به گزارش خبرگزاری کتاب ایران(ایبنا) می‌دانیم کشورمان ایران در استفاده از لوازم آرایشی جزو رتبه‌های نخست جهان است. اما جدا از مساله میزان استفاده از لوازم آرایش در طول یک دهه اخیر اخبار متنوعی از نحوه ساخت آن‌ها به گوش رسیده است از اینکه برخی لوازم آرایشی پر مصرف از موادی ساخته شده است که حتی شنونده را منزجر می‌کند؛ از استفاده از مدفوع نهنگ در کرم‌های آرایشی تا این چندی پیش که خبری مبنی جوشاندن سوسک‌های قرمز رنگ در تهیه رنگ‌های آرایشی شنیدیم. امروزه با وجود شبکه‌های مجازی این اخبار به سرعت در میان مردم دست به دست می‌شوند که در برخی مواقع شاهد موجی از وحشت در استفاده از این محصولات در میان مردم بودیم. اینکه چقدر این اخبار می‌تواند به واقعیت نزدیک باشد موضوعی است که خبرنگار سرویس دانش و فناوری ایبنا درباره اهمیت و صحت و سقم آن‌ پیگیری کرده است و درباره نحوه انتخاب و مصرف لوازم آرایشی از سوی بانوان، گفت‌وگویی مفصل با محمدرضا شاه‌بنده؛ دکترای صنایع شیمی، مولف کتاب «نگهدارنده‌ها و فن‌آوری کاربرد صحیح مواد نگهدارنده در محصولات آرایشی-بهداشتی» و استاد دانشگاه لندن داشته‌ایم. وی می‌گوید هیچگاه نگذارید لوازم آرایشی‌تان با آب و هوای محیط ترکیب شود و اینکه استفاده از حیوانات به ویژه سوسک‌‌های رنگی بیشتر شایعه است تا واقعیت. شرح این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید.  
 
با توجه به اهمیت میزان و نوع محصولات آرایشی و بهداشتی و اینکه کتابی به تالیف شما با عنوان «نگهدارنده‌ها و فناوری کاربرد صحیح مواد نگهدارنده در محصولات آرایشی-بهداشتی» به تازگی منتشر شده است، ابتدا کمی درباره کتاب و موضوعات مطروح در آن بگویید.
همان‌گونه که از نام کتاب می‌توان فهمید، این اثر کاربرد صحیح مواد نگهدارنده در محصولات آرایشی و بهداشتی را تشریح می‌کند؛ در حقیقت مواد نگهدارنده‌ای که در محصولات آرایشی-بهداشتی به‌کار می‌رود، باعث از بین رفتن رشد میکرواورگانیسم‌ها در این محصولات می‌شود؛ از سویی دیگر اگر بیش از اندازه به‌کار برده شود، مصرف‌کنندگان را دچار حساسیت‌ها می‌کند و می‌تواند آن‌ها را دچار مشکلات پوستی کند. با توجه به اینکه محصولات آرایشی به لحاظ انواع دارای طیف‌های گوناگونی هستند، استفاده از نگهدارنده به فراخور نوع محصول متفاوت است. برخی از آن‌ها به عنوان شوینده کاربرد دارند مانند شامپوها که با آبکشی اثر آن از بین می‌رود و برخی دیگر محصولاتی هستند که تا مدت زمان طولانی‌تری روی پوست یا مو باقی می‌مانند، مانند انواع سرم‌ها و کرم‌های آرایشی که هرکدام نیازمند میزان خاصی از نگهدارنده هستند. به عبارت ‌دیگر اگر مواد نگهدارنده به میزان کمتر از حد استاندارد به کار برده شود، به هیچ عنوان حاشیه امنیت محصول برای مصرف‌کننده نخواهد داشت و آن محصول به راحتی در محیط منزل دچار آلودگی میکروبی می‌شود؛ همچنین اگر بیش از حد متوسط هم استفاده شود، مصرف‌کننده را با مشکل مواجه می‌سازند.  
همانگونه که در مقدمه کتاب هم نوشته شده است؛ اصولا نگهدارنده‌ها هم ایمن‌کننده محصول هستند و هم خطرناک که باید برای عدم آسیب‌رسانی به مصرف‌کنندگان حد استفاده استاندارد آن‌ها به شدت حفظ  شود. برای مثال در محصولاتی مانند کرم‌های دور چشم و ریمل‌های آرایشی همواره این خطر وجود دارد که به چشم فرد آسیب برساند؛ بنابراین اگر این محصولات دچار آلودگی میکروبی شوند یا مواد نگهدارنده زیادی در آن‌ها به کاربرده شود، امکان داشتن اثر منفی بر بینایی چند برابر می‌شود.  بنابراین در استفاده از این نوع محصولات مصرف‌کنندگان باید بسیار مراقب باشند که از تولید‌کننده معتبر تهیه کند و از مراکزی خریداری نکنند که محصولات آن‌ها شناسنامه ندارند. خوشبختانه ما در ایران مواردی از قبیل از دست دادن بینایی بر اثر استفاده از ریمل‌ها و خط چشم‌های غیر استاندارد نداشتیم، اما در  سایر نقاط دنیا چنین مواردی مشاهده شده تا حدی که فرد بینایی خود را یه طور کامل از دست داده است. بنابراین بانوان باید توجه داشته باشند که در انتخاب محصولات دور چشم دقت زیادی به خرج دهند.
 
