به گزارش خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، کتاب «بازهای محلی هرات» نوشته امان الله نطقی افضلی در ۸۰ صفحه توسط موسسه پژوهشی بایسنغر در افغانستان منتشر شد. هدف از چاپ این کتاب کمک به حفظ برخی از بازی‌های مفید و ترانه‌های محلی است که در عصر فعلی به دلیل وجود بازی‌های کامپیوتری به دست فراموشی سپرده شده است. در این کتاب پنج تصویر از هرکدام از بازهای رایج محلی درج شده است.

در افغانستان هنوز بازی‌های سنتی میان مردم در ولایت‌های مختلف محبوبیت خاص خود را دارد. بازی‌های که بیشتر کودکان و یا بزرگسالان اوقات فراغت خود را با آن سپری می‌کنند و برخی‌ از این بازی‌ها در کنار این که بخشی از سنت‌های سرگرمی قدیمی‌اند، ورزش نیز به حساب می‌آیند. ورزش‌هایی که طرفداران بسیار دارند و به صحت و سلامت بدن نیز کمک شایانی می‌کنند. برخی از این سرگرمی‌ها هم به دلیل آزار و اذیت رساندن به حیوانات و پرندگان چندان توصیه نمی‌شوند.

در کتاب «بازهای محلی هرات» به چند مورد از این بازی‌ها اشاره شده که به یقین تمامی بازی‌ها و سرگرمی‌های افغانستان را دربر نمی‌گیرد. در ذیل به چند مورد از آنها اشاره می‌شود.



بزکشی
بزکشی از بازی‌های قدیمی و پر طرفدار است که اکنون به عنوان یکی از ورزش‌های ملی از آن یاد می‌شود. در مناسبت‌های مختلف مانند عیدها و ایام سال نو این بازی در بیشتر نقاط مختلف افغانستان برگزار می‌شود.

به افرادی که وارد این بازی می شوند، چاپ انداز می‌گویند که سوارکاران بسیار ماهری هستند و هر کدام بر اسبی سوار و تلاش می‌کنند لاشه بز و یا گوساله را از دایره‌ای حلال برداشته و پس از دور زدن بیرق که در بخش دورتر میدان قرار دارد، دوباره آن را در دایره بیندازد. البته تمامی بازیگران دیگر تلاش می‌کنند این لاشه را از آن خود کنند واین گونه رقابت سختی میان چاپ اندازان رخ می‌دهد. در این بازی برخی صاحب مکنتان روی چاپ اندازان شرط بندی می‌کنند. به همین دلیل هم بزکشی یکی از بازی‌ها و مسابقات پردرآمد نیز هست.

شیغی/بوجول
شیغی یا بوجول بازی، از قدیمی‌ترین بازی‌های مرسوم در میان مردم است. شیغی یا بوجول یکی از استخوان‌های پای عقب گوسفند است که چهار رو دارد و هر کدام هم نام‌های محلی خود را دارند. خر، اسپ، چیک و پوک، نام‌های هر روی بوجول یا شیغی است.

روال بازی طوری است که یک دایره روی زمین می‌کشند و هر کسی شیغی خود را در وسط دایره می‌گذارد. از فاصله دورتر هر کسی با شیغی دیگری که بزرگتر و سنگین‌تر است، با روش خاصی که وسط دو انگشت گرفته می‌شود، شیغی‌های داخل دایره را هدف قرار می‌دهند و هر کس به هر اندازه که شیغی را از دایره بیرون کند، آن را از آن خود کرده است. این بازی در روستاهای افغانستان و بیشتر در مناطق مرکزی هنوز هم رواج دارد، بویژه این بازی مخصوص روزهای زمستان است.

سنگ اندازی
این بازی در کلیه نقاط افغانستان رایج است و بیشتر میان جوانان محبوبیت دارد. زمان اجرای آن اکثرا روزهای عید و یا روزهای آخر زمستان است. روش بازی طوری است که چند جوان دور هم جمع می‌شوند و یک سنگی را با وزن چند کیلو انتخاب می‌کنند. همه باید بتوانند این سنگ را به فاصله‌ای پرتاب کنند.

