در این اثر سعی شده است با توجه به مبانی اندیشه اسلامی به نقد دیدگاههای الهیاتی پرداخته شود که بر اساس آن دانشمندان به تبیین فعل الاهی و مسئله آفرینش پرداختهاند؛ و همچنین دیدگاه منکران خدا که بر اساس مبانی علمی وجود خدا را انکار میکنند، مورد نقد و بررسی قرار گیرد.
نوآوری این کتاب، بیان و شرح دیدگاه اندیشمندان مسلمان با تکیه بر رویکرد نوخاستهگرایی و نظریه ابداع در فلسفه و اندیشه اسلامی و همچنین تطبیق دیدگاه متفکرانی که در حوزه علم و الهیات به تحقیق و مطالعه درباره فعل الاهی میپردازند و نشان دادن کاستیهای دیدگاههای ایشان در این باره و ارائه بدیلی بر اساس مبانی فلسفی اندیشه اسلامی در این رابطه است.
ساختار این کتاب مبتنی بر سه فصل است؛ در فصل اول به بحث و بررسی درباره مبانی و پیشفرضهای معرفتی، روششناسی و هستیشناسی میپردازد. این فصل شامل ماهیت علم و الهیات، اقسام الهیات، روش علم در شناخت که شامل تحویلگرایی و نوخاستهگرایی میشود. مباحث هستیشناسی شامل بحث درباره اصل آنتروپیک یا انسانمداری، ضرورت و تصادف، نظریه بینظمی و پیچیدگی میشود و در انتهای این فصل به بیان دو دیدگاه عمده درباره آفرینش یعنی خلق از عدم و خلق مدام پرداخته میشود.
در فصل دوم مهمترین نظریاتی که از سوی فیزیکدانان و کیهانشناسان درباره آفرینش ارائه شده، مورد بررسی قرار میگیرد و سپس به نسبت و ارتباط دیدگاه فیزیک و الهیات درباره جهان اشاره و در ادامه به پیامدهای الهیاتی این نظریات و دیدگاههای مخالفان و موافقان وجود خدا اشاره میشود و در ادامه مسئله فعل الاهی و تفسیرهای مختلفی که در این باره مطرح شده، اشاره میشود و در ضمن دیدگاه پوکینگ هورن در این باره مورد بررسی قرار گرفته است.
دیدگاه منکران خدا در فلاسفه
کتاب به طور مفصل در بخشهایی به رابطه فلاسفه و دین میپردازد و اشاره میکند که یشتر مخالفتها با خداباوری از طرف گروهی از متفکران علمی است که متمایل به نوعی فلسفه مادهگرایانه طبیعتاند و از فیزیک کلاسیک قرن هفدهم الهام گرفته شده است؛ زیرا بر مبنای آن برای تبیین پدیدههایی که در طبیعت به وجود میآید میتوان با تحویل آن به پدیدههای فیزیکی آنها را تبیین کرد، این دیدگاه تا اوایل قرن بیستم نیز ادامه داشت.
مبنای این دیدگاه بر مکانیک نیوتن برای تبیین جهان بود. بر اساس این دیدگاه، جهان تشکیل شده از ذرات و قوانینی که حاکم بر آنها و با توجه به این قوانین تمام پدیدهها و حوادثی که در جهان اتفاق میافتد قابل تبیین است و نیازی به فرضیه خدا برای تبیین پدیدهها نیست. از این رو این رویکرد با دیدگاه منکران خدا و یا کسانی که فقط به خدا اعتقاد دارند، اما معتقد به دین خاصی نیستند و بر این باور هستند خداوند در ابتدا جهان را مانند یک ماشین خلق کرده و دیگر در آن دخالتی ندارد سازگاری داشت.
همچنین دانشمندان فیزیکدان از طرفی تحت تاثیر اندیشههای کانت معتقد بودند که علم و دین، دو حوزه کاملا جدا هستند و با الهیات طبیعی که به دنبال اثبات وجود خدا بود مخالفت میکردند، تقابل علم با دین به خصوص الهیات طبیعی در زیستشناسی با توجه به اندیشههای داروین شدتی بیشتر پیدا کرد. زیرا او معتقد بود به وجود آمدن انواع مختلف موجودات، نتیجه انتخاب طبیعی و تصادفی است و هیچگونه طرح و نقشی وجود ندارد علاوه بر این جایگاه خاص و ممتازی برای انسان در میان سایر موجودات قائل نبود.
دانشمندان علوم طبیعی در طول قرن نوزدهم، در استناد پدیدهها به فعل الاهی تردید داشتند. اگرچه بسیاری طبیعتگرایی را برای تبیین پدیدهها پذیرفتند و میان علم و دین تفکیک قائل بودند اما برخی سعی در سازگاری و پیوند خدا با علم داشتند، به تدریج به این نتیجه رسیدند که نه تنها خداوند جهان را آفرید بلکه در تمام حوادثی که در عالم اتفاق میافتد، دخالت دارد. در دوران جدید و با توجه به ارائه نظریات نسبیت و کوانتوم، تحول زیادی در نگرش دانشمندان به جهان فیزیکی به وجود آمد.
به اعتقاد نویسنده میتوان گفت یکی از مشکلات اساسی که منکران وجود خدا با آن مواجه هستند، تحویلگرایی در روششناسی، معرفتشناسی و هستیشناسی است. توضیح مطلب آنکه این گروه از متفکران تنها راه کسب شناخت و معرفت را روش تجربه میدانند و فقط قوانین فیزیکی را بهترین تبیین برای واقعیت دانسته و به تبع تنها جنبه از واقعیت را واقعیت فیزیکی میدانند.
این گونه طرز نگرش به عالم واقع از نظر منطقی با مشکلات متعددی مواجه است. یکی از مشکلات اساسی تحویلگرایی، خلط میان انگیزه و انگیخته است. زیرا آنچه به وسیله قوانین فیزیکی قابل تبیین است در حقیقت «چگونگی» به وجود آمدن موجودات است نه تبیینکننده علت به وجود آمدن آنها؛ به عبارت دیگر در نگاه فیزیکی به جهان، با سطحی از واقعیت که توسط قوانین فیزیکی قابل تبیین است، مواجه هستیم اما باید توجه داشت که سطح ذرات بنیادی و اجرام یکی از سطوح واقعیت پیرامون ما را تشکیل میدهد و عالم واقع دارای سطوح مختلفی میباشد که قابل تحویل به جنبه فیزیکی نمیباشد.
کتاب «مسئله آفرینش» بررسی دیدگاههای الهیاتی فیزیکدانان معاصر و الهیات اسلامی نوشته قاسم اخوان نبوی در 228 صفحه از سوی سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به بهای 35 هزارتومان منتشر شده است.
نظر شما