به نظر شما در انتخاب کدام‌یک از محصولات آرایشی و بهداشتی باید حساسیت بیشتری نسبت به دیگر محصولات به خرج داد؟ یا معیارهای انتخاب محصولات آرایشی و بهداشتی اصولا چه مواردی را در برمی‌گیرند؟
در کل نهایت خطری که محصولات آرایشی و بهداشتی برای فرد دارد بیشتر شامل محصولاتی است که در حوالی چشم و برای زیبایی آن استفاده می‌شود. همچنین رژ لب هم از دیگر محصولاتی است که باید دقت ویژه‌ای در انتخاب آن داشت، چراکه امکان دارد، از طریق زبان وارد بدن شود. در تولید این نوع محصول حساسیت‌های خاصی بر موارد اولیه آن اعمال می‌شود چون کیفیت مواد اولیه در رژ لب‌ها بسیار اهمیت دارد. قانون‌گذاران مربوطه در هر کشوری موظف هستند میزان استفاده از مواد اولیه در این موارد را با حساسیت بیشتری کنترل کنند. اغلب رژ لب‌ها دارای فلزات سنگین هستند اما چون در استفاده آن از آب بهره گرفته نمی‌شود، چندان میکروبی هم نمی‌شوند. بانوان باید بدانند که هیچ‌گاه نباید در رژ لب‌ها به مدت زمان طولانی باز باشد، اغلب آن‌ها در واکنش با هوا میکروبی می‌شوند، به همین دلیل در رژ لب‌ها مواد نگهدارنده کمتری استفاده می‌شود. در حقیقت میزان سرب و فلزات سنگین به کار گرفته شده در آن‌ها بسیار مهم است و بانوان باید از مصرف رژ لب‌هایی که از سوی افراد متفرقه فروخته می‌شود بپرهیزند. معمولا شرکت‌های معتبر آرایشی از رنگ‌های فود گریل در این رژ لب استفاده می‌کنند تا ضرر زیادی برای بدن نداشته باشند.

نکته مهم که خوب است مصرف‌کنندگان لوازم آرایشی و بهداشتی بدانند این است که در کل میکروب‌ها برای رشد به هوا و آب احتیاج دارند و در فرآیند حفظ و نگهداری آن‌ها نباید گذاشت که محصولات آرایشی با این دو مولفه واکنش نشان دهند. در این کتاب علاوه‌ بر پرداختن به این دست از موضوعات نحوه استفاده از محصولات آرایشی هم ذکر شده است. لازم به ذکر است محصولاتی که در معرض آب قرار می‌گیرند مانند شامپوها باید بسته‌بندی خاصی داشته باشند؛ اگر خوب به خاطر داشته باشید در گذشته مصرف‌کنندگان مجبور بودند برای استفاده از شامپو در آن را به طور کامل باز کنند که همین باز و بسته کردن متناوب میزانی از بخار و آب را به داخل شامپو انتقال می‌داد و باعث رشد میکروب‌ها در آن‌ها می‌شد. اما امروزه دقت بسیاری در بسته‌بندی شده است. حتی میزان اندازه بسته‌بندی در این موارد اهمیت دارد. برخی محصولات باید در تیوب‌های کوچک ریخته شود تا قبل از اتمام عمر قفسه‌ای آن، توسط مصرف‌کننده تمام شود و اصلا به مرحله رشد میکروب‌ها نرسد.  
آیا نوع محصولات در اتخاذ قوانین و مقررات می‌تواند مهم باشد؟
قطعا این‌گونه است. طبیعتا هر موادی روی پوست می‌ماند هم از لحاظ ایمنی و هم از نظر مقدار مواد اولیه کنترل بیشتری روی آن می‌شود تا محصولاتی که از روی بدن و مو شسته می‌شود. به همین دلیل قوانین و مقررات اعمال شده بر محصولاتی که بر روی پوست اثر می‌گذارند، به مراتب سختگیرانه‌تر از محصولاتی است که شسته می‌شوند.