در این بازی که نوعی زور آزمایی نیز هست، هر کسی که توانست آن سنگ را دورتر از همه پرتاب کند مقام اول را به دست می‌آورد و به عنوان قدرت‌مندترین جوان شناخته می‌شود. شکل پیشرفته‌تر سنگ اندازی از زمره ورزش‌های المپیک است.

کبک جنگی
این سرگرمی پیشینه‌ای طولانی در افغانستان دارد. افراد زیادی در روستاها و شهرهای افغانستان همین اکنون نیز کبک‌ها را پرورش داده و برای این بازی اهلی می‌کنند. بسیاری نیز کبک‌ها را برای شکار کبک‌های کوهی پرورش می‌دهند. در کبک جنگی مسابقه‌های میان کبک بازان برگزار می‌شود و معمولا طرفداران زیادی نیز در میان یک قشر خاص دارد. در این مسابقه روی کبک‌ها شرط بندی می‌شود. دو کبک بیچاره را به میدان رها می‌کنند و آنها نیز تا وقتی همدیگر را با منقار و پنجه می‌زنند که یکی میدان را ترک کند و تسلیم دیگری شود.

البته تنها کبک جنگی در میان پرندگان بازی سنتی نیست، بودنه جنگی، مرغ جنگی که از آن به نان کُلنگی یاد می‌کنند و پرنده کوچک و خوش صدای دیگری نیز برای جنگ دادن پرورش داده می‌شود.

کاغذ پران بازی
این بازی پرطرفدارترین بازی سنتی به ویژه در شهر کابل است. نام دیگری این بازی گدی پران بازی است. (همان بادبادک بازی است) این بازی در میان کودکان، نوجوانان، جوانان و حتی بزرگسالان رایج است. روزهای مناسبتی به ویژه آسمان شهر کابل پر از کاغذپران‌های‌اند که مردم آن را به آسمان بلند کرده‌اند.



نخست کاغذپران را تاربندی می‌کنند که طول آن به هزاران متر می‌رسد، معمولا برای هر کاغذپران، دو نفر ضرورت است یکی برای کنترل کاغذپران و دیگری هم برای چرخه پر از تار. افراد ماهر در کاغذپران بازی کسانی هستند که بتواند کاغذپران‌های‌شان را بالاتر برده و بعد آن را رها کرده و برنده شوند.

سنگ گیرک
یکی از بازی‌های عنعنوی (سنتی) و با سابقه در میان جوانان و نوجوانان بیشتر در مناطق مرکزی و شمالی افغانستان است. روال بازی طوری است که در فاصله بیست یا بیشتر از آن، در دو طرف دایره می‌کشند و یک مقدار خاک هم را وسط دایره جمع می‌کنند، سپس روی تپه کوچک خاکی یک توچه چوب و یا سنگی را به عنوان نشانه قرار می‌دهند. یک مجموعه افراد به دو گروه تقسیم شده و سپس میان‌شان به مسابقه می‌پردازند. هر سنگی که داخل دایره اصابت کند یک نمره می‌گیرد و اگر سنگ به نشانه برخورد کند، دو نمره می‌گیرد. هر تیمی که زودتر نمره‌های تعیین شده را تکمیل کند، برنده بازی شناخته می‌شود. این بازی نیز بیشتر در روزهای مناسبتی و به ویژه در روزهای اواخر زمستان و اوایل بهار میان جوانان برگزار می‌شود و نوعی ورزش نیز هست.

