نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، از نخستین روزهای برگزاری، به بزرگترین رویداد کتاب در کشور تبدیل شد، نمایشگاهی با بخش‌های گوناگون و متنوع که هر سال بر غنای فرهنگی آن افزوده شده و تاثیرگذارتر بوده است. این نمایشگاه که پس از پیروزی انقلاب اسلامی و به دنبال آن جنگ تحمیلی، از سال ۱۳۶۶ در تهران برگزار می‌شود، ماجراهای زیادی را گذرانده اما با همه اتفاقات، موجودیت خود را حفظ کرده است. امسال هم گمانه‌زنی‌های گوناگونی پیرامون نمایشگاه کتاب بود اما در نهایت همه حدس‌ها بی‌اثر شد.
ضرر شیوع این بیماری در این فصل برای فعالان حوزه نشر دوچندان است چراکه اگر این بیماری در تابستان رخ می‌داد اتفاق دیگری رخ می‌داد. در فصل بهار تمام ناشران و دست‌اندرکاران نشر در حال آماده شدن برای نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران بودند و بسیاری از ناشران فروش یک‌ساله کتاب خود را عمدتاً در نمایشگاه انجام می‌دهند. فروشگاه‌ها و نمایشگاه‌های استانی اتفاقات تکمیل کننده فروش سالیانه ناشران است و اصل فروش آنها در نمایشگاه تهران رخ می‌دهد؛ با این اوصاف ناشران بهار فروش کتاب را از دست دادند.
آغاز شیوع بیماری کرونا زمانی بود که تقریباً ناشران خودشان را آماده نمایشگاه می‌کردند. معمولا به‌دلیل اینکه آماده‌سازی کتاب برای نمایشگاه بعد از ایام نوروز وجود ندارد لذا ناشران پیش از سال جدید کتاب‌های جدیدشان را برای نمایشگاه آماده‌سازی و چاپ می‌کنند به همین دلیل آنها بیشتر کارهایشان را پیش از سال جدید انجام داده بودند و دقیقاً در انتهای فعالیتهای مقدماتی، برگزاری نمایشگاه لغو شد.
ماراتن تصمیم گیری در ایستگاه آخر
در روزهای آغازین اسفند ماه ۱۳۹۸ و اوج گرفتن بیماری کووید-۱۹، طرح‌های فاصله‌گذاری فیزیکی با ممنوع شدن تجمعات بالای ۱۰ نفر اجرا شدند و زمزمه‌های لغو نمایشگاه کتاب ۹۹ به گوش رسید. سی و سومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران قرار بود با شعار «کتاب یعنی زندگی» از ۲۶ فروردین تا ۵ اردیبهشت سال ۱۳۹۹، برگزار شود با ادامه همه گیری و شیوع بیماری کرونا، زمان آن به بعد از ماه مبارک رمضان و خرداد ماه موکول شد.
درباره برگزاری این رویداد بزرگ فرهنگی در ایامی دیگر اظهار نظرها و صحبت های زیادی صورت گرفت به عنوان مثال، نیکنام حسینی‌پور، رییس سابق موسسه خانه کتاب، زمان مناسب برگزاری این نمایشگاه را آبان ماه عنوان کرد. همچنین هومان حسن‌پور، رییس اتحادیه ناشران هم هر گونه تصمیم‌گیری را به نظر ستاد کرونا و شورای سیاستگذاری نمایشگاه بین المللی کتاب، واگذار کرد. در پایان این ماراتن تصمیم گیری، اوایل همین هفته بود که شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب، اعلام کرد، در سال ۱۳۹۹، نمایشگاه کتاب برگزار نخواهد شد.