در این کتاب با توجه به تمام بحث‌های علمی مطرح شده، تولیدکنندگان متوجه خواهند شد که به علت عدم رعایت برخی از مسائل بهداشتی، نباید مقدار نگهدارنده‌ها را از حد طبیعی خود استفاده کند. در واقع محصول باید در شرایط تولید عاری از هر نوع آلودگی باشد. استفاده از مواد نگهدارنده، به منظور پوشیدن عیب و نقص محصول در زمان تولید نیست؛ در اصل به این دلیل است که همواره به علت روش مصرفی که در منزل، مصرف‌کنندگان پیش می‌گیرند، میزانی از آلودگی برای محصول به وجود می‌آید و مواد باید قابلیت دوام در مقابل این آلودگی‌ها را داشته باشند. برای مثال در کرم‌های کاسه‌ای فرد با انگشت خود میزانی از کرم را استفاده می‌کند در همین فرآیند آلودگی به محصول انتقال داده می‌شود؛ بنابراین مواد نگهدارنده در کرم باید این ویژگی را داشته باشد که با آلودگی‌ها در حین مصرف مبارزه کند. اگر مواد نگهدارنده در محصولات آرایشی و بهداشتی وجود نداشته باشد مواد اصلی محصول قابلیت مبارزه با آلودگی‌های ناشی از سوء مصرف از سوی مصرف‌کنندگان را نخواهند داشت. هر محصولی دارای عمر قفسه‌ای است و تا زمان اتمام عمر قفسه‌ای، محصول باید بتواند ویژگی میکروبی نشدن خود را حفظ کند. بنابراین مواد نگهدارنده به دلایل زیادی به مواد آرایشی اضافه می‌شوند که اولین و اصلی‌ترین علت آن همانگونه که گفته شد مبارزه با نحوه نادرست مصرف است که تولیدکنندگان هیچ کنترلی در آن ندارند و فقط باید پیش‌بینی شود.

برای مثال یکی از مصارف نادرست آب ریختن بر قوطی‌های مواد شوینده است؛ مردم باید توجه داشته باشند که آب ریختن در شامپوهای رو به اتمام میزان بسیار زیادی از آلودگی را انتقال می‌دهند و میکروب‌ها فرصت رشد چند برابری پیدا می‌کنند. در حقیقت  مصرف‌کنندگان نباید انتهای محصولات شوینده مانند شامپو مایع دست‌شویی و غیره را با آب مخلوط کنند. مواد نگهدارنده با این دیدگاه و رعایت  قوانین و مقرراتی که استاندارد جهانی در نظر گرفته به محصولات اضافه می‌شوند.
 
