حوزه شعر کودک هم تمرکزم را بر همین موضوع گذاشته‌ام؛ یعنی دغدغه اصلی من در کار کودک، پیوند شعر با مباحث مهدوی است یا به عبارت دیگر بیان مباحث مهدویت با زبان شعر برای بچه‌ها. در مورد «شعر همدلی» هم ناشر محترم با شناختی که از من داشتند مضمون «نیکوکاری و همدلی» را پیشنهاد کردند.
همین‌جا مناسب است به این نکته اشاره کنم که برخی به محض شنیدن اصطلاح کار سفارشی گمان می‌کنند که در اثر سفارشی، چیزی به نام کشف و شهود وجود ندارد و سفارشی‌نویس تکنسینی است که اصولی را به عنوان نویسنده یا شاعر آموخته و کلافی را که سفارش‌دهنده در اختیارش می‌گذارد با استفاده از همان تکنیک می‌بافد! البته آسیب‌های ممکن در سفارشی‌نویسی را انکار نمی‌کنم؛ چرا که مرز باریکی بین کشف و تکنیک وجود دارد و پرداختن مبسوط به این بحث در این مقال نمی‌گنجد؛ اما امروزه مفهوم سفارشی‌نویسی با گذشته بسیار متفاوت شده است و ما حتی شاهد شکل‌گیری حلقه‌های ایده‌پردازی و اتاق فکر و تولید محتوا هستیم.
در «شعر همدلی» هم آنچه ناشر پیشنهاد داد دغدغه بنده هم بود و سعی کردم نه به صورت شعاری، بلکه در قالب یک داستان آهنگین و درخور فهم برای بچه‌ها، مسئله نیکوکاری و اهمیت آن را بیان کنم.
سوژه همدلی را به رویداد تاریخی و دینی نیمه شعبان گره زدید؛ علت این پیوند چه بود؟
«حجت ابن الحسن شود یاری / چون به یادش دلی به دست آری»؛ این شعار مهدوی نیمه شعبان سال ۱۴۰۰ با مضمون نذر همدلی بود. مضمون «شعر همدلی» هم با توجه به پویش نذر همدلی و با هدف آشنایی بیشتر کودکان با مفهوم نیکوکاری، مهرورزی و همدلی است. امام زمان (عجل‌الله تعالی فرجه) در توقیع به شیخ مفید (ره) فرمودند: «اگر شیعیان ما که خداوند توفیق طاعت‌شان دهد در راه ایفای پیمانی که بر دوش دارند، همدل می‌شدند، میمنت ملاقات ما از ایشان به تأخیر نمی‌افتاد…» این یعنی خیر شیعیان در اجتماع قلبی است، نه کثرت عددی. امام خمینی (ره) نیز در «صحیفه نور» می‌فرمایند: زمینه‌سازی برای ظهور این است که شیعیان با هم همدل شوند. پویش نذر همدلی، بر همدلی برای فرج امام عصر (عجل‌الله تعالی فرجه) متمرکز است. کتاب «شعر همدلی» داستان منظومی است که در آن ضمن آشناسازی کودکان با مفهوم نیکوکاری، به اهمیت این همدلی و مهرورزی از بُعد مهدوی پرداخته است.
در مفهوم همدلی گفته شده که «همدلی، درک حالات هیجانی شخص دیگر با مشاهدۀ وضع و حال هیجانی اوست» و به معنای همدردی نیز آمده است. همدلی، نقطه مقابل خودخواهی و بی‌توجهی به حال دیگران است. کودکی که همدلی را می‌آموزد به احوال دوستان و هم‌سن‌وسال‌های خودش بی‌توجه نخواهد بود و این به اجتماع قلوبی که به دنبالش هستیم کمک می‌کند.
تصویرگر کتاب تلاش کرده است سطح همدلی را فراتر از چند همسایه ببرد و به مفهومی ملی تبدیل کند؛ این را در نوع پوشش شخصیت‌های روی جلد کتاب می‌بینیم. آیا این ایده شما بود؟ به طور کل چقدر با خانم کوثر رضایی، تصویرگر کتاب در ارتباط بودید تا این کتاب مصور تولید شود؟
در فرایند تصویرگری نقش و نظری نداشتم. مشخص است که خانم رضایی هم بر اساس پویش همدلی که در سطح کشور مطرح است به خلق تصاویر پرداخته‌اند.
شما شاعر هستید و مخاطب شعرتان را که از ذهن و قلب‌تان برآمده است گروه سنی کودک انتخاب کرده‌اید. برای ما بگویید که بیشترین قالب شعری استفاده‌شده در آثار کودکان چیست؟ کودکان از چه نوع شعری بیشتر لذت می‌برند؟
به نظر می‌رسد بیشترین قالب شعری استفاده‌شده برای شعر کودک، چهارپاره و مثنوی است. در مورد وزن شعر هم گفته می‌شود که کودکان از شعرهای با مصرع‌های کوتاه بیشتر لذت می‌برند؛ اما به نظرم برخی اوزان عروضی، جذابیت ریتمیک خوبی برای کار کودک دارند و من هم در حال حاضر، مشغول سرودن یک کار کودک با مصرع‌های بلندتر هستم.
یعنی در این زمینه دارید سلیقه‌سازی می‌کنید. درست است؟
بله، همین‌طور است. همیشه سعی می‌کنم از تجربیات شاعران دیگر در حوزه شعر کودک استفاده کنم؛ اما برای خودم محدودیتی در به کارگیری وزن و قالب قائل نیستم.
رعایت قواعد شعری مثل توجه به وزن و قافیه چقدر در شعر کودک مهم است؟
در مورد شعر کودک نکته‌ای که دغدغه همیشگی من است رعایت وزن عروضی و انتخاب صحیح قافیه است. متاسفانه فراوان دیده‌ام کتاب‌های شعر کودکی را که وزن در آن رعایت نشده یا ایراد قافیه داشته است. هنگامی‌که شعری برای کودک خوانده می‌شود به صورت غیرمستقیم وزن و قافیه به او آموخته می‌شود و رعایت نکردن وزن و قافیه در برخی از کتاب‌ها قطعا به یادگیری او آسیب می‌زند.
آیا شاعران این وظیفه را هم بر عهده خود می‌بینند که در عین جذابیت محتوایی و فرمی، طوری شعر بگویند که کودکان به شعر و شاعری علاقه‌مند شوند و بخواهند خودشان شاعران فردا باشند؟آیا این می‌تواند وظیفه شاعران باشد؟
به نظر من، شاعری موهبتی است که خدا بذر آن را تنها در وجود برخی از افراد قرار داده است. در بین بسیاری از بچه‌ها که کتاب شعر تهیه می‌کنند، با آن سرگرم می‌شوند و مطالبی یاد می‌گیرند، شاعران فردا هم قرار دارند. برای این دسته از مخاطبان کم‌سن‌وسال ما، کتاب شعر حکم باران و نوری را دارد که باعث پرورش استعدادشان می‌شود. متاسفانه برخی شعر کودک را شعری پیش‌پاافتاده و کم‌اهمیت می‌دانند. وظیفه شاعری که امروز در حوزه شعر کودک فعالیت می‌کند در قبال شاعران فردا، کمک به جوانه زدن بذر شاعری در نهاد آن‌هاست که این مهم با رعایت اوزان عروضی و انتخاب صحیح قافیه، پرورش حس خیال و عاطفه کودک و موارد این‌چنینی حاصل می‌شود.
نظر شما