تنها دو بار اتفاق افتاد
پیش از این، نمایشگاه کتاب تهران، تنها در سال ۱۳۶۷، لغو شده بود. نمایشگاه کتاب که در سال‌های نخست در نیمه آبان ماه برگزار می‌شد، در سال ۱۳۶۷، پس از پایان جنگ تحمیلی در تیرماه این سال، مجال برگزاری نیافت. مشکلات اقتصادی و اجتماعی کشور و آغاز بازسازی ویرانی حاصل از جنگ، کشور را با مشکلات زیادی روبه‌رو کرده بود و با رای شورای انقلاب فرهنگی که مسئولیت تصمیم گیری فرهنگی کشور را بر عهده داشت، نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران، برگزار نشد.
رویدادهای سال ۶۷، اجازه برگزاری نمایشگاه کتاب را ندادند تا این سال در تقویم نمایشگاه، به عنوان تنها سال برگزار نشدن نمایشگاه کتاب تهران ثبت شود اما ویروس کرونا و سال ۱۳۹۹، پس از ۳۲ سال، دوباره نمایشگاه کتاب را با وقفه روبه‌رو کرد.
با توجه به سابقه لغو دوباره این رویداد بزرگ فرهنگی کشور، حال سوال این است که آیا نمایشگاهی با این گستردگی تعطیلی دیگری را هم تجربه خواهد کرد؟ یا اینکه متصدیان امر با آسیب شناسی دلایل تعطیلی دو دوره قبلی، چاره اندیشی کرده و راهکارهای جایگزین را برای مواقع بحرانی پیش بینی خواهند کرد.
از سئول تا عباس آباد
نمایشگاه کتاب تهران، از سال ۱۳۶۸، تا ۱۳۸۶ در محل دائمی نمایشگاه تهران برگزار می‌شد، در این سال به مصلی تهران، نقل مکان کرد و در این جایگاه ماندگار شد. تنها در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۳۹۶ نمایشگاه کتاب به مجموعه نمایشگاهی شهر آفتاب منتقل شد اما دوباره از سال ۱۳۹۷ به مصلی تهران بازگشت و امسال هم قرار بود در این مکان برگزار شود.
در میان دوره‌های مختلف برگزاری نمایشگاه کتاب، بیست و دومین دوره در سال ۱۳۸۸، بیشترین حضور کشورهای خارجی را تجربه کرد و بیست و هفتمین دوره در سال ۱۳۹۳، با حضور ۱۶ کشور کمترین مشارکت کشورهای خارجی را داشته است.
از سال ۱۳۹۴ و پس از انتخاب نخستین دوره پایتخت کتاب ایران، بخش مهمی از نمایشگاه کتاب به پایتخت کتاب ایران و ناشران این استان اختصاص پیدا کرد که موجب استقبال مخاطبان شد.
مجازی جای فیزیکی
ایوب دهقانکار، مدیر موسسات فراگیر معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چند روز پیش از اعلام خبر لغو نمایشگاه کتاب سی و سوم، از برگزاری نخستین دوره نمایشگاه مجازی کتاب به صورت برخط خبر داده بود که این موضوع واکنش‌هایی مختلفی را در پی داشت، پیش از این، هومان حسن‌پور، رییس اتحادیه ناشران و کتابفروشان از همان آغاز زمزمه‌های برگزاری آنلاین نمایشگاه کتاب اعلام کرده بود که اتحادیه، برای حمایت از معیشت کتابفروشان، به طور جدی با این گونه برگزاری نمایشگاه، مخالفت خواهد کرد.
این نیز بگذرد
پرونده نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران در سال ۱۳۹۹، بسته شده است و اگر وضعیت بیماری کرونا کنترل شود، باید در سال ۱۴۰۰ منتظر برپایی این رویداد بزرگ فرهنگی کشور بود، امروز نمایشگاه کتاب تهران با همه ویژگی‌ها و نقص‌هایی که دارد، اتفاق مهمی در حوزه فرهنگ کشور محسوب می شود که برگزار نشدن آن در هر دوره خسارت سنگین و شاید بتوان گفت جبران ناپذیری را به بدنه نشر و رونق اقتصاد کشور وارد خواهد کرد از این رو هرچند تحمل این زمان و تعطیلی نمایشگاهی با این عظمت حال خوش بازار نشر و اهالی آن را ناخوش خواهد کرد باید نشست و راه و چاره ای اندیشید که در مواجهه با موارد مشابه مانند بروز بیماری و بلایای طبیعی با اینگونه چالش ها چگونه برخورد کرد و کنار آمد تا چند جانبه از اینگونه بحران ها ضربه نخورد.