نظرتان درباره آن دسته از محصولات آرایشی که مواد اولیه آن‌ها از حیوانات گرفته شده است چیست؟ چندی پش در شبکه‌های مجازی خبری مبتنی بر استفاده از سوسک‌های قرمز در تولید لوازم آرایشی منتشر شد، چقدر این موضوع می‌تواند صحت داشته باشد؟
درباره حیوانات باید بگویم که بسیاری  از مواد اولیه محصولات آرایشی و بهداشتی بر مبنای تولیدات حیوانی ساخته می‌شوند نه خود حیوانات. برای مثال در برخی از کرم‌ها از پشم گوسفند استفاده می‌شود. باید در نظر داشت که امروزه هیچ شرکتی از شرکت‌های معتبر تولیدکننده حیوانی را برای تولید محصولات خود از بین نمی‌برند. برخی از روغن‌ها به ویژه در کرم‌ها از حیوانات استفاده می‌شود اما به این معنا نیست که حیوانات را به قصد تولید این محصولات از بین ببرند بلکه به صورت طبیعی از تولیدات حیوانی مانند پشم یا تخم آن‌ها استفاده می‌کنند، اما در یک سری از آزمایش‌ها در چند سال گذشته تست ایمنی بر روی حیوانات انجام می‌شد که در حال حاضر به طور کلی در سراسر دنیا انجام تست‌های حیوانی برای محصولات ‌آرایشی و بهداشتی قدغن شده است و ممنوعیت جدی برای آن ایجاد شده است. این روزها برای تست‌ لوازم آرایشی دستگاهی مشابه وجود دارند که در فضای آزمایشگاه انجام می‌شود.

اخیرا برای ریمل‌ها و برس‌هایی که برای این نوع محصولات استفاده می‌شود برخی از شرکت‌ها به جای آنکه از برس‌های پلاستیکی استفاده کنند از موی حیوانات بهره‌ می‌گیرند که بسیار هم گرانقیمت‌تر هستند. با توجه به اینکه منبع آن طبیعی است؛ باید دقت ویژه ‌در میکروبی نبودن آن از سوی شرکت تولید‌کننده شود و اگر برس از نوع حیوانی است حتما باید گواهی ضد میکروبی بودن آن توسط تولیدکنندگان دریافت شود. همچنین استفاده از سوسک‌های رنگی در لوازم آرایشی بیشتر شبیه یک شایعه است تا واقعیت. اغلب تولیدکنندگان معتبر سنجش ویژه‌ای در مواد اولیه خود تا زمان تولید محصول دارند. می‌توان گفت هیچ تولید‌کننده معتبری از این روش‌ها برای تولید استفاده نمی‌کنند مگر آنکه تولیدکنندگان غیر قانونی که نظارت جدی هم ندارند دست به چنین اقدامی بزنند.  
آیا عمرقفسه‌ای محصولات آرایشی همان مدت زمان مصرف از سوی مصرف‌کننده است؟
در مورد عمر قفسه‌ای یک نکته بسیار مهم وجود دارد که عموم مردم باید آن را بدانند. یک شامپو یا یک کرم تا زمانی که در آن کاملا بسته و اصلا باز نشده است برحسب میزان موادی که دارد دارای عمر قفسه‌ای است که می‌تواند تا سه سال هم دوام داشته باشند و از سوی شرکت سازنده تعیین می‌شود؛ اما مصرف‌کنندگان باید بدانند روی هر محصول علایمی از مدت زمان میزان مصرف درج شده است؛ برای مثال ظرفی که در آن باز است و عددی هم کنار آن نوشته شده است. این شکل به این معنی است که در اگر در محصول از هر زمانی که باز شد؛ به میزان عددی که نوشته شده قابلیت استفاده دارد و بعد از گذشت زمان درج شده روی محصول به هیچ عنوان قابل استفاده نیست و نباید مصرف شود. این یک فاکتور مهم است که در محصولات نوشته شده است که مصرف‌کنندگان باید توجه ویژه‌ای به آن‌ها داشته باشند.
 
آیا می‌توان در مصرف لوازم آرایشی محدودیتی برای افراد قائل شد؟
ما هیچ محدودیتی برای مصرف آرایشی و بهداشتی نمی‌توانیم داشته باشیم. این محصولات بسیار بیشتر از گذشته مورد استفاده مردم قرار گرفته می‌شود چیزی که مهم است برای استفاده محصولات آرایشی تخصصی باید با یک مشاور پوست یا یک پزشک مشورت کرد. لازم به ذکر است که پوست تا 35 یا 40 سالگی فرآیند جوان‌سازی خود را ادامه می‌دهد و پس از آن تقریبا بعد از 50 سالگی این روند کاملا معکوس می‌شود و بدن شروع به پیر شدن می‌کند این محصولات مانند کرم‌های ضد چروک ابتدا زمان و بعد میزان مشخصی دارند که برای هر فردی می‌تواند متفاوت باشد. این نوع کرم‌ها در اغلب کشورها کاملا دسته‌بندی شده است برای مثال فردی که در 25 سالگی به سر می‌برد باید از کرم‌هایی استفاده کند که ویژه 25 ساله‌هاست. اصولا نوع مواد اولیه در محصولات برای سنین بالاتر متفاوت می‌شود و افراد باید برای کند شدن روند پیری پوست از این محصولات استفاده کنند نه آنکه توقع داشته باشند از آن جلوگیری کنند.

