به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، چهارمین نشست از نشست‌های پنج‌گانه‌ «از هفت شهر عشق تا هزار وادی اندیشه» (در بزرگداشت عطار و خیام نیشابوری) به بزرگداشت خیام اختصاص دارد. در این نشست‌های علمی ـ پژوهشی که به همت گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری، انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران (شعبه خراسان) و مرکز فرهنگی و بین‌الملل شهر کتاب، برگزار می‌شود علی صادقی‌منش، مدرّس دانشگاه حکیم سبزواری و پژوهشگر پسادکتری اسطوره‌شناسی، با موضوع «گریز ازخودکامگی در رباعیات خیام» و سینا جهاندیده، مدرّس دانشگاه فرهنگیان رشت و پژوهشگر حوزه‌ی نقد ادبی با موضوع «نسبت عمر خیام با گفتمان خیامیّت» سخن خواهند گفت.

سخنران نخست به این نکته خواهد پرداخت که بیش از هر شاعر پارسی‌‌گویی، بر شعر، اندیشه و شخصیت خیام، پرده ابهام کشیده شده است. نسبت دادن رباعیات مختلف، این ابهام را چند برابر کرده و از سوی دیگر نیز همین ابهام، سبب این شمار گوناگون رباعیات وی شده است. خیام به سبب ارتباط تنگاتنگی که در دوران زندگی با دربار و حکومت داشت، از مسایل و مشکلاتی که جامعه را از ثبات و خیر همگانی محروم می‌کرد، به خوبی آگاه بود. علی صادقی‌منش در این سخنرانی به این نکته اشاره خواهد کرد که جامعه‌ای که خیام در آن می‌زیست، عرصه‌‌ جدال متعصبانی شده بود که با تکیه بر عقاید خود، در پی دستیابی به اقتدار بودند. به همین روی، او از رباعی بسان مانیفست مکتبی اخلاقی بهره برد؛ مکتبی که اگر با مکتب‌های امروزی قیاس شود بیشترین شباهت را با اصول مکتب «اصالت فایده» دارد؛ در مکتب اخلاقی او، نیکی یا بدی امور، بستگی به پیامد آن‌ها و این که چه میزان خوشی ایجاد می‌کنند دارد و به عقاید عمومی و تفاسیر متعدد آن وابسته نیست. خیام از اهمیت و منفعت آزادی‌های فردی برای پیشرفت جامعه به خوبی آگاه بود؛ به همین روی، در رباعیات خود کوشید فضای جمود فکری را که بر جامعه حکم فرما بود، در هم شکند و روحیه تساهل و مدارا را تقویت کند.

سخنران دوم به تفاوت ماهوی خیام پیشامدرن با خیام مدرن می‌پردازد؛ یعنی دو گزینش از یک گفتمان و همچنین برساختن دو شخصیت متفاوت. گفتمان خیامیت پیشامدرن از شاعری (مؤلف) می‌گوید که گرایش‌های دینی، لاادری و عرفانی متضاد دارد؛ همین تضاد در شعر حافظ نیز هست. امّا خیامیت مدرن یک‌دست، منسجم و به‌شکلی سکولار است. بنابراین خیام پیشامدرن و مدرن در بازنمایی شخصیت عمرخیام با هم اختلاف دارند. از سوی دیگر در طول یک و نیم قرن خیام پژوهی دوست داشت بر دوگانه‌ای اصرار کند که کدام رباعی اصیل و کدام رباعی غیراصیل است. در حالی که حتی بر یک رباعی خیامی نمی‌توان انگشت گذاشت که آن رباعی از عمر خیام باشد. بنابراین همه‌ی رباعیات براساس «غیراصیل بودن» ساخته شده است. سینا جهاندیده به این موضوع اشاره خواهد کرد که نظریه‌ گفتمان خیامیّت معتقد است: ما با دو خیام مواجهیم: عمر خیام تاریخی که در قرن پنجم و اواخر قرن ششم زندگی می‌کرد و خیام گفتمانی که سن او از هشتصد سال نیز گذشته است. خیامیت برساخته‌ تاریخ است. اما زندگی عمر خیام را نمی‌توان از زندگی خیام گفتمانی جدا کرد؛ گفتمان خیامیت، دو ساحتی است. ساحت خاستگاهی و ساحت ریزومیک. ساحت خاستگاهی آن به نزاعی بر می‌گردد که گفتمان غزالی به راه انداخت؛ خاستگاه ریزومیک آن است که از قرن هفتم هجری شمسی شروع شده، به بریتانیا و آمریکا رفته و دوباره در آغاز قرن بیستم به ایران بازگشته است.

دبیری این نشست برعهده‌ احسان حضرتی از دانشگاه حکیم سبزواری خواهد بود. علاقه‌مندان می‌توانند در ساعت ۲۱ چهارشنبه ۱۵ اردیبهشت از طریق پیوند meeting5.hsu.ac.ir/b/hak-ktd-vwg وارد این نشست علمی شوند.