خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)ـ زهرا تقی‌­زاده: علی شهبازی در کتاب «فراسوی سازمان و ایدئولوژی داعش» کوشیده‌ تارتارِ داعش را بشکافد. عنوان این کتاب نیز خلاصه‌ای از هدف این پژوهش است، یعنی «فراتر رفتن از سازمان و ایدئولوژی داعش و فهم مضمون‌های ژرف پسِ پشت آن». فرض نویسنده این است که داعش پدیداری تاریخیست و افق خود را دارد؛ لذا برای تعریف درست و دقیق از داعش باید این افق را به فهم درآورد. به فهم درآوردن افقِ داعش از توان روش‌شناسی‌های فعلی خارج است. پژوهش در این حوزه و با این هدف عموماً تحلیل کیفی و ژرفکاوی در کنش‌ها، شعارها، بیانیه‌ها و اندیشه‌های داعش را می‌طلبد، اما وقتی تفسیری را به‌دست‌آوردیم، چگونه می‌توانیم به صحت آن اطمینان داشته‌باشیم؟ این پرسش بزرگترین چالش نویسنده در این کتاب است. بدین دلیل تا حد امکان تلاش کرده آراء سایر اندیشمندان و پژوهشگران این حوزه را بررسی کند. با علی شهبازی نویسنده کتاب در این باره گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را می‌خوانید: 

ابتدا اندکی درباره خودتان بگوئید. اینکه کجا متولد شدید و تحصیلات‌تان را تا چه مقطعی و در کجا گذراندید؟

در سال 1369، در کرمانشاه متولد شدم. بلافاصله پس از آن به بندرعباس رفتیم و در آنجا ساکن شدیم. دوران کودکی و نوجوانی خود را در آنجا گذراندم. بعد از آن به استان کردستان و سپس به البرز مهاجرت کردم و از سال 85 تاکنون در این استان ساکنم.
 
درباره تحصیلات دانشگاهی‌تان بفرمایید.

سال 1388 در رشته علوم سیاسی در دانشگاه شیراز پذیرش شدم. این دوران بسیار سازنده بود. هم از جهت شرایط فرهنگی و تجربه محیط تازه و هم گسترش تعاملات علمی، فرهنگی و عاطفی و نیز از جهت توسعه پژوهش­های علمی. از سال 92 نیز در مقطع ارشد دانشگاه خوارزمی پذیرش شدم و در سال 95 نیز توانستم از پایان­نامه کارشناسی ارشد با موفقیت دفاع کنم.

ایده تألیف کتاب فراسوی سازمان و ایدئولوژی داعش از چه زمانی به ذهن‌تان رسید؟

طرح این پژوهش مقارن با ظهور داعش در سال 1393 در عراق و فتح برق­آسای الانبار به ذهنم رسید. اما زمینه های این پژوهش از دوران کارشناسی­ام آغاز شد. در دوره کارشناسی مطالعات گسترد‌ه‌­ای درباره انسان‌شناسی فلسفی آغاز کردم و حوزه­‌های متفاوتی را مطالعه کردم، ازجمله فلسفه ذهن، فلسفه زندگی، جامعه‌­شناسی و روانشناسی؛ خصوصاً روانکاوی. درحقیقت سنگ بنای مطالعه داعش با کیفیت کنونی آن از دورة کارشناسی ایجاد شد.

اندکی درباره ایده خودتان از داعش بگویید. اساساً چرا باید داعش را شناخت؟

داعش نیز همچون سایر پدیده‌­های اجتماعی برای هر محقق کنجکاو موردی جذاب است. داعش صورتی از تروریسم است که می­‌کوشد تکنولوژی، سنت و شریعت را با تفسیر و مسلک خود درآمیزد. درحقیقت داعش نوعی از تروریسم است که می­‌خواهد با مدرنیته پیوند برقرار کند، مثلاً اینکه درصدد تأسیس دولت است، درحالی­که شریعت اسلام سلفی صرفاً بر نظام سیاسی خلافت تأکید می­‌کند، یا بر دیوان­سالاری و سیستم‌­های تکنولوژیکی مدرن جنگی اهتمام می‌­ورزد. حال آن­که صورت­‌های سنتی تروریسم مدرنیته را با تمام اجزا و ابعادش نهی و طرد می‌­کنند، لذا بر این اساس داعش در نوع خود پدیده‌­ای جذاب و البته پیچیده و ناشناخته محسوب می‌­شود که می‌بایست شناخته شود، و حقیقتاً این نیز بهترین ابزار برای مبارزه با داعش بود.