دنده کلیک
دنده کلیک از جمله بازی‌های قدیمی دیگری است که در هر منطقه افغانستان رواج دارد. بیشتر کودکان و نوجوانان به این بازی می‌پردازند. وسایل مورد نیاز بازی دو چوب یک کوچک و دومی بزرگ‌تر است. دنده کلیک نیز گروهی صورت می‌گیرد و در مواردی میان دو نفر نیز این باز برگزار شده و می‌شود. بازیگران تلاش می‌کنند با دنده (چوب بزرگ) کلیک (چوب کوچک) را محکم بزند تا به فاصله دور تر از جای که مرکزیت است، پرتاب شود. اعضای تیم دیگر باید چوب کلیک را در دامن‌شان و یا با دستان‌شان از هوا بگیرند، در غیر آن صورت مجبورند با یک نفس (زو) گفته خود را به مرکز بازی برسانند تا امتیاز تیم پرتاب کننده را کم کنند. تقریبا شبیه الک دولک ایرانیان است.

غلغله شیطان
یکی از سرگرمی‌های رایج میان نوجوانان و کودکان است. این بازی اکثرا در شهرها یا روستاهای نزدیک شهرها رواج دارد. روال بازی طوری است که یک گروه هر کدام گودال کوچک برای خود روی زمین در اطراف یک گودال مرکزی حفر می‌کنند که آن را خانه شیطان می‌گویند. از یک فاصله دورتر توپی را که به اندازه گودال است، به سمت خانه شیطان پرتاب می‌کنند، اگر توپ کوچک به خانه کسی دیگری رفت، صاحب گودال بالای شانه‌های فردی که توپ را انداخته می‌نشیند تا به این ترتیب او موفق شود توپ را داخل خانه شیطان کند. زمانی که توپ داخل خانه شیطان شود، همه فرار می‌کنند و فردی که توپ را داخل خانه شیطان انداخته با توپ یکی از اعضای گروه را نشانه می‌گیرد و توپ به هرکسی اصابت کند، او باید توپ را داخل خانه شیطان یا همان گودال مرکزی بی‌اندازد.

قوچ جنگی
قوچ جنگی بازی سنتی دیگری است که بیشتر در شمال افغانستان مروج است. در این بازی گروهی از مردم که در میان آن کهن سالان و جوانان نیز شرکت دارند، دور هم جمع می‌شوند و دو نفر قوچ‌های قدرتمندشان را جنگ می‌اندازند. قوچ‌های که قدرتمند باشند برنده میدان شده و گاهی هم شده که قوچ بازنده در جا ذبح می‌شود. این بازی بیشتر ظلم به حیوانات است اما چون سابقه زیاد دارد همچنان ادامه دارد.

غورسی
یکی دیگر از بازی‌های سرگرم کننده جوان‌های افغانستانی است. این بازی طوری است که گروهی از افراد به دو گروه تقسیم می‌شوند و از هر گروه دو نفر وارد میدان می‌شوند. هر کدام یک پای خود را به دست می‌گیرند و با یک پا حرکت کرده و با شدت تمام خود را به همدیگر می‌کوبند تا یکی به زمین بیافتد. هر کسی که توان ایستادگی در مقابل دیگری نداشته باشند و کنترل خود را از دست بدهند بازنده میدان است. این بازی نیز تقریبا در تمام نقاط افغانستان رایج است.

هفت سنگ
این بازی خیلی جالب و دیدنی است. شماری از نوجوانان به دو گروه تقسیم می‌شوند و هفت سنگ را روی  همدیگر می‌چینند. بعد از فاصله دورتر با توپ سنگ‌ها را نشانه می‌روند. هر گروه تلاش می‌کنند سنگ‌های کمتری فرو بریزد. پر از برخورد توپ به سنگ‌ها، تیم پرتاب کننده توپ باید در مدت زمان اندک سنگ‌ها را دوباره روی هم بگذارند و در این جریان اعضای تیم دوم، با توپ افرادی را نشانه می‌گیرند. توپ زدن‌ها ادامه پیدا می‌کند و هر بار که توپ به یکی برخورد کند او از بازی کنار می‌رود. اگر تیم مهاجم بتواند تا پیش از حذف شدن تمام افرادش سنگ‌ها روی هم بگذارند برنده میدان هستند و در غیر این صورت تیم دومی برنده میدان است.

این گزارش بر اساس اطلاعات دریافتی از وابسته فرهنگی ایران در هرات تنظیم شده است.