خوشبختانه در بروشورهایی که در محصولات داخلی می‌گذارند اطلاع‌رسانی‌های خوبی می‌شود در حقیقت هر نوع پوستی محصول خاص خود را دارد. یک نکته دیگری که بسیار اهمیت دارد، مصرف کرم‌های ضد آفتاب است. برای استفاده اغلب مردم دنیا کرم‌های ضد آفتاب با اس پی اف سی تا سی‌وپنج مناسب است و مضرات نور خورشید با همین مقدار گرفته می‌شود. شاید دو درصد انسان‌ها در کل دنیا وجود داشته باشند که بسیار سفید پوست هستند به اس پی اف بالای پنجاه احتیاج دارند؛ بنابراین برای اغلب مردم دنیا که دارای طیف رنگ‌های یکسانی هستند، اس پی اف بین سی تا سی‌وپنج کافی است. این موضوعی است که در دنیا به این مسئله بسیار توجه می‌شود؛ در حقیقت آن دسته از کرم‌های ضد آفتابی که اس پی اف بالای 50 دارند باید از سوی پزشک برای فرد تجویز شود؛ متاسفانه در کشور ما اغلب مردم کرم‌های ضد آفتاب را با هر اس پی افی مورد استفاده قرار می‌دهند.

در واقع استفاده از کرم‌های ضد آفتاب به شدت وابسته موقعیت‌های اقلیمی افراد است؛ برای مثال افرادی که در جنوب ایران زندگی می‌کنند پوست‌ آن‌ها تا حد زیادی آفتاب را تحمل می‌کنند و شاید به مرطوب‌کننده بیشتری احتیاج داشته باشند تا ضد آفتاب. افرادی هم که در شمال زندگی می‌کنند نیاز کمتری به کرم‌های مرطوب کننده دارند؛ در کل توجه به شرایط اقلیمی کشور در انتخاب محصولات آرایشی و بهداشتی بسیار مهم است. در کل استفاده از محصولا آرایشی و بهداشتی باید متناسب با سن باشند و افراد نباید بیش از حد پوست خود را سنگین کنند. برخی افراد با استفاده بیش از حد کرم‌ها در روند رشد طبیعی پوست خود اختلال به وجود می‌آورند.
 
چقدر می‌توان طرفدار محصولات آرایشی با مواد اولیه گیاهی بود؟
باید گفت درک اشتباهی نسبت به  مواد طبیعی و گیاهی شده است این مواد از نظر تکرار‌پذیری کیفیت و از لحاظ بار میکروبی در طول یک سال با یکدیگر فرق می‌کنند؛ در تمام دنیا اگر موادی طبیعی باشد به مراتب از لحاظ قانونی دقت و کنترل سنگین‌تری نسبت به آن‌ها دارند. چون این مواد به طور طبیعی آلودگی بیشتری را با خود همراه می‌آورند و الزاما هر چیزی که طبیعی است ایمن نیست. با توجه به نوع آلودگی‌های هوا در طول سال در فصل بهار و پاییز و دیگر فصول نوع کیفیت این مواد فرق می‌کند. بنابراین باید دقت بسیاری در انتخاب این محصولات داشت چون برخی از تولیدکنندگان غیر قانونی دقت ویژه‌ای بر محصولات خود ندارند. الزاما نمی‌توان گفت محصولات آرایشی که مبنایی طبیعی دارند از مواد صنعتی سالم‌ترند که در این کتاب بخشی به آن اختصاص داده شده است. مهم این است که خوشبختانه با توجه به حساسیت قانون‌گذاران شرایط نگهداری محصول در جعبه‌‌ها درج شده است که باید از سوی مصرف‌کننده دقت و توجه ویژه شود و نباید جعبه‌ها نخوانده دور ریخته شوند.