 براساس تحقیقات‌تان داعش را چگونه معرفی می­‌کنید؟

داعش پدیده‌­ای سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و فلسفی است؛ یعنی از هر جهت که بدان بنگریم، می­‌توانیم زوایای متفاوتی از آن را پیدا کنیم. در کتاب فراسوی سازمان و ایدئولوژی داعش نیز هدفم گردآوری تمام نظریات مطرح در این­باره بود؛ زیرا سعی داشتم دیدگاه خودم را در امتداد نظریات جاری طرح کنم.
به­ نظرم داعش نه یک گروه چندهزار نفری از جنگجویان تکفیری، بلکه یک طرز تفکر است که زمینه­‌های تاریخی خود را پیدا کرده است. طرز فکر تکفیر و مباح خواندن خون کافران و ملحدان ایده­ای سابقه‌دار در تاریخ ادیان خصوصاً اسلام بوده است، اما زمان ما چون شرایط تاریخی این ایده مهیا شده، لذا شاهدیم که یک نهاد سیاسی ـ اجتماعی به ­نام دولت اسلامی عراق و شام نیز تأسیس شده است.

منظورتان از شرایط تاریخی چیست؟

ببینید یک ایده هرگز در عمل فرصت ظهور نمی‌­یابد، مگر آنکه شرایط تاریخی آن مهیا شود؛ یعنی تمام عوامل سیاسی، اجتماعی و اقتصادی لازم برای ظهور آن ایده به­صورت هماهنگ وجود داشته باشند. داعش این­طور پدید آمد؛ یعنی از طرفی ایده سلفیسم در جهان اسلام وجود داشت، از طرف دیگر به­ خاطر سال‌ها تحقیر مسلمانان ازسوی غرب، نفرت فروخورده‌­ای در میان ایشان شکل گرفته بود و همچنین نفت به ­عنوان کالای استراتژیک در جهان اسلام به ­وفور یافت می­شد، خصوصاً در سوریه و عراق؛ بنابراین وقتی می­‌گوییم شرایط تاریخی، یعنی تمام این عوامل و دلایل در کنار هم داعش را ساختند.

چطور باید داعش را شکست داد؟ به­ نظرتان اساساً داعش از بین خواهد رفت؟

همان­طور که گفتم، داعش را باید شناخت و این تنها راه مبارزه کارآمد با آن است. به عبارت دیگر مبارزه نرم‌­افزاری و فکری، یعنی شناخت داعش همواره باید در کنار مبارزه سخت­‌افزاری یعنی تخریب انبارهای جنگی و محاصرة اقتصادی ایشان قرار داشته باشد تا بتوان نتیجة مطلوب را گرفت. و اینکه، بله! داعش شکست‌­پذیر است، اما پس از شکست دادن آن یا به­ عبارت دیگر، بعد از ساقط کردن دولت اسلامی، نباید پنداشت که داعش از میان رفته است، درحقیقت بعد از شکست، داعش پیچیده‌­تر می‌­شود؛ زیرا دیگر خود را به ­صورت موجودی متحدالشکل بنام دولت نشان نمی­‌دهد، بلکه می‌­کوشد به­ صورت پنهانی و نامتمرکز و با تخریب و انتحار انتقام خود را ستانده و جهان را ناامن کند.

به­‌نظرتان آینده جهان و تروریسم کنونی چگونه خواهد بود؟

ببنید جهان مدرن باید بتواند با جهان سنت دیالوگ کند؛ در این صورت می­‌توان زبان تند و کشندة تروریسم را در لانه مهار کرد. هر ترور و خشونت­ ورزی­ از نفرت و خشم فروخورده­ای به ­وجود می­‌آید. به­ عبارت دیگر اینکه جهان مدرن به­ واسطه لشکر مجهز یا ماهواره‌­ها و فرهنگ پرزرق و برقش بخواهد جهان سنت را تهدید یا عمیق­تر از آن، تحقیر کند، باید انتظار این را نیز داشته باشد که با پدیده­‌هایی همچون داعش، که هستی­شان در انتقام­ جویی تکوین یافته است، نیز مواجه شوند.

 اکنون که اطلاعات قابل تاملی درباره تروریسم به ما دادید، لطفاً شمای کلی از کتابتان را ترسیم کنید تا خوانندگان بهتر بتوانند با آن ارتباط برقرار کنند.

در این کتاب ابتدا تمام نظریات جاری در مطالعه داعش را بررسی کرده‌­ام. سپس این پدیده را از چارچوب­‌های متفاوتی کنکاش کرده­‌ام، چارچوب­‌هایی همچون فلسفه ماکس شلر و فردریش نیچه. همچنین فصلی را دربارة ریشه‌­های خشونت‌­ورزی انسان باز کرده‌­ام که در آن از زوایة فلسفی به چگونگی خشم و نفرت پرداخته شده است. درنهایت با تکیه بر نظریه‌­ای که پیشتر در یکی دیگر از آثارم تحت عنوان هرمنوتیک زندگی صورت­بندی کردم، داعش را زیر ذره‌­بین برده، با این تحلیل کتاب را به پایان رسانده‌­ام.
 
کتاب «فراسوی سازمان و ایدئولوژی داعش»، اثر علی شهبازی، در 244 صفحه و به‌بهای 38 هزار تومان از سوی انتشارات اریش منتشر شده است.