همانطور که عده‌ای از ناشران نمایشگاه مجازی و الکترونیکی را کاملاً رد می‌کنند اما برخی نیز آن را یک فرصت می‌دانند اما در نهایت فضای فروش مجازی نسبت به فضای واقعی بسیار متفاوت است و این فروش مجازی به‌هیچ وجه نمی‌تواند جای نمایشگاه کتاب را پر کند.
همچنین بسیاری از ناشران در روند عادی فعالیت‌هایشان فروش الکترونیکی و مجازی دارند لذا با ایجاد نمایشگاه از طریق فضای مجازی اتفاق تازه‌ای برای آنها رخ نمی‌دهد و می ماند تاره واردها که برای اولین بار در صدد تجربه برگزاری نمایشگاهی مجازی هستند.
امروز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تا اکثریت به اتفاق ناشران و اهالی فرهنگی و قلم براین باور هستند که باید در بهترین موقعیت و با بالاترین کیفیت ممکن نمایشگاه کتاب تهران به عنوان بزرگترین رویداد فرهنگی کشور برگزار شود چرا که علاوه بر جنبه نمایشگاهی به گونه ای نیز بخشی از آن هم چهره و قابلیت فروشگاهی به خود می گیرد که این مهم در واقع کمک شایانی علاوه بر ناشران و اهالی فرهنگ و قلم بلکه به اقتصاد و رونق نشر می کند.
هرچند همگان معتقد هستند « این نیز بگذرد » اما آنچه حائز اهمیت است اینکه بروز اینگونه ایام ( شیوع بیماری کرونا به عنوان یک بحران) را دست کم نگیریم و به فکر چاره ای باشیم تا در موارد مشابه با انتخاب جایگزین هایی مناسب در کوتاه‌ترین زمان ممکن برای کمک به جامعه نشر کشور اقدام کنیم.
تلاش برای برگزاری نمایشگاه در شان ایران
از طرفی مسئولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از سید عباس صالحی (وزیر) تا دیگر دست اندرکاران برپایی نمایشگاه بین المللی کتاب تهران و دیگران بسیار تلاش کردند که این رویداد بزرگ فرهنگی کشور برگزار شود اما از آنجائیکه خط قرمز همه مسئولان به ویژه این وزارتخانه سلامتی مردم و اهالی قلم و نشر است از این رو آنها برغم همه زحمات برای آماده سازی زیر ساخت ها و برنامه ریزی های لازم برای برگزاری نمایشگاهی باشکوه در شان جمهوری اسلامی ایران، در نهایت بنا بر همین مصلحت ( توجه به سلامتی آحاد مردم به عنوان خط قرمز)، رای به برگزار نشدن این رویداد بزرگ فرهنگی داده و ابراز امیدواری کردند که در دوره های بعدی این نمایشگاه بدون هیچ دغدغه ای و به دور از مشکلات در موعد مقرر برگزار شود.
حال با توجه به تصمیم قطعی برگزاری نشدن نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، اهالی فرهنگ، نشر، قلم و فعالان این حوزه از این پس چشم انتظار تصمیمات حمایتی و ارائه تسهیلات خواهند بود تا بطریقی جای خالی نمایشگاه کتاب را پر کرده و علاوه بر فروش بتوانند آنچه را تولید و منتشر کرده اند، به مخاطبان ارائه کنند.
سی و سومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران قرار بود از تاریخ ۲۶ فرودین تا ۵ اردیبهشت ماه سال ۹۹ برگزار شود که کرونا آن را به تاخیر انداخت و در نهایت تصمیم به لغو برگزاری این رویداد شد.
نظر شما